Woensdag 3 april werd een nieuwe, uitgebreide Amerikaanse wetgeving van kracht in het kader van het War Crimes Rewards Program (WCRP). Op 15 januari ondertekende president Barack Obama de wet (Rewards Program Update Act, PL 112-283) die de uitbreiding van de bevoegdheden regelt.

Dat programma heeft tot doel om internationaal gezochte verdachten van oorlogsmisdaden (geen Amerikaanse staatsburgers!) op te sporen en uit te leveren.

Vergoeding van 5 miljoen dollar voor tip

Tipgevers die nuttige informatie kunnen geven aan de gespecialiseerde diensten van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken kunnen daarbij rekenen op een vergoeding van maximaal 5 miljoen dollar … als de tip leidt tot “de arrestatie, overbrenging of veroordeling van vreemdelingen beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid, genocide of oorlogsmisdaden”.

In de oorspronkelijke WCRP-wetgeving, die vorig jaar al van kracht werd, was er nog een beperking ingebouwd: de verdachten van oorlogsmisdaden of misdaden tegen de mensheid moesten zijn aangeklaagd en gezocht door één van de drie specifieke internationale straftribunalen.

Het ging daarbij concreet om het Speciaal Hof voor Sierra Leone (SCSL), het Internationaal Straftribunaal voor ex-Joegoslavië (ICTY) en het Internationaal Rwandatribunaal (ICTR).

Onder de uitbreiding van de wetgeving komen alle vreemde staatsburgers in aanmerking die “betrokken zijn bij het plegen van genocide, oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid en door een internationaal tribunaal zijn aangeklaagd”.

Uitbreiding naar Internationaal Strafhof, dat de VS niet erkent …

Dus ook het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Dit is bijzonder merkwaardig, want de VS is zelf geen betrokken partij bij het Verdrag van Rome (2003) dat de oprichting van het ICC regelt. De VS weigerde toe te treden tot dit verdrag omdat de kans zou bestaan dat ook Amerikaanse militairen of politici zouden worden aangeklaagd voor oorlogsmisdaden.  

Het wetsvoorstel tot uitbreiding van het programma, dat zowel kon rekenen op de steun van Democratische als Republikeinse afgevaardigden en senatoren, was het laatste initiatief dat door John Kerry als senator was ingediend. Kort daarna werd hij door Obama aangesteld als zijn nieuwe minister van Buitenlandse Zaken in opvolging van Hillary Clinton.

Met de uitgebreide bevoegdheden is nu ook de Oegandese rebellenleider Joseph Kony en zijn assistenten Okot Odhiambo en Dominic Ongwen toegevoegd aan de Amerikaanse lijst van verdachten van oorlogsmisdaden die in aanmerking komen voor een het War Crimes Rewards Program.

Ook Sylvestre Mudacumura, leider van de Rwandese Hutu-rebellengroep FDLR, die verantwoordelijk wordt gehouden voor terreurdaden in het oosten van Congo, staat op de lijst. Zijn rebellengroep wordt ook gezien als aanstokers van de genocide die tussen april en juli 1994 het leven kostte aan 800.000 mensen in Rwanda.

Alle vier worden gezocht door het Internationaal Strafhof (ICC) op basis van aanklachten wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Strijd tegen straffeloosheid

Bij de persvoorstelling, woensdag op het State Department in Washington, stelde speciaal ambassadeur voor oorlogsmisdaden, Stephen Rapp, het voor dat de VS met deze wetgeving een grote stap vooruit zet in de wereldwijde strijd tegen straffeloosheid voor verdachten van oorlogsmisdaden.

“We handelen vandaag opdat er gerechtigheid zou geschieden voor de onschuldige mannen, vrouwen en kinderen die het slachtoffer werden van massamoord, verkrachtingen, amputaties, slavernij en andere wreedheden bij conflicten in Afrika”, verklaarde Rapp.

Het ICC heeft al in 2005 arrestatiebevelen afgeleverd voor Kony en zijn assistenten van het Verzetsleger van de Heer (LRA) voor hun aandeel in de dood en ontvoering van tienduizenden kinderen in de afgelopen 25 jaar in vier Afrikaanse landen: Oeganda, Congo (DRC), de Centraal-Afrikaanse Republiek en Zuid-Soedan.

Tipgevers kunnen op ‘bescherming’ rekenen

Op de uitgebreide WCRP-lijst staan naast de al genoemde LRA- en FDLR-leiders ook nog negen voortvluchtige verdachten van het Internationaal Rwandatribunaal: Felicien Kabuga, Protais Mpiranya, Augustin Bizimana, Fulgence Kayishema, Pheneas Munyarugarama, Aloys Ndimbati, Ladislas Ntaganzwa, Charles Ryandikayo en Charles Sikubwabo.
     
Om in aanmerking te komen voor de beloning, mogen individuele tipgevers geen Amerikaanse of buitenlandse overheidsfunctionarissen zijn, inclusief leden van leger en politiediensten, tenminste als de gegevens worden verstrekt terwijl ze in functie zijn …
     
Tips over de verdachten op de WCRP-lijst kunnen vertrouwelijk worden ingediend via een speciale website (www.state.gov/warcrimesrewards) of door contact op te nemen met de Amerikaanse ambassades. “De VS-regering garandeert volledige vertrouwelijkheid aan personen die informatie verstrekken over de oorlogsmisdadigers en indien nodig zullen aanvullende beschermende maatregelen voor de tipgever worden overwogen”, vermeldt de website.

Oegandese leger schort ‘jacht’ op Kony in Centraal-Afrikaanse Republiek op

Eveneens woensdag 3 april raakte bekend dat het Oegandese leger de klopjacht ‘opschort’ op Joseph Kony in de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR). De directe aanleiding is de staatsgreep van de Séléka-rebellen, die op 24 maart de macht overnamen in het land.

Legerwoordvoerder Felix Kulayigye verklaarde dat de Séléka-rebellen niet worden erkend door de Afrikaanse Unie en dat daardoor de samenwerking met de Oegandese troepen in dat land onmogelijk wordt. Oegandese troepen zijn al jaren actief in de CAR, bijgestaan ??door een klein aantal Amerikaanse special forces, met het oog op de uitschakeling van Kony en zijn LRA.

Kulayigye waarschuwde dat het LRA van de opschorting van de Oegandese aanwezigheid in de CAR zou gebruik maken om nieuwe aanvallen uit te voeren in het grensgebied van Oeganda, de CAR en Zuid-Soedan.

“Optreden als adviseurs van de lokale strijdkrachten”

Het is niet de eerste keer dat president Obama beruchte rebellenleiders als Joseph Kony viseert. In oktober 2011 vertrok het eerste team speciale gevechtstroepen naar Kampala. De president gaf daarmee uitvoering aan de in mei 2010 al unaniem door beide kamers van het Amerikaanse parlement goedgekeurde Lord’s Resistance Army Disarmament and Northern Uganda Recovery Act.

Het zou niet de bedoeling zijn dat de Amerikaanse speciale troepen zelf op het terrein de jacht gaan openen op de gevreesde rebellenleider. De Amerikaanse soldaten zouden in de eerste plaats “optreden als adviseurs van de lokale strijdkrachten” en “zullen zelf niet actief deelnemen aan de gevechten, tenzij uit zelfverdediging”, zo meldde de president.

Op termijn zou zo’n 100-tal Amerikaanse soldaten actief zijn bij deze operatie die als uiteindelijk doel heeft “to remove from the battlefield Joseph Kony”, met andere woorden Kony gevangen nemen of waarschijnlijker nog hem tijdens een gevecht doden.

VS-militairen om af te rekenen met Kony in Oeganda?

Kinderen en geweld en zeker de problematiek van de kindsoldaten in Afrikaanse conflictgebieden laten niemand onberoerd. Gelukkig maar. Toch is het allemaal niet zo zwart-wit als het op het eerste gezicht lijkt.

De rol van de Oegandese overheid en dan vooral van het regeringsleger in het conflict met de rebellen van Kony’s LRA blijft erg vaag. Het hele opzet valt met de goodwill van het Oegandese leger en dus van president Yoweri Museveni himself. Voor Museveni komt dat natuurlijk allemaal goed uit: hij kan de wereld nogmaals aantonen wat voor een barbaarse ‘vijand’ hij in het LRA tegenover zich heeft. Dus moet hij een sterk leger hebben.

Obama heeft de laatste drie jaar trouwens voor 33 miljoen dollar militaire steun verleend aan het Oegandese regeringsleger. Daarbij wordt natuurlijk zedig gezwegen dat ook Museveni massaal gebruik heeft gemaakt van kindsoldaten in zijn lange en bloedige strijd om de macht in Oeganda.

Er bestaan talloze rapporten van mensenrechtenorganisaties die Museveni’s National Resistance Army (NRA) beschuldigen van wreedheden tegen de burgerbevolking. Vooral in het noordelijke Gulu-district, waar precies de beweging van Kony het eerst de kop heeft opgestoken. Of gelden voor iemand die afrekende met nog bloediger regimes, zoals die van Idi Amin en Milton Obote, andere normen?

Museveni zet ‘orde op zaken’ bij de buren

Bovendien heeft Museveni nadat hij de macht in Oeganda stevig in handen had (zo rond 1990), niet nagelaten ook bij de buren ‘orde’ op zaken te gaan stellen. Zo kon het Rwandees Patriottisch Front (RPF) in oktober 1990 vanuit Oeganda en met militaire steun van Museveni gewapenderhand binnenvallen in Rwanda.

Als vertrouweling van Museveni heeft de Rwandese sterke man (en huidige president) Paul Kagame niet nagelaten een soortgelijk autoritair bestuur in te stellen waarbij oppositiepartijen bijzonder weinig ademruimte krijgen.

De Rwandese en Oegandese presidenten waren ook van bij het begin nauw betrokken bij het conflict in Congo. Eerst steunden ze beiden Laurent-Désiré Kabila om gewapenderhand (en met het massale gebruik van kindsoldaten!) af te rekenen met het totaal vermolmde Mobutu-regime.

Nadat Kabila zich onvoldoende als stroman liet manipuleren, probeerden ze vanaf augustus 1998 directer greep te krijgen op de onmetelijke rijkdommen in het oosten van Congo. Onder het mom van bescherming van de eigen grenzen gingen Museveni en Kagame massaal troepen sturen om de van hen afhankelijke Congolese rebellengroepen te steunen.

Heel het noordoosten van Congo kwam daardoor onder controle van Oegandese militairen. Hoge officieren van het Oegandese regeringsleger, zakenlieden en rebellenleiders vormden er een intens netwerk dat dankzij de illegale exploitatie van de grondstoffen (goud, kobalt, coltan, diamant, tropische houtsoorten) snel rijk kon worden.

Plundering van Congolese rijkdommen

Generaal Salim Saleh, een halfbroer van Museveni, handelde onder de dekmantel van de onderneming Victoria Group in diamanten, goud en koffie. Het VN-rapport over de plundering van de Congolese rijkdommen vermeldt dat het Oegandese elitenetwerk in het oosten van Congo berustte op drie pijlers: militaire intimidatie, de dekmantel van een Congolees rebellenbestuur en de manipulatie van geldstromen.

Toch kwamen er geen internationale sancties tegen figuren als Salim Saleh … Bovendien heeft de aanwezigheid van Oegandese troepen in de noordoostelijke Ituri-regio de smeulende conflicten tussen de Hema en de Lendu nog aangewakkerd met alle dramatische gevolgen van dien voor de burgerbevolking.

In en rond Kisangani raakten Rwandese en Oegandese troepen in 2000 met elkaar in de clinch over de verdeling van de Congolese diamantrijkdommen, wat aanleiding gaf tot nieuwe spanningen en wapenleveringen.

Wie dit allemaal even overweegt, kan toch niet anders dan de rol van het Oegandese regeringsleger in de strijd tegen het LRA en zijn vroegere Soedanese broodheren met andere ogen te bekijken. In de verontwaardiging over de wreedheden van het LRA tegenover de kindsoldaten en de onuitgesproken ‘sympathie’ voor de beschermende taak van het Oegandese leger, ontbreken de economische belangen die hier allemaal achter zitten.

De goudsmokkel, de coltanroof, de illegale wapenhandel, de totale ontreddering in het oosten van Congo, ook dat zijn ‘realisaties’ van Museveni’s leger, dat al jarenlang buitenlandse militaire steun krijgt.

Oeganda ‘opengesteld’ voor buitenlandse investeerders

De officiële defensie-uitgaven van Oeganda zijn ongetwijfeld veel lager dan wat in werkelijkheid naar het leger vloeit. Dankzij de jarenlange plunderingen in het oosten van Congo kan een extraatje er altijd wel van af. Precies het omgekeerde zou moeten gebeuren: landen en hooggeplaatste figuren die zich volgens het VN-rapport op massale schaal schuldig maakten aan het voortduren van de oorlog in Congo zouden sancties moeten krijgen opgelegd.

Iemand als president Museveni, die met brute militaire middelen aan de macht is gekomen en niet bepaald uitblinkt in democratie, maar zijn land heeft ‘gestabiliseerd’ en vooral heeft ‘opengesteld’ voor buitenlandse investeerders, staat daarom toch op een goed blaadje bij vooral Britten, Amerikanen en Nederlanders. Hij kan nog altijd rekenen op massa’s ontwikkelingsgeld.

Wie echt bekommerd is om het lot van de burgerbevolking in vele streken van Centraal-Afrika die nog steeds geteisterd worden door gewapende bendes, zoals die van Kony, maar ook andere, zou misschien beter beginnen lobbyen voor een verbod op wapenhandel dan voor het sturen van weer eens Amerikaanse speciale troepen. Want als er iets is dat in de Afrikaanse conflictgebieden niet ontbreekt, zijn het wel wapens.