Simone de Beauvoir

Feministische literatuur: De Beauvoir voorbij

Feministisch lezen voor semi-gevorderden ...

dinsdag 5 maart 2013 19:00
Spread the love

 

De Klassiekers

Wie feministische literatuur zegt, denkt aan Simone de Beauvoirs ‘De tweede sekse’, aan Betty Friedans ‘Feminine Mystique’, of aan Germaine Greer. Dichter bij huis blijft vooral ‘De schaamte voorbij’ van Anja Meulenbelt populair. Allemaal boeken die in de VS en West-Europa in het collectief geheugen gebrand werden tijdens de late jaren ’60, de jaren ‘70 en de vroege jaren ’80.

Verder hebben ze gemeen dat ze vaak geschreven zijn vanuit het standpunt van blanke vrouwen uit de hogere middenklasse. Belangrijke klassiekers, zoveel is zeker, maar feminisme herbergt een veel grotere diversiteit aan spannende en uitdagende werken.

Om te beginnen ging de feministische literatuurproductie natuurlijk niet van start in de jaren ’60. Ook voordien werden er heel wat verhandelingen geschreven die tot de feministische canon gerekend worden. Denk maar aan het werk van 18e-eeuwse feministische filosofes zoals Mary Wollstonecraft en Olympe de Gouges, aan ‘La Cité des dames’ (boek van Christine de Pizan uit 1405) of aan Virginia Woolfs befaamde essay uit 1929 ‘A Room of One’s Own’.

Academisch feminisme

In de loop van de jaren ’80 heeft feminisme een plaatsje verworven aan de universiteit in de vorm van genderstudies (al loopt België hierin sterk achter op andere Europese landen). Genderstudies geeft aan de ene kant kritiek op de dominante vormen van kennisproductie, aan de andere kant gaat het actief op zoek naar alternatieve routes om tot betere wetenschappelijke kennis te komen.

Feministische perspectieven zijn in de tussentijd opgenomen in heel wat disciplines. De focus ligt hierbij vaak op antropologie (een goed voorbeeld is Chia Longmans Vrouwen verschillen) of geschiedenis (bijvoorbeeld ‘Gender and the Politics of History’ van Joan Scott of ‘Imperial Leather: Race, Gender and Sexuality in the Colonial Contest’ van Anne McClintock).

Beide disciplines zijn immers erg geschikt om te tonen hoe relaties tussen mannen en vrouwen, rolpatronen en taakverdelingen onderhevig zijn aan een grote historische en culturele diversiteit. Maar ook in bijvoorbeeld cultuur- en mediastudies (een goed overzichtswerk is ‘Doing Gender in Media, Art and Culture’) en binnen de politieke wetenschappen (erg interessant is ‘Gezien, gehoord, vertegenwoordigd? Diversiteit in de Belgische politiek’) zijn er heel wat feministische invalshoeken.

De nadruk ligt hier vaak op representatie in alle betekenissen van het woord. In zowat alle humane wetenschappen spelen genderperspectieven een belangrijke rol. Kijk er de feministische economie maar eens op na als je de buik vol hebt van neoliberalisme.

Maar genderstudies vind je niet alleen terug in de humane wetenschappen. Steeds vaker hebben ze ook een invloed binnen natuurwetenschappelijke disciplines. Feminisme ageert immers tegen alle vormen van dualistisch denken, niet alleen wat mannen en vrouwen betreft.

Feminisme stelt ook de geconstrueerde kloven tussen natuur en cultuur, tussen natuur- en cultuurwetenschappen in vraag. Zo is er het metafysische werk van Karen Barad, een professor feminist studies met een PhD in theoretische deeltjesfysica en van Evelyn Fox Keller, fysicus en wetenschapsfilosofe. Geneticus Anne Fausto-Sterling werpt dan weer een kritisch, feministisch licht op de productie van biologische lichamen.

Academisch feminisme heeft ook heel wat zwaarder theoretisch en filosofisch werk op haar naam staan: de standpoint theory van Sandra Harding, de psychoanalytisch beïnvloede differentietheorieën van Luce Irigaray en Julia Kristeva, de performative turn van Judith Butler en Elizabeth Grosz.

Heel wat theoretische literatuur legt de focus op interacties met technologie en cyberspace. Deze evolutie werd gestimuleerd door Donna Haraways baanbrekende ‘Simians, Cyborgs and Women: The Reinvention of Nature’. Andere belangrijke filosofes op dit vlak zijn Nina Lykke en Rosi Braidotti. Voor wie beide dames wil leren kennen: ze schreven samen ‘Between Monsters, Goddesses and Cyborgs: Feminist Confrontations with Science, Medicine and Cyberspace’.

Diversiteit van de sociale bewegingen

In de loop der jaren is feminisme ook sterk beïnvloed én gegroeid door de interactie met andere sociale bewegingen en critical theories. Feminisme is steeds meer geëvolueerd naar het in vraag stellen van geprivilegeerde posities, het bewust worden van interne diversiteit en het gezamenlijk analyseren van verschillende vormen van ongelijkheid.

Connecties met postcolonialism vind je terug in belangrijke transnationale werken zoals Chandra Mohanty’s ‘Feminism without Borders: Decolonizing Theory, Practicing Solidarity’ of Meyda Yegenoglu’s ‘Colonial Fantasies: Towards a Feminist Reading of Orientalism’.

Feminists of colour zoals Kimberlé Crenshaw wezen op de interacties tussen ongelijkheden op basis van geslacht en op basis van etniciteit. Uit deze vruchtbare gedachtegang ontstond het intersectioneel denken dat machtsstructuren als multidimensionaal analyseert: gender, klasse, seksualiteit, etniciteit, handicap … zijn geen losstaande categorieën, maar beïnvloeden elkaar binnen een breder spanningsveld. Zoals bell hooks het zo mooi formuleert:

“Feminism is not simply a struggle to end male chauvinism or a movement to ensure that women have equal rights with men. It is a commitment to eradicating the ideology of domination that permeates Western culture on various levels – sex, race, and class, to name a few.

Een andere belangrijke invloed én uitdaging komt uit de hoek van de queer theory (denk maar aan Jack/Judith Halberstam en zijn/haar Female Masculinity’) en de LGBTQIA-beweging (een bijzonder voorbeeld is Whipping Girl: A Transsexual Woman on Sexism and the Scapegoating of Feminity)[1]. De lijst met interacties is echter nog veel langer.

Zo wordt er ook geschreven op het kruispunt tussen feminisme en ecologie, feminisme en handicap en feminisme en fat activism, om maar enkele voorbeelden te noemen. Nog een vruchtbare uitloper zijn de masculinity studies: zo gaat R.W. Connel in Masculinities op zoek naar de constructie van mannelijke identiteiten en peilt Michael Kimmel in zijn essays naar de geschiedenis van de mannelijke seksualiteit.

Activisme en het brede publiek

Er is ook heel wat feministische literatuur specifiek voor het grote publiek werd geschreven. In deze werken ligt de focus vaak op zelfbeeld en schoonheidsidealen (zoals in Susan Bordo’s ‘Unbearable Weight. Feminism, Western Culture and the Body’ en in het populaire ‘The Beauty Myth’ van Naomi Wolf) of op het nuanceren van deterministische, biologische verhaaltjes over gender en seksualiteit (‘Delusions of Gender’ is zeker een aanrader, net als ‘Het idee M/V’ van Asha ten Broeke).

Heel wat schrijfsters maken kritische en entertainende analyses van media en (pop)cultuur: de Guerilla Girls en hun ‘Bedside Companion to the History of Western Art’ of het vlot weglezende ‘Bitchfest’, dat de beste artikels uit het feministische pop-cult magazine Bitch bundelt.

In het huidige landschap van feministisch activisme zien we ook heel wat leuke pogingen om feminisme te reclaimen (‘Reclaiming the F Word!’) evenals pogingen om aan te tonen dat feminisme vandaag de dag nog steeds meer dan pertinent is (‘How to Be a Woman! Full Frontal Feminism!’).

Seksualiteit is een ander veelvoorkomend thema. Naast het aanklagen van de commodificatie en objectificatie van vrouwenlichamen (‘Living Dolls: The Return of Sexism’ is een recente bestseller, net als ‘Pornland’), wordt er ook op zoek gegaan naar een feministische invulling van verlangen en erotiek. Nieuwsgierig? Goede overzichtswerken zijn ‘Yes Means Yes!’ en het radicalere ‘The Feminist Porn Book’.

Daarnaast wordt er natuurlijk ook geschreven vanuit de radicalere basis waarin grassroots activisme en zelf organiseren centraal staan. Toonbeeld van deze stroming is ‘Finding the Movement: Sexuality, Contested Space, and Feminist Activism’ van Anne Enke.

Romans

Wie dacht dat feministische invloeden zich tot non-fictie beperkten, vergist zich. Ook heel wat romans zijn favoriet in feministische leesgroepen overal te lande. Vroeg 20ste-eeuwse publicaties zoals Charlotte Perkins’ ‘Herland’ en Djuna Barnes’ modernistisch meesterwerk ‘Nightwood’ blijken nog steeds pertinent.

Ook klassiekers als Doris Lessings ‘The Golden Notebook’ of ‘Beloved’ van Toni Morrison worden nog steeds gretig gelezen, net zoals de semi-autobiografische pareltjes ‘Stone Butch Blues’ en ‘Zami: A New Spelling of My Name’. Graphic novels ‘Persepolis’ en ‘Fun Home’ liggen zusterlijk naast het werk van Margaret Atwood of Jeanette Winterson.

Nog meer lezen? Boeiende feministische literatuur vind je onder meer op de sites van The F Word en Savannah Bay, een boekenwinkel volledig gewijd aan gender- en queerstudies. Dankzij de grote feministische zine-cultuur, zijn er ook heel wat leuke (online) feministische magazines zoals het Nederlandse lover, het drietalige Scumgrrrls, het Amerikaanse make/shift of het alternatieve ‘teenage magazine’ Shameless.

Voetnoten

  • [1]Queer theory verzet zich tegen het classificeren van mensen op basis van binaire ideeën over gender en seksualiteit en ageert tegen gefixeerde identiteitscategorieën. LGBTQIA is de inclusieve, activistische beweging van Lesbians, Gays, Bisexuals, Transgenders/sexuals, Queers/Questioning, Intersex en Asexuals/Allies.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!