Op zijn boerderij enkele honderden kilometer van Nairobi voert Samson Kibaki (niet zijn echte naam ) een vreemd ritueel uit: van elke boon die op zijn bedrijf gekweekt wordt, wordt ongeveer een derde afgehakt voor de groenten weggevoerd worden. De reden? Bonen zijn krom, en de verpakkingen in de supermarkten zijn kort en recht.

In het bedrijf worden zo elke week 40 ton eetbare bonen, broccoli en andere groenten weggeworpen omdat ze de verkeerde vorm, grootte of kleur hebben.

Honder lijden

Kibaki is leverancier van een grote, bekende Britse supermarkt, maar volgens auteur Tristram Stuart in Nairobi is de situatie in veel andere Keniaanse bedrijven hetzelfde.

“De oneerlijke en onnodige praktijken van Europese supermarktketens dwingen Keniaanse boeren om kolossale hoeveelheden voedsel te verspillen, terwijl miljoenen mensen honger lijden”, zegt hij. “Soms worden hele bestellingen geweigerd omdat de producten een kleine cosmetische afwijking vertonen.”

Individuele supermarkten wil hij niet noemen, omdat hij vreest dat de boeren de dupe worden.

Stuart, oprichter van de Britse voedselcampagne Feeding the 5000, bezocht ook verschillende pakhuizen in Nairobi waar de oogst van de boeren wordt gesorteerd en verpakt. “Ik zag enorme containers en kisten vol afgewezen bonen, maïs en peulen buiten in de zon staan, allemaal vruchten die ik zonder aarzelen zou opeten”, zegt hij. “Als ik ze in mijn eigen tuin gekweekt had, zou ik trots zijn.”

Rot

Volgens Stephen Mbithi Mwikya van de Keniaanse Vereniging van Groentekwekers gaat op die manier minstens 15 procent verloren. “Maar als er weinig water is, zal de oogst kleiner en minder uniform zijn, en dan gaat er meer verloren.”

De kwekers doen wat ze kunnen om de afgewezen groenten lokaal te verkopen, maar dat is vaak niet mogelijk, omdat groenten zoals babymaïs op de Keniaanse markt niet gewild zijn. Wat niet verkocht geraakt, wordt weggeschonken aan goede doelen, gevoederd aan dieren of laat men gewoon rotten.

In sommige gevallen is het de boeren zelfs contractueel verboden om de afgedankte producten te verkopen aan mensen. Het contract van een Britse supermarkt bepaalt bijvoorbeeld dat “groenafval zoals bonen, erwten, courgettes en maïs enkel gebruikt mag worden als dierenvoeding.”

Kinderen ondervoed

Nochtans is volgens de Keniaanse overheid 30 procent van de kinderen in het land ondervoed en 10 miljoen Kenianen lijden aan voedseltekorten of ondervoeding. Het verspilde voedsel eist ook een zware tol aan water, meststoffen, energie en landbouwareaal.

“In een land waar zoveel honger is, kan ik niet inzien waarom je zou bepalen dat het voedsel niet aan mensen verkocht kan worden”, zegt Stuart.

De Keniaanse boeren hebben nog wel meer klachten over de praktijken van de Europese supermarktketens. Die staan erom bekend bestellingen op het laatste moment af te blazen, zegt Stuart, ook als de gewassen al geoogst zijn, zonder schadevergoeding voor de boeren.

Moreel gevaarlijk

Niet enkel de Keniaanse boeren komen tot die conclusie: in 2008 stelde een Britse onderzoekscommissie vast dat “grote voedselbedrijven grote risico’s en onvoorziene kosten afwentelen op de leveranciers”, op een manier die “moreel gevaarlijk is”.

“Als we een telefoontje krijgen met de boodschap “sorry, we kunnen je oogst morgen niet meenemen”, dan heeft dat een verschrikkelijk effect op de boeren en exporteurs”, zegt Mwikya. “Je kunt groenten niet opslaan. Als we het dezelfde dag niet verkocht krijgen, gaat het verloren.” Vooral kleine boeren, die het grootste deel van de groenten voor export naar Europa produceren, worden hard getroffen.

Lelijk diner

Eerder deze week liet Stuart diplomaten en ministers uit de hele wereld proeven van wat de Keniaanse boeren wegwerpen. Als onderdeel van de campagne Think.Eat.Save haalde zijn organisatie 1,6 ton voedsel op in Keniaanse boerderijen dat anders weggeworpen zou zijn.

Volgens Ali Mohamed, secretaris van het Keniaanse ministerie voor Leefmilieu, was het diner “schitterend” en is het bijzonder ongelukkig dat eten wordt verspild omdat het niet aan strikte criteria van vorm, grootte of gewicht voldoet.

Niet iedereen is het erover eens dat de grote supermarkten de schuldigen zijn. Volgens Andrew Opie, directeur Voedsel en Duurzaamheid bij de Britse distributiekoepel British Retail Consortium, is het volledig verkeerd om de ketens met de vinger te wijzen. Tot voor kort moesten die ketens zelf voldoen aan strikte Europese richtlijnen, zegt hij. “Het zijn de ketens die met succes actie voerden tegen een aantal van die regels.”

Misvormde groenten

Hij voegt eraan toe dat de “misvormde” groenten een snelle groei doormaken in Groot-Brittannië in de voorbije jaren, met name in de budgetrekken. “In de huidige moeilijke economische tijden en bij stijgende voedselprijzen zijn die producten erg succesvol gebleken”, zegt hij.

Naar eigen zeggen helpen de supermarkten de kwekers. Een woordvoerder van Sainsbury verwijst naar “rondetafelgesprekken met vijftig kwekers in Kenia en Zuid-Afrika om aspecten van de kwaliteitscontrole te bespreken, waaronder afval.”

Het probleem van voedselafval beperkt zich niet tot Kenia. Wereldwijd wordt naar schatting een derde van al het geproduceerde voedsel – 1,3 miljard ton – elk jaar weggeworpen. De consument kan volgens Stuart een belangrijke rol spelen in de oplossing van dat probleem.

“We kunnen dit absurde proces omdraaien”, zegt hij. “Het is aan de consumenten om hun winkelier duidelijk te maken dat ze liever minder mooie groenten hebben dan straatarme Keniaanse boeren vanwege van onnodige cosmetische standaarden.”