Dat heet dan gelukkig zijn
Geluk, het goede leven, depressie, vrede, tevredenheid -

Dat heet dan gelukkig zijn

zaterdag 23 februari 2013 13:33
Spread the love

Radio Klara nodigt een van de meest trefzekere’ bewakers’ en opbouwende critici van onze tijd uit voor debat over geluk. Pat Donnez gaat in zijn zondagochtendprogramma Berg en Dal (10-11 u) vanaf 24 februari ’13 zes weken op het actuele thema in, aan de zijde van professor psychiater Dirk De Wachter.  

Ik schreef voor Klara mijn bijdrage over dit onderwerp. Ik denk al een hele tijd na over geluk en ongeluk, mentale gezondheid en depressie. Sinds 1998 heb ik daarover gepubliceerd, het leek mij leuk om die visie te updaten. En het leek me gepast dit thema op te nemen op mijn blog.

Geluk is overigens een niet zo goed concept als het soms lijkt om over “het goede leven” na te denken. Het is niet het meest wijze wat je kan doen, streven naar een toestand van geluk, naar een gelukkig leven. Want je zal het wel zelf al gemerkt hebben: ups and downs zijn eigen aan het leven, doorheen de tijd, dag na dag, week na week, jaar na jaar. De Franse taal spreekt daarom van bonheur: het geluk is letterlijk niet meer dan een goed uurtje, het duurt nooit echt lang!

Prof. Dirk De Wachter drukt erop, dat we vandaag de dag terug moeten leren “een beetje ongelukkig zijn”. En geef toe, euforie elke dag, dat zou niet te dragen zijn. We moeten een beetje bescheidenheid oefenen over wat we met ons leven menen te kunnen bereiken. Het is zoals De Wachter het concept “het lot” terug in ons denken op te nemen. Om niet depressief te worden, zo geeft de Zwitserse theologe Lytta Basset aan in haar analyse van het boek Job, die zij duidt als een mens met een zware depressie, moeten we ondermeer accepteren dat bepaalde grote fenomenen ons overstijgen, en die los laten. Die boodschap is vandaag nuttig: via de media en de televisie bereikt ons veel nieuws over problemen en leed vanuit de hele wereld. Wie zich daar al te zeer betrokken bij voelt en verantwoordelijk tracht te zijn, die gaat onvermijdelijk onderuit.

Betere doelen dan geluk, die dieper gaan, zijn:

Vervulling, Vreugde, innerlijke Vrede en Tevredenheid met je leven.

Om die doelen te bereiken, zijn mijn persoonlijke do’s and dont’s de volgende.  

Do

1) Leer je inzetten voor anderen. Laat de andere eens vaker voorgaan.

Steunende nabijheid bij mensen die lijden, dat leverde in ons bestaan keer op keer het beste landingsgebied op waardoor de Vreugde in ons leven kan komen, deze hoogste emotie die veel mensen nooit meemaken! Met andere woorden, in deze samenleving die zozeer van dadendrang is doordrongen, moeten velen het eigenlijk best wat kalmer aan gaan doen. Bij iemand blijven, op een vriendelijke, empathische manier, dat is geen typische, klassieke arbeid, geen handenarbeid of intellectuele arbeid. Dat is wel een derde soort arbeid: de emotionele arbeid, werken met het hart. In het Engels is het woord “emotional labour” al meer ingeburgerd. In de psychologie en de pastorale theologie heeft men dit recent herontdekt en spreekt men van “de presentiebenadering”.

Aandachtige welwillende aanwezigheid. Dat doet de medemens goed. Het is ook het basisingrediënt van het meest traditionele van alle “beroepen”: het ouderschap. Hedendaagse psychologen zoals Rika Ponnet benadrukken dat vader en moeder voldoende family time moeten doorbrengen met hun kroost. Het ouderschap is een mooi beroep, het verdient meer waardering. Vandaag heeft een carrière in de maatschappij meer prestige. Onrechtstreeks draagt dit bij aan het ongeluk van de vele gezinnen waar kinderen in de problemen komen. Het kind mag meer centraal staan. De liefde tussen ouder en kind mag meer centraal staan. Ook al betekent dit een inperking van de autonomie van de ouder. “In de beperking toont zich de meester”. Alles willen, tegelijk en snel, dat leidt niet tot meer geluk, dat zullen we toch moeten toegeven. In onze huidige samenleving doen zich veel (mentale) problemen voor bij jongeren, die voor een deel te wijten kunnen zijn aan onvoldoende tijd, betrokkenheid en aandacht van de ouders.

We mogen hier nog opmerken dat de houding van steunend lijdende mensen nabij zijn ook de kern uitmaakt van de tijdeloze boodschap van Jezus van Nazareth, de boodschap waar alle christenen zich door laten inspireren. In onze eigen tijd is deze manier van goed leven herbevestigd door de grote Joods-christelijke filosoof Emmanuel Levinas. Hij onderstreept het belang van het beoefenen van “de kleine goedheid”: het zorgzaam omgaan met de medemens in een face to face situatie.   

2) Wees moedig en streef naar het ontwikkelen van je karakter tot edelmoedigheid.

 De werkelijkheid van het mensenleven zit vol paradoxen. Dat staat haaks op de rationele inslag van onze tijd. Je kunt daarom zelden recht op het doel van het geluk afgaan en het ook daadwerkelijk zo bereiken. Het geluk is meestal een “bijproduct” van inzet en bezigheden die andere doelen dienen. Zoals we ons goed voelen na een fikse wandeling, dan maakt ons lichaam immers de zogenaamde “endorfines” aan, die een goed gevoel geven. Of denk aan de inspanning van het schrijven van een goede tekst, of van het  herstellen van een fiets: eerst moet je het obstakel nemen, het geluk, de tevredenheid, komt achteraf. Daarom moeten we om een goed leven te kunnen leiden, leren ingaan tegen weerstanden. Tegen onze kleine dagelijkse vrees en afkeer. Moed cultiveren dus, om te doen wat ons lastig lijkt. Zoals het gesprek aangaan met de buren, met de passanten, met vreemdelingen van een etnisch culturele minderheid. Zoals in het laten uitgroeien tot een echte verrijkende ont-moeting van een contact op straat of als een vriend ons bezoekt.

Noblesse bouw je ook juist op door geregeld over je grenzen te gaan in het bijstaan van mensen, in het laten voorgaan van de andere. Zo sterk je je hart. Het is als met het goede oude gebruik van je ’s ochtends met koud water te wassen: dat gaat in tegen onze spontane verlangens, maar achteraf is het een verfrissing, een verlevendiging voor lichaam en geest.

Speciaal voor mannen heb ik daarom nog de raad: volg je natuur, zoek naar mogelijkheden voor avontuur, voor situaties waarin je moed kunt oefenen. Zo ontwikkel je een sterk karakter, en zo kan je je dan nuttig maken voor je gemeenschap. Mensen vluchten vandaag soms  weg in gewelddadige films of videospelletjes. Dat geeft sommigen een fantastisch genoegen. We mogen niet vergeten dat we ook in dagelijkse situaties kunnen keer op keer volop onze heldenmoed kunnen oefenen, en dat is zoveel vruchtbaarder. Of het nu gaat om contact te maken met iemand die we nog niet kennen, of om het eerlijk uitspreken of uitschrijven van onze diepste gedachten en gevoelens. De Vlaming is te gesloten geworden. Dat is enigszins begrijpelijk na eeuwen van overheerst worden door machtige naties. Echter, ”Expressie is het beste middel tegen depressie”. Als wij meer moedige, open & intense gesprekken zullen voeren, dan zal het aantal depressies en zelfdodingen dalen. En dat is een belangrijk inzicht op de weg naar het geluk, want die houdt ook juist in dat we de wijsheid ontwikkelen periodes van ongeluk te vermijden.

3. Neem tijd voor en oefen je in ont-moeting

Gewone face to face ontmoeting is de vergeten sleutel tot geluk en tot een leven van voldoening, vrede en vreugde. Dat is iets dat de mens gekend heeft gedurende zijn lange geschiedenis, letterlijk miljoenen jaren lang. Dat is iets dat zelfs de dieren tot op zekere hoogte kennen, en dat zij ons kunnen leren. Samen zijn. Op vriendelijke, soms tedere wijze bij elkaar zitten, dat is de basispositie waar het geluk kan binnentreden. De mens kan daarbij het woord inschakelen. Een goed gesprek is een ideaal recept om “je gedachten te verzetten”, om nieuwe perspectieven te vinden als je vast zit. De ont-moeting, waarbij je als mensen bij elkaar bent en er niets moet, er moet bijvoorbeeld niet gekocht of verkocht worden, dat is ook de basishouding van genezing. De ontmoeting is de brede, gewone vorm van de omgang met de geneesheer, met de therapeut. Wie voldoende open, intense gesprekken voert door de dag, die heeft zelden nood aan een therapeut of aan therapie. Ontmoeting is trouwens de werkzame kern in vele vormen van therapie: gesprekstherapie, arbeidstherapie, sport, eutonie, bio-energetica, danstherapie, muziektherapie…

Bij de ontmoeting zitten we samen, we spreken en we luisteren naar de andere, we kijken elkaar in de ogen. Dat levert niet dadelijk iets op in de sfeer van geld en economie, maar de ontmoeting laat ons toe meer mens te worden. De ontmoeting laat ons toe te beseffen wie we zijn, waar we staan in ons leven, waar we naar toe gaan. Daar zit dus ook deze speciale factor in: neem je tijd. Leer naar je hart luisteren, dat je zegt hoe lang het goed voelt met iemand samen te zijn, de ontmoeting heeft haar eigen spanningsboog. De klok is een vreemd object in dat verhaal. De mensen in de warme landen hebben daar nog meer gevoel voor behouden. Als zij in de avond op een terras zitten, zullen zij niet te snel opstappen, maar zeggen ze licht: “Het is hier goed, we blijven”.

Ik ben nu vijftig. De laatste jaren heb ik gemerkt hoe mensen in toenemende mate, vooral in de wintertijd, elkaar niet meer aankijken bij het kruisen langs paden en straten. Vrienden uit tropische landen zeggen het me ook, “de populatie hier verandert wat vriendelijkheid betreft met de seizoenen”. Misschien speelt ook de invloed van de televisie, waarbij we voyeurs zijn, waarbij we niet echt elkaar in de ogen kijken. Ook hier zal heil, geluk betekenen: terug naar de natuur. Terug naar het gewoonmenselijke, het interactieve. Loskomen van een teveel aan apparaten, toestellen en tuigen.

Don’t:

1) Wees niet oppervlakkig, wees niet emotioneel of spiritueel lui. Streef naar diepgang

Tevredenheid, verrukking, vreugde… ze zijn altijd de beloning na een inspanning en na het overwinnen van een weerstand. Mensen in onze consumptiemaatschappij zijn soms emotioneel, communicatief en spiritueel lui en zelfs bang geworden. Men praat ons immers aan dat alles, het geluk incluis, te verwerven is door het met geld te kopen. De Dalai Lama zegt echter terecht: “Develop the heart. In your country to much energy is spent developing the mind. Be compassionate. Not only to your friends, but to everyone.” In die zin is de grote golf van feminisering van onze samenleving, die sinds een tweetal generaties volop aan de gang is, een goede ontwikkeling: vrouwen zijn van nature meer op zorg voor elkaar als mensen ingesteld, ze zijn communicatiever, kunnen beter luisteren, vertonen gemiddeld een derde meer empatisch vermogen. Dat is dus een spontane correctie van historische omvang die hier aan de gang is, en die echt nodig is. Onze maatschappij was de laatste eeuwen te mannelijk geworden. Typisch voor de mannelijke manier van in het leven staan in “het snelwegperspectief”: doelgericht handelen, rechttoe-rechtaan, gedreven. Dat is vaak niet de beste weg. Al zeker niet om het geluk, het welbevinden te bereiken voor je gemeenschap en voor jezelf. Vader en zoon Sidelsky, kenners van de grote econoom Keynes, pleiten er in hun recente boek “How much is enough” terecht voor dat wij “het goede leven” weer centraal zouden stellen, en niet geld of economische groei. Ze wijzen erop dat wij de kunst van ons goed samen bezighouden, zijn verleerd.

2. Wees kritisch, denk zelf na, loop niet zomaar mee met de massa

Ontmoetingen, goede gesprekken, situaties waarbij je je medemens bijstaat, dat wortelt je identiteit, zo wordt je een (innerlijk) rijk mens. Prof. Dirk De Wachter wijst er in die context in de bestseller “Borderline Times” terecht op dat mensen vandaag, als typische consumenten, vaak een zwakke identiteit vertonen. Zijn collega Paul Verhaeghe werkte dat vorig jaar uit in het boek “Identiteit” . Mensen zijn zo de kluts kwijt door het rondrennen in het leven en het soms restloos opgaan in het professionele leven, dat zij meelopen met wat de glossy magazines aanraden om te doen, en uit dit soort gedrag hun identiteit trachten opbouwen. Dat is toch heel onnozel, en jammer.

Wees niet oppervlakkig, dat vertaald zich ook in het willen zoeken naar diepe waarheid. Sinds een jaar of twintig schermen mensen zich af van diepe waarheden, we verschuilen ons soms samen in een discours dat politiek correct wordt genoemd, waar een bepaalde set waarheden die goed uitkomt, collectief geadopteerd en gekoesterd wordt. Maar dat is opnieuw een manier waarop de mens zich in zijn “comfort zone” nestelt, en het is juist in het je laten wegroepen uit je gemakkelijke leventje, ook juist door confrontatie met diepe, storende waarheden, dat vervulling, blijheid, en geluk te vinden zijn. De stichter van de Ark-gemeenschappen, die gewone mensen laten samenleven met gehandicapten, Jean Vannier, zegt het terecht zo: “Wat mij stoort in de andere, wekt mij tot leven” – “Ce qui me dérange, éveille en moi la vie”.

We moeten inderdaad, om tevreden in het leven te leren staan, onze vitaliteit aanwakkeren. Onze levendigheid. De typische consument is toch altijd een beetje passief. Vlees gaan kopen in de supermarkt is zoveel minder uitdagend en voldoening gevend dan op jacht gaan, met kennis van zaken en respect voor de dieren. Voor de televisie zitten is zo passief. Zoveel armer dan het aangaan van een werkelijke, klassieke face to face ontmoeting, waarbij we elkaar in de ogen mogen kijken, waarbij we elkaar een hand op de schouder kunnen leggen, samen het glas heffen, naar de zon kijken, een achtergrondgeluid waarnemen…

3) Wijs niet te snel klassieke, “oude” wijsheid en praktijken af. Zij bieden vaak verrassend bruikbare oplossingen voor vandaag

Onze tijd is erg zelfzeker, op het arrogante af. We geloven op massieve manier dat met hard werken en daarna het kopen van diensten en voorwerpen, ons heil te verkrijgen is. Maar de mens is gegroeid gedurende een miljoenen jaren durende evolutie, waarin mensen natuurlijk ook gelukkig konden zijn, zonder dat er iets te koop was. We moeten de goede oplossingen dus ook soms in het verleden durven te gaan zoeken, in wat we dachten dat misschien voorbijgestreefd was. De mens heeft het langste deel van zijn geschiedenis geleefd in groepen van jagers-verzamelaars. In die tijd zijn ons hart en onze geest ontstaan, en die zijn niet wezenlijk veranderd. Die mensen leiden een zeer sociaal leven, met veel solidariteit, samenhorigheid, met veiligheidsgevoel in de eigen groep, met een geborgenheid in het natuurlijke landschap. In die samenlevingen had de mens meer vrije tijd dan in de (stedelijke) landbouwgemeenschappen en de handelssamenlevingen die daarna gekomen zijn. Voor velen is de snelheid van het huidige stedelijke leven geen louter goede zaak. Een van de lessen die we kunnen trekken uit dat perspectief van het lange-termijnverleden van de mensheid is dat gewone dagdagelijkse handenarbeid niet te versmaden is, dat die zelfs gelukkig maakt. Het monotone is daar een onderdeel van. Die wijsheid brengt grenzen aan in ons denken over allerlei (dure) toestellen, die ons de arbeid uit de handen nemen, zoals afwasmachines. Daarom ook is werken in de eigen moestuin zo voldoening gevend. Zoals Multatuli het zegt in “Max Havelaar”: “Het is niet in het eten van de rijst dat het genoegen ligt, maar in het eten van de rijst die je zelf geplant, zelf gesneden en zelf klaargemaakt hebt”. Een andere vertaling van het goede leven op basis van het aloude model van menselijk samenleven is vandaag dat het waardevol is goede contacten te ontwikkelen met je buren en je buurt, ook als je in de stad woont. De buut kan functioneren als een groep die je draagt, waarin je je veilig voelt.

4. Wees niet de slaaf van Macht. Ga voor goedheid, zoek wijsheid

Een bron van veel ongeluk is slechte machtsuitoefening. Mensen die onrechtvaardig worden behandeld, voelen zich vaak ongelukkig. De grote ongelijkheid in de samenlevingen, is een bron van veel conflicten en leed. En van opstandigheid, die soms tot geweld aanleiding geeft, zoals de Britse onderzoeker Wilkinson aantoont. Ook voor degene die zich de macht aanmeet, is ze niet gezond. Macht is een manier om niet te moeten dialogeren, om niet naar de andere te moeten luisteren, om je wil door te drukken. En zo maak je jezelf gehandicapt, want de redding komt vaak van buitenaf, van de andere. Zoals dat zo mooi staat beschreven in talrijke Bijbelparabels. De machtige laat zich liever niet “verstoren” door de zwakke, maar zo ontsnapt hij aan de verlevendiging die Jean Vannier beschrijft. Macht maakt blind en passief. Denk maar aan het lot van de machtige automobielconcerns in de VSA. Uiteindelijk vertoonden zij weinig vitaliteit, gingen failliet of moesten door de staat gered worden. Denk ook aan de wijze waarop in de VSA de twee grote politieke machtsblokken elkaar en de vooruitgang in hun land blokkeren. Openheid voor dialoog brengt leven, maakt gelukkig samenleven mogelijk.  

Een slecht geweten, bijvoorbeeld omdat we onze macht misbruiken, of ons welzijn te weinig delen met anderen die het lastig hebben, lijken mij een fikse rem op diepe tevredenheid en waarachtig geluk. Wie zijn welvaart heeft gebouwd op vernederen en kapot maken van anderen, die leeft daarna vaak in de hel. Die voelt zich onzeker, opgejaagd, bedreigd, geïsoleerd.

Ga niet mee in cynisme. Laat je integendeel inspireren door het goede. Door wat jezelf en anderen goed doet, door wat het kwade bestrijdt. De waarde van het goede, van eerlijkheid en wat ethisch is, dat zal altijd een norm blijven, ook in de maatschappij van de toekomst. Denk maar aan het lot van een renner als Lance Armstrong. Die heeft zich tot het kwade, tot brutale macht bekeerd, en zie hoe hij nu door de mand valt, wereldwijd… Laten we ons integendeel inspireren door grote ethische figuren en modellen. Van Socrates, Jezus van Nazareth, tot Barack Obama. Eerlijk duurt het langst. Aan geluk bouwen, dat betekent ook het geluk van onze hele gemeenschap op het oog houden, en vandaag is dat ook in toenemende mate de wereldgemeenschap. We moeten de moed opbrengen op de lange termijn te kijken en te werken. En om tijdelijk ongemak, ja, wat ongeluk te dragen. De Wachter benadrukt terecht dat wij terug een beetje ongelukkig moeten leren zijn.

En bij het dragen van een zekere dosis ongeluk, daarbij kan studie, nadenken, maar ook gebed een steun zijn. Op een open manier onze wensen, angsten en noden uitspreken tegen een luisterend Opperwezen, kan bijzonder verfrissend en genezend werken. Anselm Grün is daarbij met zijn veelgelezen boeken een gids. Dagelijks in stilte gaan zitten op een veilige plek, zoals in de meditatie, is een vergelijkbare manier om minder aangename toestanden “uit te houden”. Gelukkig trachten te zijn heeft immers ook te maken met het weten op te vangen van momenten van wanhoop, van treurnis. Op tijd te rade gaan bij jezelf, stilstaan, is daarbij een noodzaak. De ratrace heeft ons niet gelukkiger gemaakt. De salaris- en consumptiestijl heeft ons soevereiniteit gekost. Daarbij mogen we nog eens opmerken dat onze inspanningen en onze verworven vrede, onze blijheid, het uitbouwen van onze eigenheid in dienstbaarheid, ons ook juist toelaten trotse mensen te zijn. En dat is belangrijk, want ook dat gevoel is een bron van tevredenheid en geluk.

Voor een deel kunnen recepten en adviezen ons daarbij helpen, en voor een deel moeten we altijd voor ogen houden dat wij een heel eigen weg te gaan hebben, in overeenstemming met onze jeugd, met onze pesoonlijke geschiedenis.  En dat is een hoofdstuk dat ons ontsnapt, onze diepste bronnen zijn ons gegeven. Die liggen vast. Een zekere gelatenheid en berusting zullen ons daarom ook helpen blije, gelukkige, toffe mensen te worden. De oplossing ligt dus niet alleen in actie en activiteit, maar ook in een gezonde dosis passiviteit.

Op een zekere leeftijd wordt het mogelijk je bewust te worden van je lot. Het is goed daar eens bij stil te trachten staan. En het is goed je daar dan ook in overgave aan te wijden, met alle beperkingen die daarbij komen. Dat is een wat vergeten goede oude kunst, in deze tijden waarin we vaak worden opgevoed met de raad alles zelf te doen, ons leven te maken, de wereld te maken. Die maakbaarheid, zo ondervinden we tegenwoordig, kent haar grenzen. Er ontstaan immers telkens weer nieuwe problemen en beperkingen, voor de mensheid zowel als voor het individu. Dat geloof in de maakbaarheid, die existentialistische visie van na de wereldoorlog veroorzaakt veel innerlijke onrust, en ligt op die manier dwars op onze weg naar tevredenheid en simpel, schoon geluk.

—————————————–

Stefaan Hublou

take down
the paywall
steun ons nu!