14 december 2012 beslisten de Vlaamse en Franstalige uitgevers om een gemeenschappelijk online registratie en betaalsysteem op te richten: “Media ID”. Vanaf halfweg 2013 zal slechts een beperkt deel van de krantenartikelen nog gratis online beschikbaar zijn. Basisberichtgeving en persberichten zal je wel nog altijd ergens gratis online kunnen blijven vinden. Er is bijvoorbeeld nog altijd Metro, vandaag.be, De Zondag, ….

In zijn opiniestuk van 14 december schrijft Yves De Smet, hoofdredacteur van De Morgen, dat die evolutie onvermijdelijk is geworden. Men heeft 20 jaar lang geprobeerd om de werking van een krant te betalen met de inkomsten uit reclame. Dit is mislukt. Maar ondertussen vindt een hele generatie het normaal om gratis het nieuws te kunnen volgen.

Yves De Smet merkt terecht op dat het niet kan dat artikels waar journalisten soms meerdere dagen aan gewerkt hebben zomaar gratis worden weggegeven. Het is inderdaad nodig om te zoeken naar manieren om kwaliteitsberichtgeving door professionele journalisten leefbaar te houden. En daar ligt nu net het pijnpunt.

Als lezer stellen we een aantal dingen vast die onder deadlines werkende journalisten en redacteurs misschien niet meer zien. Ten eerste is er nauwelijks nog onderscheid tussen verschillende kranten, zelfs tussen degenen die zich kwaliteitskrant noemen en de rest. Het enige opvallende verschil tussen online edities van verschillende kranten is misschien wel de manier waarop lezersreacties worden gecontroleerd. Op sommige websites zijn de commentaren beperkt. Op andere lees je ongekuiste rauwe stereotypen over Walen, migranten, de jeugd van tegenwoordig en andere zondebokken.

Ten tweede is een groot deel van wat momenteel in kranten en op nieuwssites verschijnt niet echt relevant. Er worden vaak gewoon dingen gepubliceerd die u en ik gemakkelijk zelf op YouTube of andere websites kunnen vinden, en vaak al eerder hadden gevonden. Dit laatste geldt ook meer en meer voor relevante zaken. Wie bijvoorbeeld graag wetenschapsbijdragen leest komt volop aan zijn trekken op een geaggregeerde site als researchblogging.org. Up-to-date nieuws en diepgaande achtergrondsanalyse van internationaal nieuws vind je op talloze buitenlandse websites.

Akkoord, die zijn niet in het Nederlands geschreven. Maar in een regio waar volgens een aantal vergelijkende studies het onderwijs van topkwaliteit is zou dit toch geen probleem mogen zijn. Ten derde heeft elke organisatie vandaag een woordvoerder in dienst en volgen politici, bedrijfsleiders en wetenschappers een mediatraining. Toch slagen journalisten er soms nog in de op de persbriefing duidelijk geformuleerde boodschap compleet overhoop te halen in hun artikel.

Daarnaast kampt de doorsnee lezer net zoals de overwerkte journalist met tijdsgebrek. Dagelijks diepgaande analyses lezen lukt vaak niet. Een kwaliteitskrant lezen is voor velen een weekendactiviteit geworden. Dan ben ik al blij om niet naar een computer- of ander scherm te staren.

En in plaats van dan zelf een krant te kopen en door een half regenwoud bladzijden over sport, reizen naar bestemmingen waar ik toch nooit zal geraken, moderne architectuur en reclame voor luxeproducten te waden tot de stukken die me interesseren lees ik dan nog liever een krant op café. Met een koffietje erbij door de in dat café beschikbare kranten en hun bijlagen bladeren, de koppen scannen en verder lezen als iets interessant lijkt, controversieel klinkt of intrigerend overkomt, ook als dit niet binnen mijn gangbare interessesfeer ligt. 

Maar draait de beslissing om kranten achter een betaalmuur te plaatsen wel om de bezorgdheid voor kwaliteitsberichtgeving? De uitgevers denken namelijk vooral in de richting van het ontwikkelingen van apps om “mini-betalingen” uit te voeren voor specifieke content. Is het echt een toeval dat de beslissing over het oprichten van Media ID er komt kort nadat het dispuut tussen Google en de Franstalige uitgevers over auteursrechten werd bijgelegd?

Ze verbinden zich tot wederzijdse promotie en het bevorderen van inkomsten. We kunnen dus tussen de lijnen lezen dat content van Belgische krantenuitgevers sterk zal stijgen in de Google-ranking ten nadele van websites en blogs van anderen. En nog een week later sloot toevallig ook SABAM een overeenkomst af met Google die in de toekomst rechtstreeks auteursrechten voor het gebruik van muziek in Google Play zal betalen. Ierse kranten waren ondertussen begonnen om facturen te sturen naar NGO’s die op hun website een link hadden geplaats naar artikels waarin ze zelf vermeld werden, maar zijn ondertussen alweer onder druk van de negatieve reacties op die beslissing teruggekomen.. Het tarief voor 1 tot 5 links bedroeg € 300. 

Het is niet onredelijk te veronderstellen dat er ver boven onze hoofden krachten gebundeld worden die het gebruikers zullen bemoeilijken om relevante berichtgeving te vinden tenzij op betalende sites. Die gebruikers zullen dan ook nog vooral die berichtgeving te zien krijgen die volgens Google algoritmen het beste bij hen past.

Een onafhankelijke media die kwaliteitsberichtgeving levert is essentieel voor een gezonde democratische maatschappij. Die media heeft ons wel af en toe in de steek gelaten. Een goeie twintig jaar geleden was ze nog volledig verzuild. Maar er zijn altijd uitzonderingen geweest. De huidige manier van werken is echter aan zijn laatste stuiptrekkingen begonnen. Enkel zoeken naar manieren om inkomsten te genereren om de huidige bedrijven in stand te houden zal die doodstrijd nog wat langer laten aanslepen.

Er is nog geen duidelijk zicht op wat de beste weg vooruit is. Maar er dreigt een weg ingeslagen te worden die een negatieve impact zal hebben op onze maatschappij. We dreigen een amalgaam te worden van groepjes met verschillende wereldbeelden die langs elkaar heen leven en elkaar minder en minder begrijpen. Een beetje zoals met Vlamingen en Walen de afgelopen decennia is gebeurd onder invloed van politiek, maar met medewerking van de media.

Als individu kunnen we ons daartegen wapenen door de massa informatie die we op het web tegenkomen te leren evalueren en in de juiste context plaatsen. Naar de toekomst toe ligt hier een belangrijke rol weggelegd voor het onderwijs. Uit een recent onderzoek van de Katholieke Hogeschool Limburg blijkt dat er heel wat schort aan de algemene kennis van studenten van de lerarenopleiding. Er is dus nog heel wat werk aan de winkel.

In afwachting zou elke media professional die ernaar streeft kwaliteit te leveren hier het voortouw moeten nemen. En waarom niet in dialoog met zijn lezers? Een soort interactieve online coach bij de actualiteit. De technologische mogelijkheden zijn beschikbaar. Voor iets dergelijks ben ik alvast bereid wel te betalen.