Hij volgt zijn hoofdpersonage William Stoner op een levenslange zoektocht naar liefde en passie. Liefde voor zijn vrouw, zijn dochter en zijn minnares, passie voor literatuur, onderzoek en onderwijs. Zijn pad is bezaaid met ontgoochelingen.

Stoner wordt geboren aan het eind van de negentiende eeuw op het platteland van de Amerikaanse Midwest. Op z’n negentiende verlaat hij met paard en kar de ouderlijke boerderij om een opleiding agricultuur te volgen aan de universiteit van Missouri, in Columbia. Hij komt terecht in een omgeving waar de eerste automobielen over de nog onverharde wegen hotsen.

Na een soort openbaring aangestuurd door een docent Engelse literatuurgeschiedenis laat hij de landbouwkunde voor wat die is en richt zich op de letteren, met een voorliefde voor de relatie tussen auteurs uit de klassieke oudheid en de Engelse renaissanceliteratuur. Al even plots valt hij enkele jaren later voor een jongedame uit een gegoede familie. Hun huwelijk is nauwelijks voltrokken of het blijkt een fiasco van jewelste. Williams’ beschrijving van hun huwelijksnacht zet de toon.

Goedzak

Stoner is een teruggetrokken, onhandige man die zich met hart en ziel op zijn studie en werk werpt, ook al kan hij zijn passie maar moeilijk delen met zijn collega’s of studenten. Niet toevallig keren termen als ‘onverschillig’ en ‘verdoofd’ voortdurend terug in Williams’ beschrijvingen.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog volgt Stoner zijn vrienden niet naar het oude continent. Hun vaderlandsliefde en zucht naar avontuur vallen bij hem op een onvruchtbare bodem. Toch heeft deze oorlog een onderhuidse impact op Stoners leven, net als de Grote Depressie en de Tweede Wereldoorlog in de decennia erna.

Weloverwogen onnadrukkelijk vertelt ‘Stoner‘ het verhaal van een vrij anonieme man uit de Amerikaanse Midwest van het begin van de moderne tijd tot in de jaren vijftig. Telkens staat hij aan de zijlijn, bij de grote gebeurtenissen die de geschiedenisboeken kleuren, maar ook bij de drama’s in zijn eigen leven. Williams zet hem neer als een onwetende goedzak, die toch aan betekenis weet te raken.

“Maar William Stoner kende de wereld op een manier die weinig van zijn jongere collega’s konden begrijpen. Diep in zijn binnenste, nog onder zijn geheugen, wist hij wat ontberingen waren, honger, taaiheid en pijn. Hoewel hij zelden aan zijn jeugd op de boerderij in Booneville dacht, bevond de kennis die hij van huis uit had meegekregen zich altijd dicht onder het oppervlak van zijn bewustzijn, kennis die aan hem was overgeleverd door voorvaderen, die een onopgemerkt, zwaar en stoïcijns leven hadden geleid, en die allemaal de gewoonte hadden om een hardvochtige wereld met een uitdrukkingsloos, onbuigzaam en somber gelaat tegemoet te treden.”

Williams laat zijn roman de vingertoppen uitstrekken naar de hedendaagse tijd, halfweg de jaren zestig, maar raakt die net niet. Daarnaast blijft hij ver weg van de culturele centra aan de Oost- en Westkust. Zelf was hij jarenlang docent aan de universiteit die hij hier fictioneel opvoert.

In enkele memorabele scènes voert hij een jarenlang conflict op tussen Stoner en een conculega die uitgroeit tot zijn aartsvijand. Het is een strijd tussen een classicus en een romanticus. Stoner blijft koppig vasthouden aan zijn principes. Naar verluidt ging Williams voor het motto van ‘Stoner‘ te rade bij Ortega y Gassett: “A hero is one who wants to be himself.”

Heropleving

‘Stoner‘ wordt opgevoerd als een herontdekking van een miskend auteur die meer impact had op de Amerikaanse literatuur dan zijn verkoopcijfers doen vermoeden. Zelfs al won Williams met de historische brievenroman Augustus de National Book Award. Deze herwaardering doet denken aan wat enkele jaren geleden voorviel met het werk van Richard Yates.

In zekere zin vertelt ‘Stoner‘ de voorgeschiedenis van ‘Revolutionary Road‘ (1961) van Yates. Vooral de beschrijvingen van William Stoners gezinsleven doen denken aan ‘Revolutionary Road‘, dat een mislukt huwelijk en de hogere blanke middenklasse in suburbia in de jaren vijftig fileert. Williams is evenwel minder meedogenloos dan Yates, zeker tegenover zijn hoofdpersonage Stoner.

Even hing er nog een parallel tussen Yates en Williams in de lucht. Voor bekend raakte dat de Britse regisseur Sam Mendes zich op ‘James Bond‘ zou storten, werd immers aangekondigd dat hij Williams’ tweede roman, ‘Butcher’s Crossing‘, zou verfilmen.

Dit ‘frontiers’-verhaal speelt zich een generatie voor ‘Stoner‘ af en wordt beschreven als een voorloper van revisionistische westerns à la Cormac McCarthy, ook al verfoeide Williams zelf het epitheton ‘western’. Mendes zou voor deze verfilming overigens kunnen rekenen op scenarist Joe Penhall, die eerder al ‘The Road‘ van McCarthy bewerkte voor de John Hillcoat-verfilming.

Een modeste heropleving van John Williams’ proza is er in ieder geval. William Stoner is hoe dan ook een personage dat na zijn dood bij de lezer blijft hangen, al zet Williams hem weinig spectaculair neer: “Zijn naam herinnert de ouderen eraan hoe ze allemaal zullen eindigen, en is voor de jongeren niet meer dan een klank, die geen besef van het verleden oproept en geen persoon met zie zij zichzelf of hun loopbaan in verband kunnen brengen.”

Steun DeWereldMorgen.be door dit boek in onze shop te bestellen!