“Op basis van wat tot dusver gedaan is, en op basis van de ontwerptekst, betwijfelen we sterk of het verdrag zal volstaan om de aanwezigheid van kwik in vis en zeevruchten wereldwijd te doen dalen”, zegt Joe DiGangi, een wetenschaps- en beleidsadviseur van IPEN, een netwerk tegen toxische stoffen.

De vijfde en laatste onderhandelingsronde vindt plaats van 13 tot 18 januari in Genève. Regeringsonderhandelaars van meer dan honderd landen moeten er tot een verdrag komen dat het wereldwijde gebruik van kwik beperkt tegen 2015.

Kwik kan jarenlang in het milieu blijven en schade berokkenen aan het zenuwstelsel. Vooral ongeboren baby’s en kinderen zijn kwetsbaar.

Kleinschalige mijnbouw

De meeste geïndustrialiseerde landen hebben hun kwikgebruik teruggeschroefd, maar in ontwikkelingslanden gaat het net de andere kant op, vooral door de uitstoot van steenkoolcentrales en door het gebruik van kwik in kleinschalige goudmijnen.

Een rapport dat het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) donderdag heeft vrijgegeven, stelt dat de uitstoot van kwik bij kleinschalige mijnbouw in Afrika, Azië en Zuid-Amerika sinds 2005 verdubbeld is. Vandaag zijn Zuidoost- en Oost-Azië alleen al verantwoordelijk voor de helft van de wereldwijde kwikuitstoot. Dat heeft te maken met de snelle economische groei van die regio’s.

UNEP-directeur Achim Steiner herinnert de onderhandelaars eraan dat er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie “geen veiligheidsgrenzen zijn als het over kwik gaat.”

Geen verplichte sanering

De ontwerptekst van het verdrag erkent dat kleinschalige goudwinning een van de grootste bronnen van kwikvervuiling is, maar toch is geen sprake van een verplichte sanering van vervuilde sites, zegt DiGangi.

Ook zijn de normen voor de kwikuitstoot van steenkoolcentrales “vaag”, aldus de IPEN-experts. Dat heeft gevolgen voor de duizenden steenkoolcentrales die overal ter wereld nog worden gebouwd, zegt hij.

DiGangi leidde een internationaal onderzoek naar de aanwezigheid van kwik in vis en menselijk haar op plaatsen waar kwikvervuiling mogelijk was. De resultaten, die woensdag zijn voorgesteld, “waren voor ons allemaal een verrassing omdat de aangetroffen hoeveelheden in zoveel ontwikkelingslanden zo hoog waren.”

Niet meer dan één maaltijd

Van de onderzochte vis bijvoorbeeld was 84 procent niet geschikt voor meer dan één maaltijd per maand, als men zou uitgaan van de gezondheidsnormen die de Verenigde Staten toepassen. Meer dan 82 procent van de onderzochte personen had te hoge dosissen kwik in het haar.

“Dat is ernstig”, zegt DiGangi. “Zo’n probleem vereist een ambitieus, kordaat antwoord. Ook als ontwikkelingslanden regels hebben voor kwikgebruik, blijft het afdwingen van die regels vaak een probleem. Zelfs eenvoudigweg informeren over de gevaren is al een probleem. Voor veel van deze gemeenschappen was het de eerste keer dat vis en mensen werden onderzocht.”

Aanvankelijk focusten de onderhandelingen zich op het milieu en niet op de menselijke gezondheid. Daarin kwam verandering onder druk van Latijns-Amerikaanse en Afrikaanse landen, zegt Joseph Amon van mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch.

Maar nog blijft het gezondheidsaspect te beperkt. Vooral de VS, de Europese Unie en Canada kantten zich tegen een apart hoofdstuk over gezondheidsrisico’s in de ontwerptekst, zegt Amon.