Een vredige kerstperiode zit er dit jaar blijkbaar niet in. Niet alleen was er het opstootje rond het mailverkeer tussen cultuurfilosoof Lieven De Cauter en de nieuwe burgemeester van Antwerpen, ook de kerstboodschap van de koning zorgde voor de nodige commotie .
Niets kwetst meer dan de waarheid, luidt het spreekwoord, en wie het schoentje past… Inderdaad. En blijkbaar paste dat schoentje de kersverse Antwerpse burgervader perfect. Eén rake opmerking, een paar regeltjes groot, was voldoende om diens toorn op te wekken (1).
Opvallend is de quasi-consensus omtrent het zogenaamd ‘foute’ karakter van de passage over het populisme. De vorst had het over het gevaar van populisme in ons land, niet over één of andere partij specifiek (2). Misschien doelde hij ook op het FDF of het VB? Of waarom niet de wederzijdse aanvallen van heethoofden uit zowel werkgevers- als werknemersorganisaties? Het voorbije jaar werd het socio-economisch debat tot in den treure vertekend door een aangewakkerd wij-zij-denken (3).
Toch klinkt het bijna unisono dat de vorst zijn boekje te buiten ging en dat de sneer aan de N-VA gericht is (4). Alleen al deze eenzijdige interpretatie waarbij N-VA zich als vanouds de populistisch – excuseer – calimerorol aanmeet en hierin bevestigd wordt door een flink deel van de media, illustreert hoe terecht de opmerking over het populisme eigenlijk wel was (5). Wij-tegen-zij, Vlaanderen tegen de koning. Pittig detail, aanvankelijk stelde de N-VA zich niet geviseerd te voelen door de toespraak. Pas later begon De Wever te fulmineren over het zgn. politieke karakter van de tekst (6). Waarom reageerde de N-VA achteraf dan toch? Toch niet om de kwestie uit te buiten? Dat zou anders een mooi staaltje van populisme zijn, maar dit terzijde.
De schijnbare consensus over de ‘fout’ van de koning en bijgevolg het zogenaamd gerechtvaardigde ongenoegen van de N-VA en haar acolieten zegt veel over de staat van het maatschappelijk en politiek debat in ons land.
Het discours van de N-VA is dermate wijdverspreid en geïncorporeerd dat het hegemonisch geworden is, zijnde dat dit zelfs niet eens meer fundamenteel in vraag gesteld wordt. Getuige daarvan de gebeten reacties op al wie toch vraagtekens plaatst of opmerkingen maakt. Kunstenaars, vakbonden, de koning, elke keer is het weer prijs.
Het resultaat van deze hegemonie is dat ondanks veel geschrijf en gepraat het debat zo goed als onbestaand is.
Het debat in de media over de vraag of de koning te ver gegaan is en wat er dan moet gebeuren illustreert dit ten volle. Het wordt als een vaststaand feit genomen dat de vorst met zijn boodschap politiek bedreven heeft en in één ruk wordt geconcludeerd dat hij hiermee te ver gegaan is. Over de echte inhoud van die ene paragraaf en of de opmerking over het gevaar van het populisme terecht was, wordt nauwelijks gesproken (7). Daarover praten is blijkbaar te moeilijk. Er nochtans meer populisme dan dat van de N-VA vis-a-vis onze Franstalige landgenoten. Ook in het immigratiedebat, het loopbaan- en pensioendebat en met betrekking tot de sociale zekerheid speelt het populisme op. Maar ook dat is sommigen blijkbaar ontgaan.
Hoe sterk de framing van deze toespraak vanuit het hegemonisch discours is, illustreert de enge focus op de passage zelf. De vorst geeft zes voorstellen om uit de crisis te komen (8). Slechts één daarvan werd door bepaalde figuren aangeklaagd als zou de koning aan politiek doen. De vorst pleitte ook voor loonmatiging en het aanwakkeren van de competitiviteit, twee zaken die ook de N-VA bepleit, net zoals Open VLD en CD&V. Moet men dan ook niet concluderen dat de vorst ook in deze aan politiek deed en zich uitsprak voor een rechts geïnspireerd economisch beleid?
Nee, blijkbaar niet. Uiteindelijk passen deze passages uit de kerstboodschap in dat andere onderdeel van het hegemonisch discours, waar alle economische problemen opgelost worden door besparingen en loonmatiging. De vorst stelt dat deel van het hegemonisch discours niet ter discussie en dus hoeft hij er niet te worden op afgerekend. Meteen hoeft er over deze receptuur ook niet gesproken te worden
En zo komt men tot de grote dreiging die uitgaat van het populisme en de banalisering ervan. Het hegemonisch karakter van het populistisch discours sluit en beperkt inderdaad het debat en aldus ook uiteindelijk de goede werking van de democratie. Er wordt geen ruimte meer gelaten voor het georganiseerd meningsverschil dat de democratie eigenlijk is. Wie er een andere mening op nahoudt dan de hegemonische elite wordt dan snel weggezet als een idioot, in het beste geval een naïeveling.
De eenstemmigheid van de deelnemers aan het debat, onder leiding van de hegemonische elite – en ja, ook de N-VA behoort al lang tot de elite, zie de verankering van de partij in de maatschappij en herinner u nog de bekende frase van De Wever; VOKA is mijn echte baas – fnuikt iedere gesprek en meteen ook iedere mogelijkheid op wezenlijke vooruitgang (9).
Of dat tot bijzonder duistere tijden zoals de jaren ’30 en ’40 van de vorige eeuw moet leiden is vooralsnog een open vraag. Zeker is echter dat in deze crisisperiode – deze crisis gaat dieper dan louter de economie – er nood is aan debat, dialoog, aan afwijkende meningen die ons wakker schudden en wijzen op mogelijke gevaren van een bepaald discours of een bepaald beleid. Meningen die sommigen misschien niet graag horen of die niet in hun kraam passen, maar die niettemin broodnodig zijn. In deze was het niet alleen normaal dat de vorst een waarschuwing meegaf, het was zijn niets meer dan zijn democratische plicht.
——————————————————
Referenties:
(1): Initieel stelde de N-VA zich nochtans naar eigen zeggen niet geviseerd te voelen. De Standaard, 26 december 2012, N-VA voelt zich niet geviseerd, http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121225_00413638 Even later echter klonk het in De Kruitfabriek al anders, De Morgen, 27 december 2012, Bart De Wever zet de koning opzij, http://www.demorgen.be/dm/nl/5036/Wetstraat/article/detail/1554175/2012/12/27/Bart-De-Wever-zet-koning-opzij.dhtml
(2): In de toespraak van de vorst klonk het als volgt; […] Altijd zoeken ze (de populisten, TVL) naar zondebokken voor de crisis, ofwel zijn het de vreemdelingen ofwel landgenoten uit een ander landsdeel. Zulk betoog komt vandaag vaak voor in talrijke Europese landen, ook bij ons. De crisis van de jaren dertig en de populistische reacties die ze teweegbracht mogen niet worden vergeten. […], De Standaard, 24 december 2012, LETTERLIJK. De kersttoespraak van de koning, http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121224_045
(3): De berichtgeving wat betreft de stakingen waren hiervan een mooi voorbeeld. Werken werden tegenover stakers geplaatst, ouderen tegenover jongeren. Enkele voorbeelden:
UNIZO, Wij staken niet-campagne in 2011, http://www.wijstakenniet.be/
Vankerschaever, Sarah, Solidariteit is werken, De Standaard, 14 oktober 2012, http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121113_00367871
De Standaard, 21 december 2011, Open brief aan de staker, http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20111221_026
De Morgen, 26 september 2012; Ondernemers openen aanval op ‘Marxist’ Di Rupo, http://www.demorgen.be/dm/nl/5036/Wetstraat/article/detail/1506846/2012/09/26/Ondernemers-openen-aanval-op-marxist-Di-Rupo.dhtml
(4) Tekenend hiervoor was de titels die De Morgen, De Standaard, Het Laatste Nieuws en Het Nieuwsblad online plaatsten boven de video van de kerstboodschap van de koning; ‘Koning viseert N-VA’, ‘Koning viseert opnieuw N-VA’. Iedere website gaf dezelfde begeleidende tekst waarbij vermeld wordt dat […] Hij waarschuwde ook voor de gevaren van populisme en hij viseert daarbij heel duidelijk de N-VA.[…]
(5): Terwijl de vorst zelf geen namen noemde, blijkt het bij sommige journalisten heel eenvoudig te zijn om de toespraak van de koning te politiseren als zou het een aanval tegen één bepaalde partij betreffen.
De Morgen, 24 december 2012, Koning viseert opnieuw de N-VA; http://www.demorgen.be/dm/nl/3824/Binnenland/video/detail/1553526/Koning-viseert-opnieuw-de-N-VA.dhtml
De Morgen, 26 december 2012, Koning doet zelf aan populisme, http://www.demorgen.be/dm/nl/5036/Wetstraat/article/detail/1553775/2012/12/26/Koning-doet-zelf-aan-populisme.dhtml
[…] De koning verwijst eerst naar één partij, één manier van denken.[…] klinkt het bij Marc Vanden Wijngaert in De Moren
(6): Hoe sterk de passage uiteindelijk al uit haar verband gerukt werd, bleek in De kruitfabriek, waar De Wever liet verstaan dat de koning met zijn toespraak de helft van de Vlamingen wegzet als fascisten. De Morgen, 27 december 2012, Bart De Wever zet de koning opzij, http://www.demorgen.be/dm/nl/5036/Wetstraat/article/detail/1554175/2012/12/27/Bart-De-Wever-zet-koning-opzij.dhtml
(7): Een uitzondering vond men bij Bart Eeckhout die in De Morgen stelde dat De Wever wel degelijk zijn succes opbouwde op op het uitbuiten van een wij-zijdenken. Eeckhout concludeerde wel dat De Wever daar op aanpakken niet werkte. Eeckhout, Bart, Bart De Wever krijgt terecht het verwijt dat hij zijn kapitaal bouwt op het uitbuiten van een wij-zijdenken, De Morgen, 27 december 2012, http://www.demorgen.be/dm/nl/2462/Standpunt/article/detail/1554176/2012/12/27/Bart-De-Wever-krijgt-terecht-het-verwijt-dat-hij-zijn-kapitaal-bouwt-op-het-uitbuiten-van-een-wij-zijdenken.dhtml
(8): Standaard, 24 december 2012, LETTERLIJK. De kersttoespraak van de koning, http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121224_045
(9): De Standaard, 14 augustus 2010, “VOKA is mijn echte baas”