Ligt ook voor de hand, dat positieve aspect. Het is niet aannemelijk dat een partij tien jaar achtereen de meeste stemmers achter zich weet zonder daar iets tegenover te stellen. Het einde van het jaar is een goed moment om de balans op te maken en te zien waar de AKP scoort.

Dat er tegenwoordig niet meer moeilijk wordt gedaan over hoofddoeken in openbare gebouwen, zoals universiteiten, is een pluspunt van de AKP. Het valt te hopen dat de nadruk op religieuze vrijheid van die partij niet omslaat in dwangmaatregelen tegen Turken voor wie religie buiten het openbare leven thuishoort. Maar op zich is het natuurlijk te gek voor woorden dat het vrouwen in het overwegend islamitische Turkije op sommige plaatsen verboden werd het hoofd te bedekken, terwijl dat in West-Europese landen vrijwel overal werd toegestaan.

Waar ik de AKP zonder meer om prijs is het einde van het oude, kemalistisch georiënteerde establishment, alsmede aan de positie van de daaraan verbonden strijdkrachten, de ‘diepe staat’ en andere structuren die lak hadden aan democratische beginselen.

Dat wil niet zeggen dat democratie in Turkije tegenwoordig geen zorgenkindje meer is. De mensenrechtensituatie is bijvoorbeeld nog altijd verontrustend en over de autocratische instelling van premier Erdogan zal ik het hier maar niet hebben … Op zich blijft het echter een goede zaak dat onder zijn bestuur werd afgerekend met de militaire supervisie over de staat.

Economische groei

Onder de verdiensten van de AKP staan de economische groei en aanverwante zaken, zoals een beperkte inflatie, met stip op één genoteerd. Niet alleen in Turkije, maar vooral ook daarbuiten. Daarom leg ik daar in dit artikel sterk de nadruk op.

Het economische wonder van Turkije leidt tot zoveel euforie dat mindere kanten van de AKP er vaak door over het hoofd worden gezien. Ook in Den Haag heeft men daar een handje van. Maar hoe opzienbarend de groei van de Turkse economie ook is, kanttekeningen passen er zeker bij.

Om te beginnen wordt de uit de groei voortgevloeide welvaart niet gelijk verdeeld. Vooral ondernemers plukken de vruchten, zoals de conservatief ingestelde ondernemers in de provincie. De AKP is in de eerste plaats van en voor hen. De verbetering van de infrastructuur, een andere genoemde verdienste van de AKP, is vaak eveneens op de ontwikkeling van deze ‘Anatolische tijgers’ gericht.

Minimumloon

Arbeiders zijn er na tien jaar AKP iets, maar niet heel veel op vooruit gegaan. Deze week werd bekend dat het minimum loon juli volgend jaar een maandelijkse 338 euro zal bedragen. Het is nu nog 313 euro. Een verhoging dus en daarmee een goede zaak. Vergeleken met West-Europa is het echter nog altijd aan de lage kant, al ligt het in een aantal EU-landen nog lager.

Daarbij is Turkije een verre van goedkoop land. Door de lage lonen zijn diensten voordelig, een bezoek aan de kapper kost een habbekrats. Maar dat voordeel valt in het niet bij de schrik aan de kassa van de supermarkt. De prijzen liggen vaak een stuk hoger dan in Nederland. Om nog maar te zwijgen over geïmporteerde producten, want die zijn in Turkije nog veel duurder.

De vakbond Türk-Is bepaalt de hongergrens in Turkije op 416 euro en de armoedegrens op 1356 euro (in beide gevallen gebaseerd op een gezin met vier personen). Het minimumloon zit daar ook volgend jaar nog een stuk onder. Daarmee bestaat voor veel gezinnen nog alle reden om hun kroost papieren zakdoekjes of flesjes water op straat te laten verkopen.

Werkloosheid

Dan de werkloosheid. Die is onder de AKP afgenomen, al wordt daartoe erg creatief met cijfers omgesprongen. Zo worden ‘ongeregistreerde’ arbeiders die hun werk kwijtraken niet meegeteld. En er zijn nogal wat zwartwerkers in Turkije. Daardoor ligt de feitelijke werkeloosheid hoger dan de regering wil doen geloven.

De verwachting bestaat dat de werkloosheid de komende tijd zal toenemen. De  economie groeit weliswaar nog steeds, maar wel minder snel. Veel bedrijven gaan over de kop, met meer werkloosheid als gevolg. Gelukkig kwam er onder de AKP een werkloosheidsregeling. Die is van beperkte duur en de meeste werklozen kunnen er nauwelijks de huur van betalen, maar alles is beter dan niets. Een algemene voorziening voor ouderen is er in Turkije nooit geweest en onder de AKP vooralsnog ook niet gekomen.

Pleitbezorgers van de AKP stellen dat Turkije een land in ontwikkeling is en dat het ook voor de arbeiders uiteindelijk allemaal wel goed zal komen. Zal de onlangs gedane belofte om hogere inkomens extra te belasten daartoe leiden? Ik moet het eerst nog zien. Neoliberalisme blijft hoe dan ook het uitgangspunt voor de AKP en het zou een uitzondering zijn wanneer die benadering van de economie tot een significante verbetering voor arbeiders leidt.

Bovendien heeft de AKP weinig boodschap aan hun rechten. Het is voor ondernemers bijvoorbeeld erg eenvoudig om arbeiders te ontslaan. Vakbonden kunnen daar vrijwel niets tegen uitrichten. Zij hebben onder de AKP nog minder in te brengen dan na de staatsgreep van 1980. Dat soort zaken stemt niet tot veel vertrouwen.

Gezondheidszorg

Waar de lagere inkomens wel van profiteren is de verbetering van de gezondheidszorg. Iedereen in Turkije heeft tegenwoordig een ziekteverzekering. Prima, al is er nog veel ruimte voor verbetering. Wie in de nachtelijke uren op de eerstehulpafdeling is geweest van een staatsziekenhuis in Istanboel weet wat ik bedoel. Wederom zullen de medestanders van de AKP zeggen dat Turkije een land in ontwikkeling is. Laten we hen tegemoet komen en hier niet te zwaar aan tillen. Bovendien, waar is de gezondheidszorg wel perfect?

Minder is de dit jaar afgevaardigde regel dat artsen niet zowel aan een staatsziekenhuis als aan een particuliere kliniek verbonden kunnen zijn. De staatsziekenhuizen, waar de minder bedeelden op aangewezen zijn, moeten het daardoor doen met artsen van tweede garnituur. Daar staat dan weer tegenover dat je in Turkije geen maanden hoeft te wachten voor een afspraak bij een specialist.

Kortom, de lagere inkomensgroepen zijn er onder de AKP op vooruit gegaan, al houdt het nog altijd niet over. Dat Erdogan alle Turken heeft rijk gemaakt, zoals ik onder Turkse kennissen in Nederland wel eens hoor, klopt in ieder geval niet.

De handelsbalans

De middenklasse heeft ook mee kunnen liften met het economische succes, maar lijkt zich toch vooral rijk te hebben gerekend. De verkoop van auto’s steeg een paar jaar geleden sterk en daar was de AKP erg trots op. Maar veel van die voertuigen werden aangeschaft op basis van zware leningen. Menigeen liet zich daartoe verleiden. Vanuit de verwachting dat de bomen tot in de hemel zouden groeien, maar ook omdat de AKP de rente sterk verlaagde. Voor deze groep geldt dat premier Erdogan hen niet zo zeer rijker maakte, als wel veel schuld heeft aangepraat.

Door die leningen is de import sterk gestegen, wat de handelsbalans verder verstoorde. De economische groei uit zich dan in meer export, maar Turkije importeert nog altijd meer dan het exporteert. Recentelijk leken de cijfers iets gunstiger, maar dat kwam voor een belangrijk deel door de verkoop van een voorraad goud aan Iran in ruil voor aardgas.

De scheve handelsbalans is de achilleshiel van de Turkse economie. Leningen op de korte termijn markt om het gat te dichten maken de zaak kwetsbaar. De handelsbalans was ook voor het AKP-tijdperk echter al erg zorgwekkend, dus laten we coulant zijn door die partij dit structurele probleem niet te zwaar aan te rekenen.

Greater Middle East Initiative (GMEI)

Blijft de vraag of de groei van de Turkse economie volledig op conto van de AKP komt. Economische successen volgen vaker meer uit externe factoren, zoals internationale ontwikkelingen, dan de kwaliteiten van een regering. Of zoals een topman van een grote Turkse bank het aan me uitlegde: ‘Het succes van de Turkse economie is het succes van de IMF en de Wereldbank.’ Daar voegde hij aan toe dat Erdogan & co. van toeten noch blazen wisten over economie toen de AKP aan de macht kwam.

OK, maar daar kun je het argument tegenover plaatsen dat eerdere regeringen ook al IMF-programma’s accepteerden en dat die toen verre van succesvol waren. Boze tongen beweren dat de AKP het economische succes door de VS gegund werd. Omdat de Amerikanen in het kader van het Greater Middle East Initiative (GMEI) verlegen zaten om een islamistisch/neoliberaal uithangbord.

Niet zo vreemd gedacht, want het stimuleren van vrije markt economie is een belangrijk onderdeel van het GMEI. Bovendien bieden ontwikkelingen in de regio bevestiging. In navolging van rolmodel Turkije laat de ook al door de VS beschermde islamist Mohamed Morsi in Egypte eveneens dartele neoliberale stokpaardjes ronddraven als het reduceren van overheidssubsidies.

Als het zo zit, had iedere door de VS uitverkoren politieke partij in gelijke mate het economische succes van de AKP kunnen hebben. Maar hoe je het wendt of keert: dat succes kwam er onder de AKP. En omdat het nu eenmaal zo gaat in de politiek, tovert dat een plus op het rapport van die partij. Of dat voordeel opweegt tegen de nadelen die ik het afgelopen jaar in andere artikelen heb beschreven, laat ik aan het oordeel van de lezer over.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen).

Volg Peter Edel op twitter