De titel van dit stuk is geen loze verwijzing naar een cruciale passage uit het Onzevader. “En vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren,” luidt de volledige zinsnede.

Het is een verwijzing naar een oudtestamentisch gebruik dat in Leviticus 25 wordt beschreven: het jubeljaar. Vandaar ook de naam van het Occupy Wall Street (OWS)-initiatief waar het hier over gaat, ‘the Rolling Jubilee‘. Jubilee, Engels voor jubeljaar. Een jubeljaar dat blijft duren.

Tijdens een jubeljaar, dat om de zeven jaar plaats diende te vinden, werden alle schulden weggewist, kwamen schuldslaven vrij en keerden bezittingen zoals land terug naar de oorspronkelijke eigenaars. Het idee erachter was onder andere dat op deze manier blijvende verarming werd voorkomen.

Gecultiveerde schuld

De titel hint ook naar de plaats van schuld in onze maatschappij. Daarvoor moeten we naar de Engelse vertaling kijken. In het Engels bestaan er twee versies. Namelijk “forgive us our trespasses, as we forgive them that trespass against us” en “forgive us our debts, as we also have forgiven our debtors“.

Tijdens toespraken van gelovigen tijdens de telethon werd meermaals verwezen naar deze laatste versie waar het over schuld gaat. Dit is trouwens ook de correcte vertaling van de originele Grieks versie van het gebed in het evangelie van Mattheüs.

Over het waarom van het bestaan van deze twee versies had een geestelijke een opmerkelijk inzicht. Aanvankelijk vertaalde men correct. Later, we spreken van enkele eeuwen terug, werd men huiverachtig bij dit concept van het vergeven van schuld (debt) en verving men dit door zonde (tresspass). Zo kwam het te staan in het Book of Common Prayer, het liturgische handboek van de Anglicaanse Kerk.

De eerwaarde wilde hiermee tot het feit komen dat schulden wel degelijk gecultiveerd worden in onze maatschappij. Dit kun je in de Verenigde Staten bijvoorbeeld merken aan het soort schulden dat ‘boomt’ doorheen de tijd. Midden vorige eeuw waren het vooral hypotheken, tegen het einde vooral studieschulden. Ze vergeven is dan geen goed idee.

Gans het raderwerk rond dit schuldmechanisme in het kapitalistische systeem verwoest levens. Het collectief Strike Debt!, dat gegroeid is uit verschillende Occupy-bewegingen, vindt dat de tijd is aangebroken om aan dit systeem te tornen.

Gefeliciteerd met het resultaat van The People’s Bailout. Ik heb begrepen dat jullie op 50.000 dollar mikten om ongeveer een miljoen dollar aan schulden weg te vegen. Bij het afsluiten van het evenement stond de tikker op 266.104 dollar. Hadden jullie dit verwacht?

Laura: Dank je. In eerste instantie hadden we als doelstelling om 50.000 dollar te verzamelen. Dit zou ons in de gelegenheid stellen om ongeveer een miljoen dollar aan schulden te kopen op de secundaire markt.

Het waren ronde getallen om ons punt te helpen illustreren. Als je als individu niet in staat bent om je schulden te betalen, wordt je schuld als oninbaar ingeschreven door de schuldeiser, die krijgt daarvoor een fiscaal voordeel en verkoopt je schuld dan verder aan een schuldenmakelaar voor een fractie van die schuld. Vervolgens verkoopt deze die schuld dan weer verder aan een incassobureau voor enkele centen op de euro. Anders gezegd, je schuld is in de supersolden beland, alleen niet voor jou.

Om zelf schulden te kopen, organiseerden we dus dit evenement en bij de aanvang hadden we al viermaal ons vooropgesteld bedrag ontvangen. Om eerlijk te zijn, we waren verrast. We wisten niet wat we konden verwachten toen we de telethon aan het voorbereiden waren. Wel, de helft van ons was voltijds aan het werk voor Occupy Sandy in de nasleep van de orkaan en de andere helft voltijds met ‘the Rolling Jubilee‘. Ik kan zeggen dat we uitzinnig blij waren.

Vandaag hebben we 474.000 dollar verzameld. Hiermee zullen we ongeveer voor tien miljoen dollar aan schulden kunnen kwijtschelden.

Hoe zijn jullie eigenlijk op het idee gekomen om schulden op te kopen en kwijt te schelden?

Laura: Het idee zweefde al enkele jaren in kringen van activisten. Ik herinner me er enkele jaren terug al over gesproken te hebben op café. Het was het begin van de recessie en enkele van mijn vrienden hadden hun baan verloren. We waren aan het praten over hoe we zouden kunnen helpen. Op dat moment overwoog ik nog niet om het idee naar een volgend plan te brengen.

Vorig jaar dan hoorde een van onze medewerkers, Tom Gokey, ook over dit idee en besloot dit verder te onderzoeken en zelf eens uit te proberen. Hij begon met een klein bedrag aan schulden op kredietkaarten. Daarna hebben we het met Strike Debt! uitgeprobeerd en kochten we in een testcase 100.000 dollar aan schulden in de staat New York voor 5.000 dollar.

Kopen jullie deze schulden rechtstreeks? In de naweeën van de hypotheekcrisis, verhinderden banken actief burgerinitiatieven die bedreigde huiseigenaren op gelijkaardige manier wilden helpen. Krijgen jullie ook tegenwerking?

Laura: We werken met een stroman, iemand uit de industrie die met ons sympathiseert. We hebben zelf eenmaal geprobeerd om openlijk schulden te kopen en dat werd ons geweigerd. Maar we zullen verschillende manieren blijven proberen om dit aan te pakken.

Ik heb begrepen dat de verzamelde fondsen van dit evenement aangewend zullen worden om medische schulden te verlichten. Waarom geen studieschulden of hypotheken?

Laura: We zijn met medische schulden begonnen omdat we vinden dat het hard is te zeggen dat een persoon een morele verantwoordelijkheid heeft om te betalen voor iets waar hij weinig vat op heeft. Het idee dat schulden voor medische zorgen op je kredietrapport verschijnen – terwijl er niet zoiets bestaat als een positief krediet voor een goede gezondheid – is ridicuul.

Je moet weten dat 62 procent van alle persoonlijke faillissementen in de Verenigde Staten gerelateerd zijn aan medische kosten. Mensen gebruiken vaak hun kredietkaarten om te betalen voor medische zorgen omdat ze geen ziekteverzekering hebben.

Medische schulden zijn het begin. We leren meer over de incassomarkt, payday loans (kleine leningen afgesloten in afwachting van het loon), schulden op kredietkaarten, mensen die in de gevangenis belanden omdat ze hun schulden niet kunnen betalen en de geprivatiseerde reclasseringsindustrie die dan als incassobureau fungeert en zo verder. We zullen nog uitbreiden naar andere takken, voor welbepaalde politieke doeleinden, maar we gaan stap voor stap.

Jullie initiatief wordt door het overgrote deel van de publieke opinie positief onthaald. Maar er bestaat ook kritiek. Zo las ik ergens dat jullie de verzamelde fondsen beter kunnen besteden aan het informeren van mensen door bijvoorbeeld jullie Debt Resistors’ Operation Manual beter te promoten. Een andere kritiek is dat jullie maar een zeer beperkt aantal mensen kunnen helpen, dat OWS aan zelfbediening zou doen, maar ook dat jullie het corrupte systeem zelf bestendigen. Wat is je reactie hierop?

Laura: Wat dat laatste betreft, deze kritiek houdt geen rekening met de kracht van de politieke verbeelding of de waarde van de nieuwe relaties en de open communicatielijnen die gecreëerd worden door de Rolling Jubilee.

Voor de Debt Resistors’ Operation Manual bestaat er actieve interesse … maar geen die deze voor de Rolling Jubilee evenaart. Waarom richten we ons niet op beiden? De mensen zijn het moe om steeds “onderwezen” te worden hoe verschrikkelijk hun eigen leven wel niet is. Zij beseffen dat door ervaring al grondig. De mensen willen wat ondernemen … en anderen helpen, ook.

Het is waar dat de Rolling Jubilee een druppel in de zee is, vergeleken met gans het probleem met ons financieel systeem. Maar de grotere golven die worden gecreëerd door deze druppel zouden niet onderschat moeten worden.

In het algemeen wil ik tegen deze criticasters zeggen om op de proppen te komen met betere ideeën, en die dan uit te voeren ook.

Wat betreft het helpen van mensen betrokken bij OWS, wij kunnen geen individuen uitpikken om te helpen. Bij het aankopen van een schuldenportefeuille is de identiteit van de schuldenaren gedeeltelijk verborgen. Je krijgt niet te zien wie de mensen zijn totdat je de portefeuille hebt gekocht. Je kan je wel richten op een geografische regio.

Hoeveel mensen denken jullie ongeveer van een schuld te kunnen verlossen? Hebben jullie al reacties ontvangen van de eersten?

Laura: Elke portefeuille varieert in grootte van schulden en aantal. Onze eerste aankoop van medische schulden betrof tachtig accounts met schulden die varieerde tussen 500 en 17.000 dollar. Maar we zullen nu in staat zijn om een zeer groot aantal schuldenaren te helpen.

Momenteel zijn we bezig met de eerste ronde in onze mailing van brieven aan schuldenaren. Hierin zal staan dat hun schulden kwijtgescholden zijn en hoe ze ons kunnen bereiken, alsook hoe ze hun kredietrapport kunnen controleren. We kunnen hen in dit verband geen juridisch advies geven maar wel nuttige bronnen aanbevelen.

Het is uiteraard onmogelijk om alle schulden weg te vegen met een dergelijk initiatief. Dit is in eerste instantie ook niet meteen jullie doel. Wat willen jullie eigenlijk nog bereiken met de Rolling Jubilee en Strike Debt?

Laura: De Rolling Jubilee is zowel symbolisch als reëel. Het is geen doel. Het is een social hack, een bruikbaar instrument om de gesprekken in een bepaalde richting te bewegen en verbanden te leggen in een complex gefragmenteerd landschap. Terzelfdertijd is het het verlossen van mensen van hun schulden.

Wie is wie wat verschuldigd? Wat maakt een sociaal goed uit? Hoe kunnen we bouwen aan collectiviteit in de context van globalisering? Kunnen we een klasse creëren met een gemeenschappelijk belang?

Wij geloven dat mensen niet in schulden mogen worden gedwongen voor basisnoden als gezondheidszorg, huisvesting en onderwijs. We leven in een klimaat waar mensen profijt halen uit andermans ellende, ellende die een product is van ons economisch systeem. Laat ons daar eerlijk over spreken. Een meerderheid van de bevolking subsidieert al een klein deel van de bevolking. Het idee dat mensen gedwongen worden om schulden aan te gaan om mogelijk wat stabiliteit te hebben in de toekomst, is een vreemd concept.

Er is deze mythe in de Verenigde Staten en elders dat mensen onverantwoordelijke kredietnemers zijn. Het verhaal gaat verder “werk hard en betaal je schulden”. Vanaf de jaren zeventig zien we echter een patroon van toename in productiviteit, loonstagnering en continu stijgende kosten voor levensonderhoud. Dit probleem werd gemaskeerd door de krediethausse en vandaag vind je mensen die hun kredietkaarten gebruiken om de eindjes aan mekaar te knopen.

Strike Debt! zal blijven doorgaan met het bouwen van een beweging, het zaaien van nieuwe vormen van collectiviteit en het bestrijden van de logica van het mondiaal kapitaal.

Dit initiatief beperkt zich niet tot New York. Tijdens de show werd ook gezegd dat jullie naar een internationale beweging van schuldweigering streven. Het viel me al op dat het logo van Strike Debt! hetzelfde is als dit van de studentenbeweging tijdens Le Printemps Érable in Canada. Hoe zien jullie zulk een internationale beweging?

Laura: Soberheid is een mondiaal probleem. We kozen inderdaad het rode vierkant als gemeenschappelijke taal – we staan namelijk allemaal vierkant in het rood.

De studentenbeweging in Montreal, die later een volksbeweging werd, inspireerde Strike Debt!  Ik ging ernaar toe tijdens de massaprotesten tegen de verhoging van de studiegelden. Ik was zeer onder de indruk om er jonge studenten te vinden met een zeer duidelijk inzicht van wat er op het spel stond en nog steeds staat: de omvorming van een sociaal goed in koopwaar, een commodity. Ze kijken naar de rest van de wereld en willen niet wat het neoliberalisme te bieden heeft. Ze hebben wereldwijd banden met andere bewegingen en ik ben er zeker van dat we deze banden zullen zien blijven evolueren.

Zal het bij deze eenmalige fondsenwerving blijven of zullen er in de toekomst nog gelijkaardige initiatieven georganiseerd worden?

Laura: De Rolling Jubilee is één initiatief tussen vele en we zijn van plan onze strategie verder te blijven ontwikkelen. We hebben nog andere ideeën om door te gaan naar een tweede fase van dit project … ons werk zal zeker plaatsspecifiek zijn.

We kijken ernaar uit om er meer over te vertellen wanneer we het uitrollen!

Dank je en veel succes.

Laura Hanna is betrokken bij de organisatie van the Rolling Jubilee. Ze is regisseur en in deze hoedanigheid onder andere actief bij het Perpetual Peace Project, een artistiek project in samenwerking met, onder meer, de Universiteit van Utrecht en het Internationaal Vredesinstituut. Als mede-oprichtster van HiddenDriver regiseerde ze drie documentaires over terdoodveroordeelden. Haar werk ‘A Housing Urbanism Made of Waste’ werd opgenomen in de permanente collectie van het MoMA.

Dietrich Muylaert