“De film is een mengeling van elementen die zelden worden samengebracht,”  aldus Zeitlin, “de cultuur van New Orleans, de cultuur van Zuid-Louisiana en van Oost-Louisiana, allemaal gebundeld in één plaats en extreem uitvergroot. Het is ook allemaal nauw verbonden met het realistisch onheilsgevoel dat me overvalt bij natuurrampen zoals Katrina of de tsunami in Thailand. Ik wist dat ik niet kon filmen tijdens een storm maar ik ben op zoek gegaan naar geteisterde landschappen, naar het gevoel van the end of the road dat we vonden in wetlands waar overstromingen, milieuverontreiniging en stormwinden hun sporen lieten”. Aan het woord is een jonge cineast die een bijbelse Apocalyps verbindt met overlevingsdrang, energie en hoop. Die zijn publiek een magische reddingsboei toewerpt.

Magisch-realisme in het diepe Zuiden

‘Beasts of the Southern Wild’ combineert droom, sprookje en sage.

Benh Zeitlin: Voor mij is het een volksverhaal. Het is geen fantastische film waarin pompoenen magisch in hagedissen veranderen of een eenhoorn rondgallopeert maar fantasy dat zich inschrijft in de traditie van ‘Huckleberry Finn’, ‘Robin Hood’ of ‘John Henry’; klassieke verhalen die je rond het kampvuur kan vertellen. Ik wou het verhaal van een kleine heldin die triomfeert doen aanvoelen als een legende die je doorvertelt. Het verhaal is een realistische kroniek van de reeks rampen die het meisje doormaakt maar dan wel door haar ogen bekeken. In Hushpuppy’s geest wordt het een volksverhaal, zij ziet zichzelf als een heldin van een folk tale.

Je opent bijzonder energiek en chaotisch.

Benh Zeitlin: Ik hou van dieren die recht op me af komen. Wanneer ik ergens een hond ontmoet die recht op me afkomt ben ik er meteen gek op. De film moest voor mij op eenzelfde manier erg direct en oprecht zijn, ik wou van in het begin duidelijk maken dat we niets gingen verbloemen of verzachten. Het hart van de film is die plaats, de Bathtub, en de liefde daarvoor van mensen die niet terugschrikken om er hun leven voor in gevaar te brengen. De eerste zeven minuten dienen om die affectie over te brengen en die plaats te evoceren, de rest van de film gaat over hoe deze wereld  vernietigd wordt. We wilden de intensiteit van de Bathtub concentreren in een opera-achtige opening die je recht in het hart treft. Dan volgt de openingstitel en begrijp je waarom mensen zo hard vechten om dit gebied te redden.

Het is ook meteen duidelijk hoe emotioneel de film is.

Benh Zeitlin: Absoluut, dat was altijd het idee, het mocht geen afstandelijke, koele artfilm worden. En dat gevaar zat erin omdat er geen klassieke narratieve structuur met een plot en keerpunten is. We kozen voor een emotionele plot en structuur verbonden met het overweldigende gevoel van affectie geïntroduceerd in de openingsscène. Alle volgende scènes zijn gebouwd rond een emotionele ruggengraat en voeren naar een dito slot. Het opzet is de kijker mee te voeren op een emotionele tocht die tegelijk fantasierijk en authentiek is. 

De authenticiteit van amateurs

Hoe belangrijk was daarbij het casten van de Quvenzhané Wallis als de jonge Hushpuppy?

Benh Zeitlin: Die keuze was cruciaal, een film maken met een zesjarige ster was ongetwijfeld een van de gekste beslissingen die ik ooit gemaakt heb en daarmee redde ik me van mezelf. Tijdens audities zagen we 4000 meisjes maar er waren er geen 10 die het had kunnen doen. Quvenzhané Wallis kwam binnen en transformeerde mijn notie van wat de rol kon zijn. We herwerkten daarna ook het volledige script omdat alles zou passen bij haar stem en haar persoonlijkheid. De film werd wie ze is. Het originele script was meer een komedie met een wat gek centraal personage. Quvenzhané speelde de scène zonder cuteness toen ze als vijfjarige auditie deed. Ze probeerde niet aardig te zijn of leuk maar ze was gewoon fel en straalde wijsheid, moraliteit en volwassenheid uit.

Was zij de enige amateur-acteur in de film?

Benh Zeitlin: Niemand van de cast had ooit geacteerd. En de meesten hadden ook niet de ambitie om acteur te worden. Dwight Henry was zelfs moeilijk te overtuigen, ik heb echt fel moeten aandringen. Ook Quvenzhané wou niet acteren, iemand anders had haar aangezet om de auditie te doen. Daarom was ze ook niet zenuwachtig en gedroeg ze zich zo natuurlijk.

Hoe belangrijk bleek dat werken met amateurs uiteindelijk?

Benh Zeitlin: Ik wil niet zozeer werken met amateurs, wel met goede mensen. Mensen die echt en authentiek lijken. Heel in het begin probeerden we professionele acteurs te casten maar het wilde maar niet lukken. Met lokale mensen werken – iedereen is van Louisiana en heeft ervaringen die aansluiten bij de cultuur van de film – bezorgt de film een specifieke toon, kleur en authenticiteit. Ik ben zelf niet van de streek en de lokale bevolking leerde me veel over het gevoel en de sfeer van het gebied. Dwight Henry, die de vader speelt, is een bakker maar hij bracht me veel bij over vaderschap – zelf ben ik immers nog geen vader – en specifiek over vader zijn onder druk. Dwight sprak over hoe hij in dergelijke situaties zou reageren en dat hielp me om de juiste toon te vinden. In dat opzicht waren alle ‘amateur-acteurs’ in de film ook medewerkers.

‘Beasts of the Southern Wild’ oogt wèl heel professioneel en je gebruikt zelfs effecten.

Benh Zeitlin: Maar het zijn geen CGI-effecten, wel in camera-effecten. Wat betreft de dieren besloten we om niet met poppen of digitale beesten te werken maar echte dieren te gebruiken. Aanvankelijk wisten we niet hoe we dat gingen doen maar het was een code die we afspraken en respecteerden. Aangezien de Bathtub zo’n organische plaats zonder technologie is wilden we een absoluut minimum aan technologie gebruiken om de hightened world te creëren waarin Hushpuppy zich begeeft. Op het einde was er een groen scherm waar we dingen samenstelden maar de acteurs bevonden zich nooit voor een green screen, er werden enkel echte elementen toegevoegd. Hoe we de monsters juist creëerden houden we geheim maar we gebruikten wel door ons getrainde levende dieren.

Angst vreet aan de ziel

Volgens mij gaat deze film ook over angst. Angst aan beide kanten van de kwetsbare dijken: aan de ene kant is men bang voor het water en aan de andere kant is men bang van de autoriteiten, wantrouwt men dokters en de politie.

Benh Zeitlin: De Bathtub is voor mij een soort Utopia, een utopische plaats waar absolute vrijheid heerst. Ik probeerde elk samenlevingsaspect te verwijderen dat mensen verdeelt. Zo is er geen geld, geen financieel systeem, geen technologie, er zijn geen arme of rijke mensen, geen linkse of rechtse individuen, geen religie en rassen leven gemengd zonder haat, er zijn mensen van alle leeftijden. Het is een plaats waar al die traditionele dingen ophouden te bestaan. Wat leidt tot een vrijheid die je in de normale samenleving niet vindt. Voor mij zijn het zaken die mensen verdelen en ik wou een gemeenschap schetsen die in absolute eenheid bestaat.

Er zit veel solidariteit in de film, maar Hushpuppy krijgt wèl geen warmte van de mensen.

Benh Zeitlin: Ze leeft in een cultuur van tough love en we zijn het niet gewend een kind zo te zien opvoeden. Haar vader weet dat hij stervende is en dat ze heel snel heel veel zal moeten leren om sterk genoeg te worden om te overleven. Zijn hardheid is geen brutaliteit maar wortelt in liefde. Hushpuppy zoekt naar warmte en ze leert van zichzelf en de moeder in zich om die warmte naar boven te brengen. Zij is de warmte die ze van niemand krijgt. Uiteindelijk beseft ze dat warmte iets is dat ze moet geven, niet iets dat haar gegeven zal worden. Ze moet de sterkte ontwikkelen om warm te blijven, ondanks alle tragedies die haar overspoelen, ze dient die warmte te importeren in de dingen die rondom haar sterven.

Is ‘Beasts of the Southern Wild’ een politieke film waarmee je de wereld wil redden?

Benh Zeitlin: Dat zijn twee verschillende zaken. Ik zou ja willen zeggen op het tweede en nee op het eerste. Ik heb echt geprobeerd de film uit politiek vaarwater te houden. De onderwerpen waarover het gaat, zoals milieu, worden erg gepolitiseerd waardoor mensen aan politici gaan denken. Bush deed dit, deze man wil naar olie boren, die man niet. In politiek verliest men zich zozeer in de slag om conservatisme en liberalisme dat men de universele tragedie die plaatsvindt op de planeet uit het oog verliest. In de politiek zitten mensen die vinden dat het pas een tragedie is wanneer de plaats waarvan ze komen vernietigd wordt. Ik vind dat je dit semantisch politiek debat moet overstijgen om door te dringen tot het emotionele verhaal van het verlies van de plaats. Wanneer je mensen dat gevoel kan meegeven, wie weet wat ze gaan doen? Dus ja, ik hoop dat de film mensen beïnvloed en de manier verandert waarop ze denken over niet enkel Louisiana maar over bedreigde plaatsen over heel de wereld.

Zie je het als een pessimistische film?

Benh Zeitlin: Nee, hij is hoopvol. Voor mij zit de hoop in het feit dat de plaats niet sterft. Er is een onafwendbaarheid verbonden met bepaalde dingen. Het kan zijn dat sommigen denken dat het pessimistisch is omdat er geen boodschap is zoals ‘stem voor deze figuur en alles zal veranderen’, je kan denken dat alles gaat verdwijnen. Maar er bestaat een manier om het vast te houden, het gebied over te dragen aan een volgende generatie. Hushpuppy vertegenwoordigt die generatie en zij overleeft met intacte hoop, spirit en cultuur. Het gaat erom dat zij doorgaat en deze plaats in haar hart en geest meedraagt. Daar zit de hoop: door achter de mensen en de plaatsen te staan die ons bepalen overleven ze in ons leven.

Het debuut van een indie filmmaker

Een debuutfilm financieren is moeilijk, hoe slaagde je erin?

Benh Zeitlin: Het was een unieke situatie waarin Cinereach, een New Yorkse non-profit organisatie gespecialiseerd in sociaalrelevante documentaires, mijn kortfilm Glory at sea zag en besloot dit nieuwe project voor 1,3 miljoen dollar te financieren. Omdat ze geen financiële agenda hadden was dit een puur creatieve onderneming waarbij ze ons steunden bij elke gewaagde keuze die we maakten. Toen we twijfelden om voor de rol van de vader een acteur te nemen waren zij het die aandrongen om te gaan voor een amateur. Ze opteerden bewust voor een aanpak die brak met het traditionele productiesysteem.

Hoe zie je je toekomst als onafhankelijk filmmaker?

Benh Zeitlin: We doen alles om het proces te beschermen waarmee we deze film maakten. Ik zou liever een soortgelijke film maken voor minder geld dan een 40 miljoen dollar Spiderman-sequel. We zien ‘Beasts of the Southern Wild’ als een eerste film in een reeks en willen onze werkwijze beschermen. De uitdaging is niet te veranderen ondanks het succes van deze film.

Hoelang werkte je aan de film?

Benh Zeitlin: Drie jaar en half. Een jaar om samen met Lucy Alibar het scenario te schrijven, zeven weken om alles te draaien en dan 2 jaar om te monteren.

Waarom trok je naar New Orleans en het Delta-gebied?

Benh Zeitlin: Ik ben niet van die streek, al woon ik er nu. Ik zocht naar een locatie voor mijn kortfilm die eerst elders gesitueerd was. Maar toen ik er arriveerde viel alles op zijn plaats, de diepere betekenis van mijn verhaal (Glory at sea) van rouwende mensen die hun geliefden willen redden klikte met het puin dat de orkaan Katrina achterliet. Ik denk dat ik door er te werken en wonen verslaafd ben geraakt aan New Orleans, zowel de thema’s die er leven als de manier waarop men er graag werkt klikt met mijn gevoeligheden. Het is geen gemakkelijke manier van filmmaken maar de uitdagingen en avonturen die ermee gepaard gaan werden omhelsd door de mensen daar en dat maakte het boeiend.

Je begon de opnamen van ‘Beasts of the Southern Wild’ op de dag dat de fameuze boorplatform-lek in de golf van Mexico ontstond. Wat was de impact daarvan?

Benh Zeitlin: Het gebeurde vlakbij waar we waren. Omdat we de film in chronologische vorm opnamen leverde dat een bevreemdend effect op omdat het milieu langzaam begint af te sterven terwijl het verhaal verder loopt. Elke morgen zag je de olie dichterbij komen en aangezien veel van onze sets zich op het water bevonden moesten we een doorgang onderhandelen toen men gebieden begon af te sluiten.

Erfenis en toekomstperspectieven

Zijn er filmmakers die je beïnvloed hebben?

Benh Zeitlin: De grootste invloed is waarschijnlijk Emir Kusturica, Underground was een mijlpaal in mijn leven. Toen ik die prent zag wist ik dat ik zo’n films wou maken. De manier waarop die film realistisch voelt maar transcendeert naar een lyrische plaats inspireerde me. Net als Kusturica’s manier om met acteurs om te gaan, de wildheid die je proeft in die film. Wat betreft het verhaal keek ik naar veel films die in niets op die van mij lijken. Meer bepaald naar scènes uit Leaving Las Vegas, Bambi, Die Hard en Bollywoodfilms. Ik keek ook naar veel John Cassevetes films, van Husbands over A Woman under the influence tot Love Streams, met het oog op de vertolkingen.

En gezien de locatie en het thema Louisiana Stories?

Benh Zeitlin: Ik hou van Robert Flaherty’s Louisiana Stories, ik zag productiefoto’s van de opnamen en het inspireerde me om die camera’s in de moerassen te zien staan.

Je personage wijst er op hoe lelijk petrochemische fabrieken zijn en Flaherty’s film uit 1948 gaat over hoe pollutie een streek verandert.

Benh Zeitlin: Het is een heel delicaat gebied. Zuid-Louisiana is geen echt land, er is geen vaste grond, alles is slijk dat komt uit Ohio. Het is delicaat in water gedrenkt land. Mensen leven er in een moeras. Op de rand van een afgrond eigenlijk, het land is zo fragiel dat dergelijke veranderingen massieve verwoestingen creëren. Het is hartverscheurend om te zien hoe alles verandert.

Waarom wou je filmmaker worden?

Benh Zeitlin: Als zesjarige maakte ik een film met mijn vrienden en alhoewel ik nooit focuste op cinema – ik had altijd een muziekgroep – was ik er toch steeds mee bezig. Ik groeide op in een artistiek gezin, mijn ouders waren folk artiesten, maar ik wist nooit of ik nu songs zou schrijven, poppen animeren of films maken. Pas toen ik Underground zag besefte ik dat cinema een medium is waarmee ik al mijn artistieke aspiraties kan combineren. Verhalen verzinnen en dan beleven lijkt me een ideaal leven. Wanneer ik geen filmmaker was geworden dan zou ik waarschijnlijk op een boot werken. Daarom maak ik nu films over water en boten.

Je won een grote prijs in Sundance en je zit in Cannes (waar Zeitlin even later de Camera d’or-prijs won), welke deuren gaan er open voor jou?

Benh Zeitlin: Toen we deze film maakte wist de Louisiana Film Commission niet wat we aan het doen waren. We  zaten in de moerassen en niemand was hiervan op de hoogte. De volgende keer zal het minder een geheim zijn maar zoals gezegd wil ik op identieke wijze blijven werken.