Ishaq Ibrahim, onderzoeker van het Egyptische Initiatief voor Persoonlijke Rechten (EIPR), zegt dat de eerste berichten over incidenten hem al ter ore kwamen na de opstand begin 2011 waarbij dictator Hosni Moebarak werd afgezet. Getuigen zouden gezien hebben hoe “zeloten met baarden” vrouwen bedreigden die in hun ogen onzedig gekleed gingen.

Ze verstoorden ook feesten waar “on-islamitische muziek” werd gedraaid, vernielden winkels waar alcohol werd verkocht en sneden in één geval zelfs een oor af van een man die zou hebben aangezet tot “immoraliteit”.

Hoewel slechts enkele daders werden opgepakt, lijken de aanvallen het werk van ultraconservatieve salafistische moslims. Salafistische politieke partijen wonnen bijna een kwart van de zetels in het nu ontbonden lagerhuis van het parlement. Ze eisen dat de sharia bepalend wordt voor de wetgeving in Egypte.

Vreedzame dialoog

Egyptische salafistische groepen zaten ooit achter een bloedige opstand met als doel een islamitisch kalifaat te stichten, maar hun leiders namen daarna afstand van geweld en pleitten voor een vreedzame dialoog. Prominente salafisten dreigen nu echter met geweld tegen “afgoden en godslasteraars.” Een van hen beloofde onlangs “de tong te zullen afsnijden” van iedereen die de sharia of islam beledigt.

Vooralsnog bleef het echter bij haren. Mirette Michail stond met haar zus in het centrum van Caïro, toen zes vrouwen in nikaab haar aanvielen, sloegen en probeerden haar haren in brand te steken. Kennelijk als straf omdat ze ongesluierd was. De vrouwen verdwenen in de menigte toen twee mannelijke voorbijgangers ingrepen, zegt ze.

Vlak daarvoor waren er al twee andere incidenten. Twee vrouwen in nikaab knipten het haar of van een christelijke vrouw in de metro en duwden haar naar buiten, waarbij ze haar arm brak. Een dertienjarig christelijk meisje overkwam iets soortgelijks in de metro.

Kosmopolitisch

Dergelijke incidenten zijn ongebruikelijk in Caïro. De hoofdstad ademt nog steeds een relatief kosmopolitische sfeer. Jonge stellen lopen publiekelijk hand in hand, toeristen dragen korte broeken en t-shirts, en in veel horecagelegenheden wordt alcohol geschonken.

In provinciesteden en op het platteland, waar de conservatieve islam nog steeds veel invloed heeft, zou volgens activisten sprake zijn van een alarmerende stijging van het aantal gevallen van ‘morele eigenrichting’. Extremisten organiseren zich in kleine groepen, patrouilleren door wijken en leggen hun eigen interpretatie van de sharia op. Desnoods met grof geweld.

Amal Abdel Hadi, hoofd van de Stichting Nieuwe Vrouwen in Caïro, zegt dat de afwezigheid van een effectieve politie sinds de opstand vorig jaar, en de verwachting dat de nieuwe grondwet rekening zal houden met de sharia, deze groepen een gevoel van legitimiteit geeft.

“Als in de grondwet staat dat de staat zorg moet dragen voor “de ethiek en publieke moraal”, geeft dat deze groepen groen licht om hun gang te gaan”, zegt Abdel Hadi. “Dergelijke vage formuleringen laten ruimte voor extreme interpretaties”.

Lijfstraffen

In januari van dit jaar kondigden salafisten op Facebook aan een islamitische moraalpolitie te willen vormen naar Saoedisch voorbeeld. In Saoedi-Arabië patrouilleren agenten van de zogenaamde mutaween en vrijwilligers door de straten om ervoor te zorgen dat beide seksen gescheiden blijven, dat kledingvoorschriften opgevolgd worden, de gebeden worden uitgevoerd en dat men zich ook op andere vlakken gedraagt zoals de sharia voorschrijft. Tot 2007 droegen deze mannen, met goedkeuring van de overheid, rotan stokken waarmee ze lijfstraffen toedienden bij overtredingen.

Hoewel er geen bewijs is dat de online-aankondiging ooit is omgezet in praktijk in Egypte, volgden kort daarna wel een aantal incidenten in de noordelijke provincies. Groepen mannen met baarden, eveneens gewapend met rotan stokken, bestormden daar winkels en dreigden de eigenaars te straffen als ze “onfatsoenlijke” kleding verkochten. Kappers werd verboden baarden af te scheren en ook de verkoop van christelijke boeken en symbolen werd verboden.

De aanvallen mondden uit in de moord op Ahmed Hussein Eid, een student die werd doodgestoken tijdens een aanvaring met enkele rondzwervende ‘burgerwachten’. Volgens de politierapporten benaderden drie salafistische mannen Eid, die met zijn verloofde wandelde bij de haven van Suez. De mannen wilden de twee straffen omdat ze te dicht bij elkaar liepen, maar Eid verzette zich en werd vervolgens doodgestoken door een van hen.

Stilte voor de storm

Al-Azhar, de hoogste autoriteit binnen de soennitische islam, veroordeelt het gedrag van individuele islamisten. De Moslimbroederschap deed hetzelfde. Salafistische leiders zijn echter dubbelzinnig in hun uitlatingen. Ze ontkennen betrokkenheid bij de islamistische burgerpolitie, maar verdedigen het concept – mits het gaat om “vreedzame interventie”.

De Egyptische politie, die veel kritiek krijgt omdat ze te slap zou reageren op de incidenten, arresteerde na de dodelijke steekpartij in Suez de drie salafistische daders. Zij werden veroordeeld tot vijftien jaar cel. Sinds die veroordeling is het relatief rustig op straat, zegt Ibrahim van EIPR.

Maar dat kan volgens hem een stilte voor de storm zijn. “De islamisten bepalen de politieke agenda en het is niet in hun belang om nu problemen te creëren”, zegt hij. “Ze willen zich eerst op de grondwet richten, pas daarna komt de toepassing van de sharia”.