Toer d’Amour-studiedag zet de nood aan gemeenschapsvorming in landelijke gemeenten in de kijker.
In 2009 ging het gemeentebestuur van Zwalm, onder aansturing van burgemeester Bruno Tuybens, van start met het gemeenschapsvormend project ‘Toer d’Amour’. Een gemeentelijke buurtwerker kreeg de opdracht om diverse sociaal-artistieke initiatieven uit te werken met bewoners met als doel om in en tussen de dorpen van Zwalm onderling een nieuwe sociale dynamiek te creëren die de samenhang tussen de inwoners van Zwalm bevordert. ‘Een buurtwerker in een landelijke gemeente als Zwalm?’, vroegen velen zich af. Jawel, ook landelijke gemeenten hebben te kampen met een steeds verder afbrokkelende sociale cohesie. De coherente dorpsgemeenschap waarin iedereen elkaar kende, bestaat ook op het platteland al een tijdje niet meer.
Het Oost-Vlaamse Zwalm is een plattelandsgemeente gelegen tussen Oudenaarde, Zottegem en Brakel en telt 8000 inwoners verspreid over twaalf dorpjes. In die dorpen zijn de voorbije twintig jaar veel mensen uit de stedelijke Gentse regio komen wonen. Door de oudere generatie oorspronkelijke Zwalmenaren worden die inwijkelingen vaak gezien als vrèmden. Het bestaande klassieke verenigingsleven slaagt er onvoldoende in om die nieuwe, vaak jongere bewoners met meer stedelijke mentaliteit te bereiken. Daardoor dreigde een breuklijn tussen autochtone Zwalmenaren en inwijkelingen te groeien. Door het wegvallen van dorpscafés, buurtwinkels en parochieleven zijn de publieke ontmoetingsplaatsen waar nieuwe en oude bewoners elkaar kunnen ontmoeten sowieso al erg gering geworden.
Onder de gemeenschappelijke noemer van ‘Toer d’Amour’ werden de voorbije jaren door buurtwerker Filip Loobuyck samen met bewoners verschillende geslaagde sociaal-artistieke projecten opgezet om de Zwalmenaren en haar dorpen dichter bij elkaar te brengen. Hierbij ging het onder meer over creatief opgezette dorpsfeesten, een tentoonstelling en een boek die alle inwoners met huisnummer 6 in woord en beeld bracht, een eigentijds en humoristisch getint Spel zonder Grenzen waarbij de 12 dorpen het in allerlei uitdagingen opnamen tegen elkaar, een filmproject waarbij de oudere generatie Zwalmenaren vertellen over het dorpsleven van vroeger waardoor een stuk Zwalms immaterieel cultureel erfgoed werd vastgelegd en ontsloten, een documentaire over het Zwalmse dorpsleven vroeger en nu waar ontmoetingen tussen oude en nieuwe bewoners centraal stonden, enz. Voor de verschillende projecten werd onder meer samengewerkt met het collectief cirQ vzw en de sociaal-artistieke werking Victoria Deluxe, beiden uit Gent.
De verschillende projecten brachten niet enkel telkens vele honderden mensen bijeen, maar zorgden bovenal voor nieuwe contacten tussen dorpsbewoners. De laagdrempelige en creatieve aanpak zorgde ervoor dat bewoners elkaar ontmoetten terwijl dit zonder ‘ingreep’ niet zou gebeuren. Een creatieve benadering maakt dat mensen op hun talenten worden aangesproken waardoor het beste in mensen naar boven komt en het schijnbaar onmogelijke (tussen mensen) soms mogelijk blijkt te zijn. Het succes van dergelijke sociaal-culturele initiatieven kan mede ook verklaard worden doordat dergelijke initiatieven inspelen op de nood aan meer (dorps)contacten en menselijke warmte in deze kille tijdsgeest. De diverse projecten met verfrissende aanpak zorgden er aldus voor dat het Zwalmse gemeenschapsleven de voorbije jaren nieuwe impulsen en een nieuwe invulling heeft gekregen waarbij de breuklijn tussen oorspronkelijke dorpelingen en ingeweken stedelingen werd overstegen.
Om het Toer d’Amour-project en haar aanpak in de schijnwerpers te plaatsen, organiseert Locus (steunpunt voor bibliotheken, cultuur- en gemeenschapscentra en lokaal cultuurbeleid in Vlaanderen) en de gemeente Zwalm een studiedag op 11 december 2012 onder de noemer ‘gemeenschapsvorming op een plek waar dat niet nodig lijkt’.
Op deze studiedag, die zich richt tot professionals uit de sociaal-culturele sector in Vlaanderen, zullen onder meer experts op het vlak van ‘het sociale van cultuur’ hun licht laten schijnen op het Zwalmse Toer d’Amour-project en de nood aan dergelijke projecten in landelijke gemeenten. Onder meer stedenexpert Dr. Eric Corijn (VUB), antropologe Dr. Ruth Soenen en Dominique Willaert (artistiek leider Victoria Deluxe) zullen een bijdrage leveren.
Wanneer een analyse gemaakt wordt van waar en hoe het sociaal-cultureel en sociaal-artistiek werk zich het meest profileert en engageert, dan valt op dat dit zich bijna steeds in een stedelijke context voltrekt. De voorbije 10 jaar werd vooral in de steden geïnvesteerd in het versterken van de sociale cohesie tussen bewoners. Op zich is dit heel erg legitiem omdat in de stedelijke context een grote diversiteit aanwezig is en gemeenschapsvormende initiatieven meer dan ooit op hun plaats zijn. Echter, de landelijke regio’s worden in de erkenning en betoelaging van gemeenschapsvormende projecten en initiatieven vaak ondergewaardeerd.
Op dat terrein is het gemeenschapsbevorderende Toer d’Amour-programma, gesubsidieerd door Leader (Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling), baanbrekend omdat het een intensief sociaal-artistiek traject is binnen een landelijke gemeente, en niet zoals meestal in stedelijke context. Bovendien wordt de sociaalartistieke methodiek hier aangewend voor een ruimer publiek dan de klassiek definieerbare kansengroepen.
Zodus is het Toer d’Amour-programma van de gemeente Zwalm wellicht het eerste langdurig project in Vlaanderen dat zo intensief heeft ingezet op gemeenschapsvorming in een plattelandsgemeente. Het project maakt duidelijk dat er anno 2012 ook in landelijke gemeenten nood is aan verbindende en gemeenschapsbevorderende projecten. Alleen komt de noodzaak hiervan minder geprofileerd in beeld. Pijnpunt hierbij is dat er weinig tot geen academisch onderzoek en expertise voor handen is rond gemeenschapsvorming op het platteland. En wat niet onderzocht wordt, loopt niet in de kijker. Nochtans is er nood aan academisch onderzoek die het veranderde sociaal weefsel op het Vlaamse platteland in kaart brengt. Laat het inspirerende praktijkvoorbeeld van Toer d’Amour in Zwalm daartoe een aanzet zijn.
De Zwalmse documentaire ‘De wet van het dorp’ dat kadert in het Toer d’Amour-project is op 13 en 14 december 2012 te zien in de ‘Studio Skoop’ in Gent. Info: www.victoriadeluxe.be
Filip Loobuyck
Projectcoördinator Toer d’Amour
