Tussen 2007 en 2010 publiceerde IPIS verschillende rapporten en kaarten over gewapende groepen in de Democratische Republiek Congo (DRC).

Naar aanleiding van de recente gebeurtenissen rond Goma brengt IPIS vrijdag een kort rapport uit waarin het de motieven van M23 analyseert. IPIS bestudeerde hiervoor de communicatie van M23 en gebruikte informatie uit het publieke domein, terreinformatie en eigen cartografisch materiaal.

M23 lijkt één van de vele rebellengroepen te zijn die controle wil verwerven over de mijnsites in de regio om zich te verrijken met de natuurlijke rijkdommen van Oost-Congo. Tot op vandaag blijven de precieze motieven van M23 echter onduidelijk, en een grondiger analyse geeft een beter zicht op de recente activiteiten van deze gewapende groep.

Wat vooraf ging

Op 23 maart 2009 sloot de Congolese overheid een vredesakkoord met de rebellenbeweging Congrès national pour la défense du peuple (CNDP), opgericht door Laurent Nkunda en na diens arrestatie geleid door Bosco Ntaganda. Het CNDP werd geïntegreerd in het Congolese regeringsleger FARDC.

Op 6 mei 2012 richtte een groep voormalige CNDP-officieren de beweging M23 op omdat de Congolese overheid het akkoord volgens hen niet naleefde. De oprichting van M23 was voorafgegaan door een aantal andere initiatieven en grootschalige muiterij in de regio. De onregelmatigheden bij de herverkiezing van president Joseph Kabila in november 2011 speelde hierin een grote rol.

Enkele dagen later ondernam M23 militaire actie tegen het regeringsleger, met een reeks gevechten in de loop van mei, juni en juli in het gebied Rutshuru waarbij M23 systematisch terrein won. M23 rukte verder op en veroverde Goma op 20 november. Daarop volgden verschillende kleinere plaatsen en werd ook Bukavu bedreigd.

Vredesakkoord

Wat drijft de rebellen van M23? Het eerste en meest vanzelfsprekende motief is de eis die zij bij hun oprichting in mei zelf communiceerden: de uitvoering van het vredesakkoord van 23 maart 2009 waarvan hun naam is afgeleid.

M23 gebruikt een eigen website en accounts op Facebook, Twitter en YouTube om haar boodschap te communiceren. Sinds augustus communiceert M23 echter een ambitieuzere politieke agenda en positioneert ze zich als een alternatief voor het regime in Kinshasa.

Naast uitvoering van het vredesakkoord vraagt M23 nu ook een herziening van de verkiezingsuitslag van 2011 en onderhandelingen waarbij de Congolese oppositie en het middenveld vertegenwoordigd zouden zijn.

Etnische bescherming

Het tweede motief dat vaak wordt vermeld, is de etnische agenda van M23. De bevelsstructuur van M23 wordt gedomineerd door etnische Tutsi en M23 wees al meermaals op de precaire veiligheidssituatie van de Tutsi-minderheid in het oosten van Congo. Maar in de feiten blijkt dit geen belangrijk onderdeel van de agenda.

M23 richt zich duidelijk op de grote steden Goma en Bukavu in plaats van op de controle over Masisi, waar de meeste Tutsi leven. Daarnaast blijven heel wat Tutsi-officieren trouw aan het Congolese leger en lijkt M23 op sommige plaatsen zelfs samen te werken met strijders van de Hutu-rebellengroep FDLR.

Natuurlijke rijkdommen

De meest gehoorde verklaring voor de agenda van M23 is echter die van de controle over de natuurlijke rijkdommen. Wat opvalt is dat M23 geen aanstalten maakt om mijnsites over te nemen. Nog vreemder is de vaststelling dat vele M23-commandanten controle hadden over mijnsites toen zij nog deel uitmaakten van het Congolese regeringsleger. In dat opzicht is de rebellie zelfs nadelig voor hen. Alleszins op korte termijn ontbreekt hier elke strategie.

Politieke controle

Wat is dan wel de agenda van M23? Het offensief tegen Goma en de communicatie die daarop volgde, toont een duidelijke politieke ambitie. De eisen verlegden zich van de uitvoering van het vredesakkoord naar een groeiend pakket politieke eisen.

De eventuele militaire terugtrekking uit Goma verloopt enkel op voorwaarde dat M23 de bestuurlijke controle over de stad behoudt. Pogingen om allianties te vormen met gewapende groepen in andere delen van Congo wijzen op hetzelfde. Belangrijke oppositieleiders werden door M23 benaderd.

Alle actoren die de operaties van M23 onderzochten, kwamen tot hetzelfde besluit, namelijk dat M23 niet de capaciteit had om de territoriale expansie en de politieke manoeuvres op eigen kracht waar te maken.

De VN-Groep van Experts voor Congo stelde in haar recente rapport dat M23 in feite geleid wordt door James Kabarebe, de Rwandese minister van Defensie. Het is afdoende bewezen dat Rwanda belang heeft bij politieke controle over Oost-Congo en een regimewissel in Kinshasa, en dit al sinds 1996 op verschillende wijzen heeft nagestreefd.

Hoewel M23 vanaf haar oprichting communiceerde dat het de uitvoering van het vredesakkoord van 23 maart 2009 nastreefde, kreeg deze eis de volgende maanden steeds minder belang in haar discours. De militaire strategie wijst er niet op dat de bescherming van de Tutsi-bevolking de prioriteit heeft en M23 onderneemt evenmin actie om belangrijke mijngebieden onder haar controle te brengen.

De rebellen hebben echter een duidelijke politieke agenda die politieke controle over het grondgebied nastreeft, en die gericht is tegen de Congolese regering van Kabila.

Filip Reyniers

Filip Reyniers is directeur van IPIS.

Lees het volledige rapport met bronvermeldingen en kaarten.

IPIS vzw is een onafhankelijk onderzoeksinstituut dat focust op Sub-Sahara Afrika. De onderzoeksthema’s zijn wapenhandel, natuurlijke rijkdommen en maatschappelijk verantwoord ondernemen.