Fawkes werd op 5 november 1605 betrapt op een berg buskruit in de kelder van het Britse House of Parliament. Dat wou hij opblazen op de dag van de opening van parlementaire jaar, om het bewind van James I ten val te brengen.   

De ‘would-be rebelse kornuiten’ -let op de sneer ‘would-be’- die zich vandaag achter dit masker wegsteken, maken zich volgens historicus De Wever niet alleen belachelijk. Ze beseffen onvoldoende dat er ook vandaag een sociaal-religieuze strijd achter dit masker zit, die ‘een cultuur van wantrouwen’ in de hand werkt waardoor -en dan het toppunt- ‘de sociaal-economische kansen van tallozen onterecht worden gefnuikt’. De Wever legt natuurlijk niet uit wat het verband is of wat hij daarmee bedoelt. De insinuatie moet volstaan. Zijn welbekend riedeltje: ‘links’ doet of ze op een Moral High Ground zit, terwijl hij toch meneer fatsoen is. Het woord ‘islam’ valt niet in zijn column: ‘Fatwa’ en ‘Bin Laden’ wel, waarmee het duidelijk is welke ‘religie’ De Wever precies bedoelt.

Het is opmerkelijk dat de voorzitter van N-VA zich zo aangesproken voelt om de Occupy- en Anonymous-bewegingen niet alleen af te wijzen als subversief verzet, maar ze ook wil ‘ontmaskeren’ als een ‘politiek-religieuze strijd’, als religieus geweld eigenlijk. Dat is een erg originele interpretatie, die we eigenlijk alleen bij De Wever terugvinden. Met zijn charmeoffensief bij Joods Actueel weten we intussen al aan welke zijde hij de N-VA wil positioneren in een geopolitiek conflict, dat men zo graag als een religieuze clash verpakt. Een erg onrechtvaardige en bloedige clash helaas, zo mochten we nog maar eens vaststellen in de mediaberichten over de aanslagen in Gaza. Benieuwd wat De Wever daarvan vindt.

Het onvatbare karakter van Occupy werkt de heersende politiek duidelijk op de heupen, ook vandaag nog. Ze willen het protest, dat overal opborrelt vanuit sociaal-economische verontwaardiging, daarom kanaliseren naar een bestaande perceptie die ze kunnen bemeesteren: een ‘religieus-politiek conflict’ in dit geval. Probleem: je kan het diverse karakter van een protest als Occupy niet tegelijk aan de kant proberen te zetten als religieus extremisme én ‘links’, anarchistisch of communistisch, aangezien links toch duidelijk samenvalt met een atheïstisch humanisme.

Schuin marcheren met geschiedenis

Opmerkelijk is ook dat Bart De Wever in zijn column vergeet te vermelden dat het onderdrukkende regime waartegen de historische Fawkes in opstand kwam, evengoed doordrongen was van religieus fanatisme. James I had als fanatiek protestant met een ongeziene bekeerzucht, bovendien een heilige schrik van heksen. Dat leidde tot repressieve heksenjachten waarbij al wat enigszins dissident leek, of sociaal-politiek afwijkend gedrag vertoonde, werd gemarteld en vermoord.

De Wever ‘vergeet’ tevens te vermelden dat het masker vooral symbool staat voor zijn anoniem karakter: een herkenningsteken van anonimiteit an sich; ‘iemand van het volk’, zonder zelf als persoon bekend te zijn, die niet akkoord is en daarom protesteert, in het belang van het volk. Dat wil dan zeggen: de mensen uit de straat. Meer hoef je er niet achter te zoeken.

De Wever vermeldt evenmin dat de Guy Fawkes Night, de jaarlijkse herdenkingen die volgden op de verijdelde aanslag, waar Fawkes-poppen werden verbrand en vuurwerk ontstoken, aanvankelijk vooral diende om de anti-katholieke gevoelens aan te wakkeren. Dit kwam de heersende protestantse klasse uiteraard goed uit, ten voordele van hun ‘religieuze’ strijd die natuurlijk ook heel wat sociaal-economische belangen diende.

Extra voordeel: de Guy Fawkes Night voorzag eveneens in een alternatief voor de heidense Samhain en Halloween-feesten. Bart De wever weet dat. In 2010 schreef hij een column over Halloween. Die column Halloween of de goede traditie, beoogde weliswaar een heel ander doel, namelijk de waarde van volkse tradities onder onze aandacht te brengen.

Slavoj Žižek: het perspectief vanuit de toekomst

Iets dat Bart De Wever, als historicus, misschien niet vergeten is maar gewoon niet begrijpt, is dat het Guy Fawkes-masker, ondermeer als zogenaamde ‘internetmeme’ Epic Fail Guy en als betekenisvol fictie-element uit de stripreeks V For Vendetta, waarop de gelijknamige dystopische science fiction-film uit 2006 zich baseerde, net tot een symbool van dissonantie en deconstructie is uitgegroeid. Het is eerder een diffuus maar koppig personage dan een symbool met een duidelijk traceerbare betekenis.

Als personage is het een stoorzender die overal opduikt, een symptoom van verzet, in het belang van een universele strijd tegen onrecht. Het beroept zich niet op een of andere traditie en verwerpt pogingen van de zittende politiek die de populariteit van het personage willen recupereren of saboteren in het belang van partijpolitieke spelletjes. Het is eigenlijk een personage dat vooruit wil lopen op de tijd en dus naar de toekomst verwijst: naar een strijd tegen een totalitaire politiek die ons te wachten staat.

Misschien moet De Wever eens ten rade gaan bij de filosoof Slavoj Žižek, bijvoorbeeld in zijn column in het recentste nummer van Adbusters, een huisblad van Occupy zeg maar. Žižek wijst er op dat we gebeurtenissen zoals OWS, de Arabische Lente, of de betogingen in Athene en Spanje niet moeten proberen te begrijpen door op zoek te gaan naar een historische ontstaanscontext, maar dat we ze als een teken van de toekomst moeten proberen te lezen.

Anders gezegd, het historisch perspectief dient hier omgekeerd te worden, wil men het belang van radicaal emancipatorische gebeurtenissen kunnen begrijpen. Het zijn fragmenten van een utopische toekomst die als een verborgen potentieel ligt te slapen in het heden: aan ons om het wakker te maken.

Žižek verwijst bij wijze van toelichting naar een metafoor van Walter Benjamin: het verleden heeft beelden van zichzelf achtergelaten, als een afdruk op een fotosynthetische plaat. Maar alleen het licht van de toekomst kan fungeren als ontwikkelaar, wil men die beelden kunnen vatten. Om OWS te kunnen begrijpen, moeten we het dus vooral niet als een onderdeel van een continuüm van verleden naar heden proberen te analyseren, maar als de fragmenten van een mogelijke geëmancipeerde toekomst. Dat geldt ook voor het Fawkes-masker.

Anonimiteit

Bart De Wever vindt maskerdragers trouwens ook laf. Als notoire reactionaire conformist van de heersende macht heeft hij weliswaar niet veel te vrezen, tenzij hij zich onder de mensen begeeft. Toen hij de Antwerp Ten Miles liep, gooide iemand hem van achter een Fawkes-masker water toe. Zijn column is de wraak: zet het masker af, idioot!

Het is wellicht intimiderend om van een onbekende een geut water in het gezicht te krijgen. Leuk is anders, dat geloof ik best. Maar of die persoon nu een masker op heeft of niet, dat maakt geen verschil. Gaat het De Wever dus om de waterdrager of toch vooral om het masker?

De anonimiteit van het masker -de onzichtbaarheid- is in heel wat gevallen nochtans een cruciaal gegeven, bijvoorbeeld om te vermijden dat de inhoud van protest wordt omzeild door naar een vermeend religieus of politiek profiel van de boodschapper te wijzen, maar ook om de dikwijls wetteloze represailles, zogenaamd ‘in naam der wet’, te vermijden; zeker in deze hypergecontroleerde tijden waarin camera’s, ambtenaren en computers elke beweging scannen en de GAS-boetes in de aanslag houden.

Wie vergeet een masker op te zetten en de zittende macht op zijn baldadigheden wijst, zoals Julian Assange van Wikileaks, mag zich aan een hedendaagse heksenjacht verwachten. Bart De Wever zal dit misschien geen probleem vinden. Hij schreef Assange in 2010 al af als een dubieuze complotdenker: cybersoldaten.

The Tea Party ‘strikes’ back

Die anonimiteit is overigens ook een zwakte omdat ze misbruikt kan worden, bijvoorbeeld door ‘onbekenden’ die onder het mom van het Fawkes-masker de populariteit ervan willen besmeuren. Treffende illustraties daarvan vinden we in de nieuwe documentaire ‘Occupy Unmasked’ die in de aanloop van de presidentsverkiezingen in de VS, verscheen. In zijn strijd tegen het masker vindt Bart De Wever hier bondgenoten uit Republikeinse hoek, relatief goed weggestoken trouwens.

Deze anti-propaganda richt zich duidelijk op de doorsnee Amerikaan, zo blijkt uit de simplistische opzet. De aanklacht van het protest komt geen seconde aan bod. Enerzijds probeert men Occupy af te schilderen als extreem gewelddadig. Het zouden vandalen zijn die privaat eigendom willen vernietigen en overal terreur zullen zaaien. Om die indruk te wekken, monteerden de documentaire-makers dezelfde scènes meermaals na elkaar, in een hectisch ritme met een dramatische, angstaanjagende ondertoon.

De scène waarin een wit terrashekje wordt omver getrapt, een pittoresk hekje dat overigens kan doorgaan als een symbool van het o zo beminde tuinhekje van de Amerikaanse middenklasse, passeert meer dan vijf keer de revue; en zo zijn er nog heel wat scènes die voortdurend terugkeren, alsof ze zich hebben voorgenomen de bange kijker te achtervolgen. Tussenin zijn beelden opgenomen van brandende gebouwen en hevige rellen uit een of ander archief, sfeerbeelden die dus niets met Occupy te maken hebben.

Occupiers zouden ook verkrachters zijn, zo wordt meermaals herhaald. Hilarisch is de opmerking dat dit door ‘de media’ verzwegen zou worden. Nochtans hebben reguliere media, niet alleen in de VS, hun uiterste best gedaan om deze lente de heropstart van OWS vooral géén positieve aandacht te geven. Men kon de beweging ook in onze media niet snel genoeg doodverklaren. Wel wezen de media ons vooral op het eventuele gevaar van radicaliteit en rellen zodat vredelievende betogers dus toch maar beter wegblijven.

Niet alleen politici, justitie en politie gingen in overdrive om een opstart van OWS in de lente te vermijden. De media deed haar deel: Occupy kwam aan bod als iets uit het verleden, Bart de Wever als iets van de toekomst. Omgekeerd zou logischer zijn.

Geen spontaan volksprotest? XXX zit er achter

Naast criminalisering, probeert de documentaire de ‘mythe’ te doorprikken dat Occupy een spontaan volksprotest zou zijn. Klopt niet, zeggen de makers, want er zit een duidelijke organisatie achter. In hun poging die ‘organisatie’ bij naam te noemen, verliezen ze zich compleet, omdat ze niet weten in welke richting eerst te wijzen. Zoveel haarden van verderf zijn er die ons allemaal zouden omsingelen.

Eerste poging: het zijn de anarchisten! Nochtans zijn die beducht voor hun gebrek aan organisatievermogen en hun afkeer van een centrale leiding. Tweede poging: het zijn de vakbonden! We horen een ‘demonstrant’ verklappen dat hij niet weet waarvoor hij precies komt protesteren. Maar dat doet er niet toe, want hij heeft 60 dollar van de vakbond gekregen: heel geloofwaardig uiteraard, ook nog slecht geacteerd bovendien.

Verder: het zijn die hippies weer die ook al tegen Vietnam waren! Het is Code Pink, het is Obama, het zijn de Black Panthers. En het zit er vol ratten, ratten, ratten. Nee, het zijn de eco-terroristen! Soit, het zijn allemaal nihilisten! Vijanden van Israël! Het zijn vooral drugsverslaafden, daklozen en criminelen. Het ergste: het zijn ‘socialisten’; ze zijn dus tegen het kapitalistisch systeem, tegen onze troepen, tegen Amerika! Hierna kan alleen maar totale verstandsverbijstering volgen, volgens de makers.

VS versus Flanders fields

Boeiend aan deze litanie is wat net niet aan bod komt, vergeleken met het essay van De Wever. In de documentaire spreekt men bijna niet over religies, allicht omdat de makers uit conservatieve hoek komen. Met een zoveelste riedeltje ‘war on terror’ vallen ze ook te snel door de mand. Dit is een ‘binnenlands’ probleem en de doorsnee Amerikaan, die intussen ook beseft dat de VS in no time een derdewereldland dreigt te worden, moet vooral wijsgemaakt worden dat dit aan diegenen ligt die daar net iets proberen aan te doen.

Wat dus essentieel is voor de makers is dat de klassenstrijd (de gewone mens versus de speculatiebanken en de miljardairs) doorkruist wordt door een geënsceneerde cultuurclash tussen de ‘hardwerkende’, katholieke Amerikaan versus de ‘progressieve’ elite, die zogenaamd zou meeheulen met de armen, zwarten en migranten om macht te verwerven en zo de eigen belangen te behartigen.  De documentairemakers opteerden er daarom voor terug te keren naar de goede oude tijd, de Koude oorlog: let op, de ‘socialists’ zitten achter het masker. De Russen zijn terug!

In het geval van Bart De Wever, vriend aan huis bij de socialisten, zou het dan weer al te simplistisch zijn indien hij een rood gevaar achter het masker zou vermoeden. Dat rood gevaar zit volgens hem al overal, niet alleen daar. Bovendien wordt ‘links’ in Europa niet automatisch geassocieerd met een duivels gevaar, zoals in de VS. Beweren dat ‘links’ achter het masker zit, heeft dus weinig effect. Dat is iets wat De Wever mankeert. Werk aan de winkel: vandaar dat hij continu benadrukt dat links op een ‘Moral High Ground’ zou zitten, waarmee hij dan wil zeggen dat zij ten onrechte denken het gelijk aan hun kant te hebben. Links moet daarom bezwaard worden met iets negatief, zoals de insinuatie dat er een ‘religieus-politiek’ complot achter het masker zit.

Het is de schuld van de sociaaldemocratie

 Ook N-VA wil natuurlijk de klassenstrijd platleggen ten voordele van de geënsceneerde cultuurclash van de conservatieven: de hardwerkende Vlaming versus progressieve profiteurs. Dat lazen we ook vandaag weer in zijn nieuwe column, het pomperipossa-effect, in De Standaard:

“De kapitalistische tegenstelling tussen arbeid en kapitaal is in Europa onbestaande. De relevante tegenstelling is door het sociaaldemocratisch systeem gelegd tussen de productieven die belastingen betalen en de niet-productieven in wiens levensonderhoud moet worden voorzien.”

Het kapitalisme zou geen probleem zijn, maar wel de sociaaldemocratie, want die zorgde voor een immense staatsschuld. Dat die schuld het uitgelezen instrument is, waardoor de financiële sector flink kan verdienen op kap van de overheid en zo ondertussen diezelfde overheid op de knieën houdt, dat vertelt hij er niet bij. Als de schuld weg is, dan ook ‘het kapitaal’. David Harvey legt dit nochtans haarfijn uit in zijn erudiete lezing ‘The End of Capitalism’, waarin hij ook spreekt over het ‘hysterical austerity camp’ in Europa. De Wever is daar een kampleider van, de Nieuw-Vlaamse Akela van dienst.

In zijn aanval op de schuld van de welvaartstaat is De Wever eigenlijk een voorbeeldig anti-kapitalist zonder het wellicht te beseffen: wie de schuld eindigt, eindigt de mogelijkheid tot accumulatie van kapitaal. Dan is het gedaan met het kapitalisme. Dat is natuurlijk niet wat De Wever wil. Niet de schuld moet naar beneden, maar de belastingen voor de bedrijven. Dat de sociaaldemocratie ook ‘draait’ op een kapitalistische software, dat verliest hij eventjes uit het oog. Dat die staatsschuld er kwam om de overproductiecrisis op te vangen, bedrijven te faciliteren zodat de winsten konden worden geprivatiseerd, of dat multinationals zo goed als geen belastingen betalen in België, dat ‘vergeet’ hij te zeggen. Dat hij zelf zijn hele leven dik betaald is dankzij belastingsgeld, zijn eigen bijdrage aan de ‘loonhandicap’ eigenlijk, daar zwijgt hij heilig over.

De Wever is namelijk voor ‘responsabilisering’ of ‘sociale afbraak’. ‘Links’, de sociaaldemocratie, dat is dus zijn probleem. In de VS hebben ‘socialists’ al een slechte naam, na jaren intensieve propaganda tijdens de Koude oorlog. De Wever beseft dat dit de strategie is die hem vooruit kan helpen: vooral geen inhoudelijke discussie, wel de criminalisering: zijn ‘Grote Oorlog’, zeg maar. Zet dat masker nu zelf maar af, zou ik zeggen; kom nu zelf toch maar eens van die geveinsde Moral High Ground.

De kracht van OWS, alsook het Guy Fawkes-masker, blijven intussen hun werk doen: het is een donkere spiegel waarin de ontmaskeraar zijn eigen vijandsbeeld ziet en zijn gecultiveerd complotdenken etaleert en dus zo zichzelf ontmaskert: ‘socialists’, ‘religieus-politieke strijd’. Het masker is ook een spiegel die de toekomst ons voorhoudt: om te kijken naar iets dat we nog niet kennen, dat onaf is, maar dat wel iets van ons verwacht.

Robrecht Vanderbeeken