Vooral de trojka (de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank en het IMF; die Portugal zowat onder curatele heeft geplaatst in ruil voor een hulppakket van 78 miljard euro) en de Portugese politieke klasse waren de kop van jut. Diverse waarnemers omschreven de uitingen van volkswoede als een van de grootste betogingen ooit in het Portugal van na de Anjerrevolutie van 1974. Volgens sommige bronnen waren er zaterdag zelfs een half miljoen mensen op straat in ruim 40 steden.

De massamanifestaties van zaterdag waren op zeer korte tijd georganiseerd door vooral jongeren die daarbij gebruik maakten van sociale netwerksites als Facebook en Twitter. De centrale oproep vatte goed samen waartegen de woede zich keerde: “Que se lixe a troika! Queremos as nossas vidas!” (‘F**k de trojka. Wij willen kunnen leven’).

Extra pakket besparingsmaatregelen is spreekwoordelijke druppel

Dinsdag 11 september had de trojka haar vijfde evaluatiemissie aan Portugal afgerond en had minister van Financiën Vítor Gaspar de nieuwe bezuinigingen om het begrotingstekort van 5 procent van het BBP dicht te rijden, toegelicht. Vrijdag 7 september had premier Pedro Passos Coelho al een extra pakket besparingsmaatregelen aangekondigd om de tegenvallende belastinginkomsten door de recessie te compenseren en de economie weer te stimuleren.

Onder meer bedrijven zullen 5,75 procent minder moeten gaan bijdragen aan de sociale zekerheid. Daar staat tegenover dat de werknemers méér zullen moeten bijdragen, een gemiddelde stijging van zeven procent (van 11 naar 18 procent), wat dus neerkomt op nog eens een bijkomende loonsvermindering op de kap van werknemers. Dit heeft bij zeer veel Portugezen, ook bij de traditionele middenklasse-achterban van de regeringspartijen PSD en CDS-PP, kwaad bloed gezet.

Creatieve slogans van verontwaardiging

De vaak creatieve slogans op spandoeken en borden, maakten dat duidelijk: “Wie miserie zaait, zal woede oogsten”, “Passos Coelho = dief, je plaats is in de gevangenis”, “Opgelet, er zijn grenzen aan ons geduld”, “Deze regering pleegt een roofoverval op het volk”, “Geen straffeloosheid voor de trojka”, “Zij stelen, het volk mag betalen”, “Wij pikken de uitbuiting niet langer, wij willen waardig leven”, “Grenzen aan de incompetentie van onze politici”, “Het volk betaalt, politici verspillen”, “Het volk komt op straat om de regering op straat te zetten”, “Stop het sociaal terrorisme”, “Houd de dieven, vang het konijn” (een woordspeling op de premier, Coelho betekent ‘konijn’ in het Portugees), “Emigratie is geen Erasmusprogramma”, en de klassieker “Het volk is verenigd in de strijd. De strijd gaat door!”

Niemand van de organisatoren had ook maar durven verwachten dat hun oproep zo massaal zou worden opgevolgd. Op vele plaatsen in het land moest naar een andere locatie worden uitgeweken omdat de volkstoeloop te groot was en er problemen van veiligheid dreigden op pleinen en in parken.

In enkele steden waren er in de namiddag eerst ‘volksvergaderingen’ op centrale pleinen die dan in de loop van de avond uitgroeiden tot massale betogingen. Ook tot laat in de nacht bleven er manifestanten bijkomen, aangemoedigd door berichtjes van collega’s en vrienden.

Voor de eerste keer op straat

Uit wat diverse deelnemers in de Portugese media verklaarden, was het voor velen de eerste keer in hun leven dat ze kwamen betogen. Onder hen waren opvallend veel werkloze jongeren, gepensioneerden, leerkrachten en mensen die in de openbare sector werken en vrezen hun job binnenkort te zullen verliezen, maar ook gezinnen met kleine kinderen.

Over het algemeen bleef het protest zeer vreedzaam, zoals de organisatoren uitdrukkelijk hadden gevraagd. Alleen toen zaterdagavond laat enkele honderden betogers met rookbommetjes optrokken naar het parlement in de wijk São Bento, werd de sfeer wat grimmiger. Maar de organisatoren konden in nauw overleg met de oproerpolitie (PSP) voorkomen dat er echte rellen uitbraken. In Lissabon ging het protest wel de hele nacht door. Maandagmorgen liet een politiewoordvoerder zelfs weten “de betogers te bedanken voor hun burgerzin en koelbloedigheid bij een van de grootste manifestaties ooit”.

Het kantoor van de Portugese delegatie van het IMF aan de Avenida da Liberdade in Lissabon werd met verf en slogans besmeurd. Daarbij werden vier mensen gearresteerd. In de noordelijke stad Aveiro deed zich zaterdagavond een pijnlijk incident voor toen een jongeman zichzelf in brand probeerde te steken. Wat zijn motieven precies waren, is nog niet bekend. Toegesnelde politiemensen konden het vuur snel doven. De man werd met zware brandwonden naar het ziekenhuis gebracht.

Vakbonden kondigen nog meer acties aan

De grote vakbondskoepels hadden eerder al ‘een dag van strijd’ aangekondigd voor 1 oktober en een vakbondsmanifestatie in Lissabon op 29 september. Hoewel de vakbonden en de linkse oppositiepartijen niet tot de eigenlijke organisatoren behoorden, waren vakbondsleden wel massaal aanwezig, maar vormden ze niet de meerderheid van de mensen die op straat kwamen. Betogers eisten soms een ‘totale algemene staking’, maar de vakbonden willen eerst hun militanten raadplegen om te zien welke actievormen het beste aansluiten op wat er aan de basis leeft.

De grootste toeloop was er uiteraard in Lissabon, waar de centrale lanen zaterdagavond de menigte nauwelijks konden slikken. Van de Praça de Espanha in het noorden tot aan de kleine straatjes rond het parlementsgebouw in het zuiden waren straten en pleinen gevuld met woedende Portugezen.

Maar ook in kleine steden kwamen vaak duizenden op straat tegen de regering en de trojka. Ook in Funchal, de hoofdstad van het autonome eiland Madeira, was de toeloop veel groter dan de lokale organisatoren hadden verwacht. Madeira, dat traditioneel leeft van het toerisme, is bijzonder zwaar getroffen door de jeugdwerkloosheid. 

Zelfs in het buitenland werd er geprotesteerd. In Berlijn, Parijs, Brussel en Rome kwamen telkens enkele tientallen Portugezen samen om hun ongenoegen te uiten. In Brussel hadden enkele linkse europarlementsleden zich bij de betogers gevoegd die het ontslag van de regering-Passos Coelho eisten bij het kantoor van de Portugese EU-delegatie.

President roept Staatsraad samen

Ondertussen heeft president Aníbal Cavaco Silva voor vrijdag 21 september de Staatsraad (Conselho de Estado) bijeengeroepen in het paleis van Belém. Ook minister van Financiën Gaspar is geconvoceerd. De grondwet geeft de president die bevoegdheid in tijden van politieke crisis en als het algemeen belang van het land op het spel staat. De staatsraad bestaat uit 19 leden die gedeeltelijk zijn verkozen door het parlement, aangevuld met ‘wijzen’ die de president zelf kiest en oud-presidenten.

Het is al langer bekend dat Cavaco Silva moeite heeft met de draconische besparingsplannen van de regering. Enkele initiatiefnemers van de grote betogingen van zaterdag willen vrijdag voor het paleis een ‘wake’ houden om de president ervan te overtuigen in te grijpen tegen de begrotingsvoorstellen voor 2013. Portugal gaat nog spannende weken tegemoet.