Een bestraffend drugsbeleid, discriminatie en problemen met de toegang tot geneesmiddelen en therapie leiden ertoe dat deze epidemie volgens experts moeilijk te beheersen valt.

“In de meeste post-Sovjetlanden waar hiv vooral voorkomt bij injecterende drugsgebruikers, werken het harde beleid en de discriminatie in de gezondheidszorg verlammend op het vlak van aidsbestrijding”, zegt Daniel Wolfe, directeur van het International Harm Reduction Development Program van de Open Society Foundations.

De cijfers die de omvang van de problemen in deze regio aantonen, beloven niet veel goeds. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is er een dalende trend van hiv-infecties wereldwijd, maar is dat voor Oost-Europa en Centraal-Azië (OECA) net omgekeerd.

Strafrechterlijk vervolgd

De WHO spreekt over 170.000 nieuwe hiv-infecties in de regio in 2011. Daarmee stegen die met 22 procent in Oost-Europa en Centraal-Azië sinds 2005. Er zijn geen tekenen van een vertraging.

70 procent van de nieuwe infecties komt voort uit intraveneus drugsgebruik, zegt de WHO. Activisten zeggen dan ook dat de sleutel tot de aanpak van de epidemie in de eerste plaats in de bestrijding van intraveneus drugsgebruik ligt.

“Bestraffend drugsbeleid moet worden gestopt. Mensen laten zich dan niet behandelen uit angst voor strafrechtelijke vervolging of problemen met de politie. Er zijn gevallen bekend van mensen die liever het risico lopen op hiv dan zich te melden bij een centrum om naalden uit te wisselen”, zegt Dasha Ocheret van het Euraziatische Harm Reduction Network.

Rusland en Oekraïne kampen met de grootste problemen. Zo is bijvoorbeeld de behandeling met methadon of buprenorphine als vervangmiddelen voor heroïne, gebruikelijk in een groot deel van de rest van de wereld, bij wet verboden in Rusland.

Belangrijke donor

Critici van de methadonbehandeling in Rusland beweren dat die de patiënten verslaafd houdt of dat de westerse landen de behandeling willen aanbieden in Rusland voor commercieel gewin.

Maar nu Rusland de afgelopen jaren in opkomst is als belangrijke donor in het OECA-gebied, groeit de vrees dat de Russische houding met betrekking tot drugsbehandeling met methadon een invloed zal hebben in andere staten. “Rusland is een serieuze regionale speler en het Russische beleid ten aanzien van drugs zal invloed hebben op andere landen in de regio”, zegt Ocheret.

Desondanks zijn experts het erover eens dat de verspreiding van hiv onder injecterende drugsgebruikers grotendeels kan worden gestopt door middel van behandeling met vervangmiddelen in combinatie met naalduitwisselingsprogramma’s.

Maar zelfs in OECA-landen waar naalden en vervangingsbehandelingen worden aangeboden, zijn er vaak ernstige problemen met de toegankelijkheid van die programma’s. Veel ambtenaren blijven de effectiviteit ervan in twijfel trekken en financiële ondersteuning weigeren.

Een nog groter probleem is de actieve vervolging van diegenen die openheid proberen te creëren. “Intimidatie van drugsgebruikers is routine bij de politie. Drugsgebruikers, mensen uit de seksindustrie en dienstverleners hebben getuigd over hoe de politie hen zwaar mishandelde. Ook zijn er meldingen waarbij drugs door de politie in huizen of op personen werden aangebracht en gebruikt als bewijs om hen te arresteren”, zegt een woordvoerder van de International HIV/AIDS Alliance in Oekraïne.

De WHO schat dat slechts 23 procent van de mensen die in aanmerking komen voor de hiv-medicijnen in Oost-Europa en Centraal-Azië ze ook daadwerkelijk ontvangen.