De bonte, progressieve coalitie rond de PRD (Partij van de Democratische Revolutie) met gedoodverfde presidentskandidaat Andrés Miguel López Obrador, kortweg AMLO zoals iedereen hem noemt, strandt op 32 procent van de stemmen.

PAN (Nationale Actie Partij), de partij van zittend president Calderon, haalt met Josefina Vázquez Mota 26 procent. Een verrassing toch in vergelijking met de prognoses en peilingen die gehouden werden rond half mei.

Afhankelijk van de bron gaven die AMLO, de immer populaire ex-burgemeester van Mexico City, geregeld een voorsprong op Peña Nieto, de kandidaat voor de PRI. En hoewel die peilingen zeker niet eenduidig waren, haalden AMLO en zijn medestanders en coalitiepartners het in debatten en rechtstreekse confrontaties steeds op inhoud en – in het geval van AMLO zelf – met een innemend charisma.

Het programma van de brede coalitie was tweeërlei: de groei van 6 procent per jaar omzetten in 7 miljoen jobs én een andere aanpak van ‘the war on drugs‘. Beide zaken waar Juan met de base-ballpet in Mexico wel degelijk wakker van ligt.

Wat was er dan gebeurd intussen?

De uitslagen waren op zondag nog maar gedeeltelijk bekend of de stemmen over verkiezingsfraude en -vervalsing waren niet meer uit de lucht te krijgen. Die zijn uiteraard gestoeld op de ervaring van 6 jaar geleden. Dan nam AMLO het op tegen de PAN van Calderon die ‘the war on drugs‘ tot hét thema van de verkiezingen maakte en waarmee hij die verkiezingen ook won. Dit echter met een zeer nipte overwinning die volgens de brede coalitie met de PRD ook toen vervalst was.

Dat er vuur is waar het rookt kunnen we zelf meemaken, die zondag van de verkiezingen. Als we in de late namiddag, na het sluiten van de stembureaus, in één van de buitenwijken van Oaxaca een stembureau passeren, staan daar een hoop mensen samengetroept. Zeker een tiental onder hen beweert niet te hebben kunnen stemmen omdat er geen kiesbrieven meer voorhanden waren.

Als we de Zocalo – de soms officiële, soms officieuze naam voor het centrale plein van zowat iedere stad in Mexico – naderen, is daar al een betoging aan de gang. De geruchtenmolen is sterk en aanhoudend. Zo zouden de stembrieven op het grootste bureau aan de luchthaven van de stad al om 9 uur ‘s ochtends uitgeput zijn geweest.

Op verschillende haastig bij elkaar geschreven kartonnen pancartes wordt geprotesteerd tegen de corruptie. Verschillende sprekers getuigen en eisen respect voor de democratie. En hoewel een enkeling out of the blue oproept tot gewapend verzet, blijft alles rustig en gedisciplineerd.

Verkiezingsfraude

De volgende dagen komt stukje bij beetje de massale omvang van de verkiezingsfraude, en de nationale orchestratie ervan door de PRI, aan het licht. Toen het half mei voor iedereen duidelijk werd dat de coalitie van PRD, PT (Partij van de Arbeid), los Regionalistas en nog een reeks kleinere lokale, progressieve partijen op een verkiezingsoverwinning afstevende en AMLO de volgende Mexicaanse president zou worden, riep Peña Nieto een groep van 16 PRI-getrouwen bij elkaar.

Onder hen zetelende PRI-gouverneurs van deelstaten en mensen uit het zakenleven. Enorme bedragen worden vrijgemaakt. Er is sprake van honderden miljoenen pesos.

O.a. om stemmen te kopen. En dit vooral in de rurale gebieden; gebieden waar de armoede het grootste is en de niet-deelname aan de stembusgang – er is geen stemplicht in Mexico – traditioneel zeer hoog is. Waardebons voor voedsel, kleding, zaaigoed en gebruiksvoorwerpen worden gekocht en de laatste dagen voor de stembusgang én tijdens de stembusgang zelf, uitgedeeld. In ruil wordt een stem voor de PRI-kandidaat verwacht.

Om de zaak te vergemakkelijken worden soms vooraf ingevulde stembrieven meegegeven aan de ontvanger van de waardebons. De zaak kwam aan het licht doordat een aantal van die vooraf ingevulde stembrieven in handen kwam van rechtgeaarde democraten, die deze gang van zaken aan het licht brachten.

Eén van de PRI-kandidaten pakte achteraf zelfs openlijk uit met het feit dat hij stemmen had gekocht. Hoewel hij dat uiteraard zo niet omschreef: een gift om zijn kiezers al op voorhand te bedanken, zo benoemde hij zijn omkooppraktijk. Hoe dan ook heeft het massaal kopen van stemmen gewerkt voor de PRI. De deelname aan de stembusgang is in de rurale gebieden waar de stemmen gekocht werden, enorm gestegen; met in sommige kiesdistricten uitschieters tot 86 procent en 117 procent meer deelname dan in 2006.

The war on drugs

Ondertussen woedt op straat die vuile en bijwijlen zeer wrede oorlog: ‘the war on drugs‘ die naar schatting al aan enkele tienduizenden latino’s het leven kostte. De kartelvorming en het met de drugshandel gepaard gaande geweld heeft zich intussen van Colombia naar Mexico verplaatst en begint het dagelijkse Mexicaanse leven in zijn greep te krijgen.

Tegelijkertijd met het toenemend belang van Mexico als transitland – uiteraard naar de VS met zijn markt van 20 miljoen drugsgebruikers, maar ook via zijn havens aan de Atlantische Oceaan meer en meer naar Europa – groeide en groeit immers ook de binnenlandse markt. Rivaliserende kartels opereren nu over heel Mexico en niet langer vooral aan de grens met de VS.

Je merkt het in de hoofdstraten van de steden waar dag en nacht gepatrouilleerd wordt door politie en militairen. En dit in open trucks, de laadbak vol agenten in combattenue met kogelvrije vesten, zware beenbeschermers en de riotguns en mitraillettes in de aanslag. Of dit soort machtsvertoon veel uithaalt in het  kader van het effectief bestrijden van de drugshandel en het drugsgebruik is nog maar de vraag, maar je kan niet heen om het haast dagelijkse en wrede drugsgeweld.

Dit kreeg de voorbije week in Vera Cruz, de grootste haven- en oliestad aan de Mexicaanse Golf en verbindingshaven met Europa, letterlijk een gruwelijk gezicht. Drie ontlichaamde hoofden van, naar de politie vermoedt, drugsrunners van een rivaliserend kartel, werden op een centraal kruispunt in de stad op de stoep geplaatst. Elders in de stad werden nog 4 lichamen gevonden: deze lijken waren ‘slechts’ ontdaan van handen en voeten, een praktijk die het handelskenmerk is van zowat alle in Mexico opererende drugskartels.

Nini-generatie als dealers

Ook aan de andere kant van Mexico, aan de Grote Oceaan, zijn de kartels actief. Zo vonden in het tot onze romantische verbeelding sprekende Acapulco de voorbije week twee drugsgerelateerde moorden plaats: de lijken van de relatief jonge mensen, eveneens ontdaan van handen en voeten, werden gevonden in een winkeltje te midden van het toeristisch centrum. En op het grote schiereiland Yucatan met toeristische trekpleisters als Cancun, Playa del Carmen en Tulum zetten de kartels nu cellen op met jongeren van de nini-generatie: ni estudian, ni trabajan (ze studeren, noch werken).

De kartels recruteren onopvallende jongeren tussen 16 en 20 zonder strafblad, die ze in groepjes van 5, jongens en meisjes door elkaar, in neutrale woningen huisvesten en vormen tot narcocellen die alle facetten van de drugseconomie beheersen: kweken, produceren en versnijden, verkopen en transporteren én intimideren en liquideren van slechte betalers en concurrerende handelaren. Er daarbij zorg voor dragend dat de celleden niet opvallen door hun uitgavegedrag en zelf clean blijven.

Het bovenstaande is geen dagelijks maar wel frequent nieuws, en heeft verstrekkende gevolgen. Het toerisme, toch een belangrijke sector in Mexico, begint eronder te lijden; zo gaf Duitsland deze week een negatief advies voor Mexico als reisbestemming. En de Mexicaanse middenklasse maakt zich meer en meer zorgen over haar kinderen.

Zo waren 2 van de 3 onthoofden in Vera Cruz universiteitsstudenten en het beschreven verhaal van de nini-generatie spreekt boekdelen. Een andere benadering van de war on drugs, een andere dan de militaristische, dringt zich op. AMLO en de zijnen schuiven alvast inzet op preventie en voorlichting én jobs als deel van de oplossing naar voren.

#YoSoy132

Overal waar onze vakantiereis ons brengt, zijn er intussen manifestaties. AMLO roept op tot geweldloos verzet en kondigt een actieplan aan. Tijdens het weekend van 15 en 16 juli vergaderden de PRD en haar coalitiepartners met 350 ngo’s  en middenveldorganisaties om een stategie en acties te bepalen. Daaronder verschillende vakbonden, scholierenorganisaties en studentenbewegingen en de beweging #YoSoy132.

Dit is een burgerrechtenbeweging en de naam slaat op 131 mensen,die in aanloop van de verkiezingen vreedzaam protesteerden tegen de corruptie en voor meer democratie, en die op niet bepaald zachtzinnige wijze door de politie werden opgepakt en ‘verhoord’.

Het actieplan is niet mis en zal zijn uitvoering kennen onder de slogan ‘red de democratie, voor een waardig Mexico’. Voor het eerstvolgende weekend van 21 en 22 juli worden in alle grote steden massale manifestaties aangekondigd. En voor 27 juli, de dag dat de Olympische Spelen in Londen van start gaan, kondigt men de bezetting van een televisiezender in Mexico City aan; dit om ook de internationale pers te sensibiliseren.

Ondertussen heeft het kruim van de Mexicaanse advocatuur aangekondigd de verkiezingsfraude aanhangig te maken bij het Mexicaanse Hoog Gerechtshof.

Tijdens de maand augustus houdt men het rustig en zijn er geen nationale manifestaties gepland. Vanaf september echter wordt de actie terug op gang getrokken. Een boycot van de warenhuisketen Soriana wordt gelanceerd. Dat is de keten waar men met de waardebons waarmee de stemmen gekocht werden, terecht kan.

Voor de tweede helft van oktober wordt, mits het akkoord van alle scholieren- en studentenkoepels over het hele land, een nationale onderwijsstaking gepland. Vakbondsverantwoordelijken engageren zich om in verschillende bedrijfssectoren te werken naar regionale en nationale stakingen. Voorlopig eind- en hoogtepunt van de acties voorziet men voor 1 december.

Edwin Delanoeye

Edwin Delanoeye is momenteel op rondreis in Mexico en bericht over de verkiezingen.