“Wat is er meer hedendaagse kunst dan het lichaam?”, vroeg Chris Dercon bij de opening half juli van de uitbreiding van de Tate Modern. In de ‘Thanks’, voormalige olieopslagplaatsen waarvan sommige nog de oude industriële stank herbergen, opende Anne-Teresa De Keersmaeker de dans. Een live-performance van ‘Fase; 4 Movements to the Music of Steve Reich’, een minimalistisch repetitief dansstuk van ruim 30 jaar oud. Een museumstuk dus.

Oud-nieuw in nieuw-oud

“Performance is biologische politiek. Het publiek dat naar beeldende kunst trekt, begrijpt ook dans. Mensen zijn het tegenwoordig beu om abstracte visuele kunst te zien. Daarom is het museum de ideale plek om dat te tonen. Het museum kan van alles bieden tegenwoordig; schrijvers, filmers, dansers, muzikanten”, aldus Dercon, de Vlaamse ‘George Clooney’ van de beeldende kunsten, nu directeur van één van de meest succesvolle musea voor hedendaagse kunst, Tate Modern.

Bijna vijf miljoen bezoekers bezochten vorig jaar het museum. Deze uitbreiding met de Zwitserse architecten Herzog & de Meuron zal extra publiek aantrekken, want aandacht en plaats zullen worden besteed aan de ‘nieuwe’ visuele kunstvormen van de laatste 50 jaar: film, video, performance, installaties, nieuwe media, …

Nieuwe opdrachten aan kunstenaars zullen naast werken uit de collectie (zoals ‘Light Music’ uit 1975 van Lis Rhodes en een werk van de pionier van sociale opvoeringen Suzanne Lacy. Op Moederdag 1987 bracht zij ruim 40 vrouwen van meer dan 60 jaar samen. Een protest tegen het wegmoffelen van oudere vrouwen in de maatschappij en dat via een patroon van kleurige quilts.

Wat doet (hedendaagse) kunst?

“Hoe hebben kunst en performances het sociale leven veranderd? Waar is de kunstenaar? Waar is het publiek? Bezoekers zijn belangrijk. Wat doet die circulaire ruimte van de Tanks met de kunst? En met kunstenaars? Met vrouwelijke kunstenaars ook die altijd al op zoek gingen naar nieuwe ruimtes, naar nieuwe uitdrukkingsvormen? Wat doet kunst met ons?”

Dat zijn voor Chris Dercon en voor Nicolas Serota, de directeur van Tate (het geheel van musea), de opdracht van deze nieuwe uitbreiding.

Een goeie beurs

Deze annex – met een geschat prijskaartje van 215 miljoen pond – wordt mogelijk gemaakt dankzij een aantal gulle privésponsors, waaronder de flamboyante Belgische superbelegger Pierre Lagrange en zijn voormalige vrouw Cathérine Anspach.

Het koppel dat met hun scheiding in de pers kwam, verzamelt hedendaagse kunst, niet altijd op een gelukkige manier, maar soit. Nog andere buitenlandse, ‘welbebeursde’ kunstliefhebbers droegen hun financieel steentje bij. Velen daarvan zijn ‘non-doms’, buitenlanders die wel in het perfide Albion wonen, maar er geen belastingen betalen omdat ze er ‘niet gedomicilieerd’ zijn.

Recent kwam er hevige kritiek van de conservatieve regering Cameron op deze ‘usurpatoren’. De grote baas van de Tate, Nicolas Serota, wees er echter fijntjes op dat door hun gulle donaties deze ‘expats’ aantonen dat ze betrokken zijn bij het Britse leven en daar op hun manier willen toe bijdragen.

Vlaamsche centen

Een andere – zij het kleinere bijdrage – kwam van de Vlaamse regering. In het kader van het nieuwe cultuurbeleid van minister Joke Schauvliege (CD&V) kreeg Anne-Teresa de Keersmaeker voor deze openingperformance in de Tate Tanks enige logistieke steun.

Meer zat er niet in omdat haar gezelschap Rosas al gesubsidieerd wordt via het – onlangs fel becommentarieerde – kunstendecreet. Ook de Vlaamse regering wil in de toekomst haar aanwezigheid op dergelijke evenementen als de ‘Cultural Olympiads’ waarbij ook Vlaamse theatergezelschappen, beeldende kunstenaars, architecten en dichters een ruggensteuntje krijgen, in de verf zetten.

In de verf

De ‘Culturele Olympiades’ startten begin dit jaar wel met iconen van de traditionele Britse schilderkunst: David Hockney, Lucian Freud en Damien Hirst die als ‘enfant terrible’ ook begon met schilderen, maar besefte dat verf niet zijn sterkste marketingtroef was.

Schilderkunst en wat dat als breekijzer kan zijn, is de onderliggende gedachte van het experiment van The National Gallery. Het klassieke epos ‘Metamorfosen’ is het vertrekpunt van een cross-overproject tussen schilderkunst, beeldende kunst, dans en dichterschap.

In zijn dichtbundel vertelt Ovidius over Diana, godin van de jacht, die haar hulp Callisto wegstuurt omdat ze ongewenst zwanger is. Terwijl Diana en haar (uitsluitend) vrouwelijk gevolg aan het baden zijn, worden ze begluurd door de jonge Actaeon. Woest verandert Diana de jonge knaap in een half hert … een gemakkelijke prooi voor de godin van de jacht. Een Olympische performance, voorwaar.

Privé

De gedaanteverwisselingen van de wezen met hun zwakheden en falen fascineerde Filips II, de Spaans-Habsburgse koning die ook over onze contreien de plak zwaaide. Aan meester-schilder Titiaan vroeg hij om de verhalen in beelden om te zetten.

Titiaan deed dat met barokke zwier en met veel … bloot. Het is wel merkwaardig dat de 7 doeken bestemd waren voor de privévertrekken van een vorst die bekend stond om zijn zelotisme. Maar de schilderijen werden in de ‘mannenruimtes’ opgehangen en wanneer een vrouw de ruimte betrad, werden doeken voor de schilderijen gehangen.

Sedert de werken Titiaans atelier verlieten, werden ze niet meer samen gezien. Drie van de 7 schilderijen hangen nu opnieuw samen en werden becommentarieerd door drie hedendaagse Britse kunstenaars. Naast hun eigen producties stoomden ze bovendien een hedendaagse dansuitvoering samen met 7 choreografen van The Royal Ballet klaar. Ze bedachten daarbij – net zoals in de tijd van ‘les Ballets Russes’ – ook het scènebeeld en de kostuums van de dansers.

Aan 14 nog levende Britse dichters werden verzen geïnspireerd door Ovidius gevraagd. Onder die dichters die ook hun werk voorlezen en waarvan de video getoond wordt in het eerbiedwaardige museum, zijn Seamus Heaney, Sinead Morrissey, Wendy Cope, Carol Ann Dufy, Lavinia Greenlaw, George Szirtes, …

Jammer, dat bij de drie beeldende kunstenaars geen vrouw gevraagd werd. Want tenslotte gaat het toch over een ‘feministische oermoeder’, Diana. De vrouwelijke commissaris was echter van mening dat het vrouwelijke element voldoende aanwezig was.

Peepshow in het museum

Chris Ofili, winnaar van de prestigieuze Turner Prize, maakte wilde, dampend-stomende, bacchanale schilderijen die de exotische sferen van zijn thuisland Trinidad evoceren, maar verder dan de suggestie van ‘dekhengst’ kan hij moeilijk in de zon van Titiaan gaan staan. Conrad Shawcross herdacht Diana als een robot waarbij de bezoeker een glimp opvangt van wat domotica-sensualiteit zou kunnen zijn. Maar toch, een heuse jachttrofee is het niet.

Mark Wallinger, ook al een Turner Prize-winnaar, komt nog het dichtst bij de verdoken erotiek van Titiaan. Voor hem gaat ‘Metamorphosis’ over voyeurisme: “In een museum als The National Gallery zijn er veel ‘blote’ vrouwen, maar er is geen enkele échte naakte”. 

En dus introduceerde de Britse kunstenaar een levensechte ontklede vrouw binnen de besloten museummuren. In een afgesloten badkamer installeerde de kunstenaar een levensechte vrouw. Een echte Diana, die hij via Twitter opspoorde en die telkens voor 2 uur haar toilet mag maken: ontschminken, schminken, tenen soppen in een schuimkuip, …

Bezoekers dienen zich in bochten te wringen om via het sleutelgat, een gebroken vensterkozijn, een verluchtingsrooster, … in de besloten intimiteit te piepen. Volgens Wallinger is het thema en van de schilderijen van Titiaan en van de museumbezoekers immers voyeurisme. Maar dat uitgangspunt heeft blijkbaar ‘nevenwerkingen’.

De gratis tentoonstelling lokt immers kijklustigen die anders nooit een voet in het museum zetten. ‘Schmekkende’ mannetjes – ‘dirty old men’, zegt men aan de overkant – dringen het museum binnen op zoek naar de ‘peepshow thingy’.

De meesterwerken werden gewoon voorbij gelopen en dan sloeg teleurstelling als een bom in, want niet alle Diana’s zijn piepjonge supermodellen. Er zijn ook meer voluptueuze vrouwen bij. Dus zou eerst kijken naar schilderijen van Rubens en Titiaan toch wel een goeie voorbereiding op de werkelijkheid kunnen zijn…

Een medaille voor Londen?

Teleurstelling en/of een kater zou Londen ook wel aan de eigenlijke Olympische Spelen kunnen overhouden. Boris Johnson was euforisch toen 4 jaar geleden de Spelen in Peking afsloten en ‘ping pong was coming home!’ Ping pong dat volgens de overlevering op de chique ‘dining tables’ van de Engelse ‘upper class’ ontstond.

Zal Londen ook een metamorfose ondergaan? En welke bevolkingsklasse zal van deze megalomane infrastructuurwerken genieten? Zal het opzet zijn doel voorbijschieten, zoals bij de gelijknamige tentoonstelling? Het is bekend dat de steden die de spelen organiseerden – Peking, zeker Athene – met een groot gat in hun budget achterbleven?

Behalve Barcelona waar de sportactiviteiten met uitgekiende stedenbouwkundige en sociale beleidsmaatregelen van het stadsbestuur gepaard gingen, waren in andere steden dé Spelen een slag in het water.

Home Sweet Home

Wat voor Londen, waar de grondprijzen – op Monaco na – de duurste ter wereld zijn? Waar de ‘gentrification’ van de jaren tachtig wel de ‘cityhoppers’, zakenlui en buitenlanders aantrok, maar de autochtone bevolking naar de rand joeg? Peilingen wijzen er echter op dat de sfeer verandert en migranten nu als stoorzenders aanzien worden.

Zelfs het liberale tijdschrift ‘The Economist’ wijst op het gevaar om het ‘stedelijke internationalisme’ te fnuiken, want “groei trekt vreemdelingen aan en vreemdelingen brachten groei mee”. Maar het blad wijst erop dat de huidige politici dreigen mensen uit de stad weg te jagen. Zeker in de ‘East End’ waar het Olympisch park (200 ha) werd neergepoot.

Artiesten hadden al lange tijd dat oostelijke, verwaarloosde, dus goedkopere stadsdeel ontdekt. Zoals vaak zijn kunstenaars en hun ateliers de voorbodes van nieuwe trends. Dat was duidelijk in New York, zelfs in Brussel, waar sjofele stadswijken later hippe buurten werden en kunstenaars opnieuw gedwongen werden te verkassen.

De panden van het Olympisch dorp zoals het atletendorp, zijn in handen van makelaars … Ook al belooft de ‘London Legacy Development Corporation’ om scholen, ziekenhuizen, wegen, winkels, zelfs een mediacentrum … te bouwen en geen geïsoleerd eiland in stand te houden. Hoewel, dit blijft … Engeland.

De kost van de Olympische Spelen wordt op 9,3 miljard pond geraamd. Het is niet al goud dat blinkt …