Guttannen is een dorpje in de Berner Alpen met 310 inwoners. Het is de laatste stop omhoog, op weg naar de Grimselpas, die een groot deel van het jaar dicht is. In de verte zijn de koebellen te horen en het vredige geruis van de rivier de Aar.

Toch is het dorp niet voor iedereen meer veilig. De oorzaak ligt hoger, op de noordoostelijke flank van de 3282 meter hoge Ritzlihorn. In juni 2009 braken daar grote rotsen af en sindsdien komen er elke zomer enorme stromen puin naar beneden.

Modderstromen

“De modderstromen en de hoeveelheid puin zijn ieder jaar gegroeid”, zegt Nils Hählen, hydraulisch ingenieur bij het kanton. “Het komt deels terecht in de Aar, die daardoor hoger en breder wordt.” In drie jaar tijd is er 630.000 kubieke meter puin naar beneden gekomen. In de zomer, als het hevig heeft geregend, moet de enige weg door de nauwe vallei vaak worden gesloten. Een huis bij de rivier hebben ze al moeten afbreken en het lokale rioolzuiveringsstation moet binnenkort misschien ook. Sinds 2010 komt het puin ook in het gehuchtje Boden, waar het tien huizen bedreigt.

Een van die huizen is van Martin Leuthold. “Ik heb hier zestig jaar gewoond en mijn vader was hier ook al boer”, zegt hij. Bang is hij niet, hij kent de grillen van de natuur. Maar negeren kan ook niet: “Misschien gebeurt er tien jaar lang niets, maar misschien komt het deze zomer allemaal naar beneden storten, niemand weet het.”

Ingenieurs, geologen en glaciologen nemen aan dat de oorzaak ligt bij smeltend permafrost. Dat is een ondergrondse laag, rots of stenen, die permanent bevroren is en soms ijs bevat. Het is meestal niet precies bekend waar het zich wel en niet bevindt, en de kaarten die zijn getekend gaan uit van waarschijnlijkheidsberekeningen. Naar schatting 5 procent van de Zwitserse grond bevat permafrost. Op noordoostelijke hellingen komt het over het algemeen voor boven 2600 meter. Het functioneert als een soort stopverf die steile rots- of puinhellingen in het hooggebergte stabiliseert. Als het smelt, gaan rotsblokken en puin schuiven.

Degradatie

Een één-op-éénverband met de stijgende temperaturen is moeilijk vast te stellen, want de toestand van de permafrost is ook afhankelijk van andere factoren, zoals de samenstelling van de bodem. En de meeste metingen lopen nog maar tien jaar, terwijl je voor klimaattrends toch zeker dertig jaar nodig hebt. Dat zegt glacioloog Jeannette Nötzli, hoofd van het coördinatiepunt van Permos, het Zwitserse Netwerk voor Permafrost-monitoring. “Toch wijzen veel van onze gegevens op degradatie van de permafrost. De laatste drie jaar hebben de dieptes van de actieve lagen in de zomer recordniveaus bereikt.”

Het voorspellen van veranderingen in de permafrost is niet mogelijk, in elk geval niet verder vooruit dan een jaar. Experts zeggen dat de puinstromen van de Ritzlihorn uiteindelijk zullen stoppen, omdat de oppervlakte van de helling eindig is.

Het puin weghalen uit de vallei en uit de rivier is geen optie. Het is te riskant en ook te duur. Alleen al het puin uit de rivier halen, zo’n 50.000 vrachtwagens vol, zou 18 miljoen Zwitserse frank (15 miljoen euro) kosten.

Voor de inwoners van Boden is er dus weinig hoop, uiteindelijk zullen ze ergens anders moeten gaan wonen. Hans Abplanalp, de voorzitter van het dorp, heeft met iedereen gesproken. “Bijna allemaal willen ze in Guttannen blijven”, zegt hij. “We kunnen ze land en huizen geven om te kopen.”

Leuthold weet het nog niet. Alles afbreken en verhuizen, dat is zoveel werk, en hij wordt alleen gecompenseerd voor zijn stal als hij een nieuwe bouwt. “Ik ga binnenkort met pensioen, waarom zou ik dat dan nog doen?”

Wereldwijd zorgt smeltend permafrost voor een groot probleem, omdat er veel kooldioxide en methaan in zit opgeslagen.