Filmrecensie -

‘On the Road’ van Walter Salles: de hartslag van een generatie

De verfilming van Jack Kerouacs beat-klassieker 'On the Road' leek lang een gedoemd project. Onder meer Coppola en Van Sant beten er zich de tanden op stuk. Tot de Braziliaan Walter Salles ('The Motorcycle Diaries') in het streven van de beat-generatie om intenser te leven en de nood om te experimenteren een universele insteek zag: “Het is de voorbode van de gedragsrevolutie die ons vrijer maakt".

woensdag 6 juni 2012 17:40
Spread the love

“There’s no more away”, antwoordde beat-dichter Lawrence Ferlinghetti op de vraag van Walter Salles (Terra Estrangeira, Central do Brasil, Dark Water, Linha de Passe) naar het verschil tussen toen en nu.

Toen (eind jaren vijftig) was er nog een wereld te ontdekken en in kaart te brengen, nu ligt de topografie vast en is er ondanks de schijnbare vrijheid geen ontsnappen aan. Zoals Kerouac-fan David Byrne stelt: “We’re on the road to nowhere”.

Terwijl in de fifties de opwindend magische tocht nog ergens heen leidde. Al was die ‘somewhere’ verbonden met een geheim, een mysterie. “We didn’t know what we would find at the end of the road”, aldus Ferlinghetti.

On the road

“De hippe generatie ging in staking tegen de mens”, schreef Neal Cassady, inspiratiebron voor ‘Dean Moriarty‘ in Kerouacs ‘On the Road’, met enige pathos in zijn literaire laagvlieger ‘The First Third‘. Waarmee hij de brave, bange conformist bedoelde die in de jaren vijftig de Amerikaanse samenleving lam legde tot de beat generation haar vrijheidskreet slaakte. De beat-generatie startte als een literair fenomeen, maar groeide uit tot een van de belangrijkste culturele bewegingen van de 20ste eeuw.

Startpunt was de clash tussen de na het einde van de Tweede Wereldoorlog ontstane vrijheidsdrang bij jongeren en de nog steeds gepropageerde traditionele, conservatieve way of life. Door autoriteit en regels in vraag te stellen, het experiment te promoten en de grenzen van vrijheid te verleggen, brachten de beats de samenleving in beweging. “The times they are a changing”, zou Bob Dylan vaststellen.

Op literair vlak zorgden naast dichter Allen Ginsberg vooral de schrijvers William S. Burroughs en Jack Kerouac voor vernieuwing. Oude thema’s zoals de tegenstelling tussen cultuur en natuur werden gekoppeld aan nieuwe avonturen die draaien rond drugs, seks, drank, racisme, muziek, vreemde figuren en bizarre situaties.

Kerouac was de eerste die sprak over een ‘Beat Generation’. De term ‘beat’ werd echter reeds voordien in jazzkringen gebruikt om aan te geven dat jazz afgestemd was op de hartslag, de ‘beat of the heart‘, de ‘beat of life‘.

On the road

Met zijn spontane literatuur trachtte Kerouac de spontaniteit van een Charlie Parker of Lester Young te benaderen. Hij ageerde ook tegen de ‘georganiseerde samenleving’ door oplossingen in de mens zelf te zoeken. Kerouac en de beats vonden dat de maatschappij het individu een verstikkend sociaal bewustzijn (social self) had bezorgd dat dringend vervangen moest worden door een oerbewustzijn (pre-social self).

Geestesverruimende activiteiten – van een ‘trip’ tot een ‘tocht’ – dienden het individu ‘op weg’ te helpen naar vrijheid, ‘on the road‘ naar een met de oercultuur verbonden paradijs.

In 1957 schreef Kerouac de bijbel van de beat-generatie; ‘On the Road‘, het verhaal van twee vrije geesten die tijdens hun tocht door het hart van Amerika op zoek gaan naar ervaringen en vrijheid. Walter Salles opent On the Road met een mijmerende verteller (“Ik was verloren in de wereld sinds ik 10 was”) bij een puur grafisch beeld: benen en een schaduw die bewegen op een lege weg.

In de eerste scène na de generiek zien we hoe Sal Paradise na de begrafenis van zijn vader Dean Morairty ontmoet. Sal is een beginnend schrijver met een droom (“Ik heb nog een boek te schrijven”), Dean een charmante ex-gevangene met een overdosis energie (“De mensen die me interesseren zijn gek, gek op het leven”).

Samen met de vrijgevochten Marylou besluiten ze ‘on the road’ te gaan om intenser te leven, het experiment te zoeken en vrijheid te vinden. Dankzij ‘the purety of the road’. De reis is de bestemming. Dat is het antwoord op de “are you going someplace or are you just going” vraag die ze als drifters, als spirituele zwervers, voor de kiezen krijgen.

Dichters (Carlo Marx), schrijvers (Old Bull Lee) en geliefden-met-kind (Camille) kruisen hun pad. Een pad bezaaid met dronken braspartijen, seksuele experimenten, literaire discussies, hevige ruzies, autoritten door open landschappen en hallucinaties.

On the Road is niet het verhaal van rebellen die bewust de samenleving op zijn grondvesten doen daveren, maar toont hoe vrije geesten door hun energie, enthousiasme en gedrag zorgen voor de breuk waaruit een andere samenleving (met ruimte voor vrijheid en kritisch denken) zal ontstaan. Pas achteraf zou de impact van ‘beat’ (en de tegencultuur) duidelijk worden met veranderingen die verankerd zijn in het hart en de geest van mensen.

Salles toont de energie van de personages via enkele fysieke scènes, zoals een danspartij die het hoofd doet tollen, en door te focussen op gebaren en lichaamsbewegingen. Sal en Dean zijn lichamen die constant in beweging blijven, maar ze zijn ook rusteloze geesten die zoeken en dolen.

Dean is de aanstoker, de wervelwind die alles en iedereen door elkaar schud, terwijl Sal het doorgeefluik is dat de vernieuwing introduceert bij anderen. De twee vullen elkaar aan, gebruiken elkaar en groeien uiteindelijk uit elkaar.

On the road

Voor Salles is de verteller ook de motor van de odyssee. Hij greep bewust terug naar een vroegere versie van het boek. In de uitgegeven versie situeert Sal zijn eerste ontmoeting met Dean na de breuk met zijn vrouw, in de originele versie was de openingszin “Ik ontmoette Neal (Dean) kort na de dood van mijn vader”.

Salles vertrok van dit verlies om Sals vlucht voorwaarts in het teken van de zoektocht naar de vader (een van zijn favoriete thema’s) te plaatsen. Niet toevallig sluit hij de film af op een melancholische manier door na de pijn van keuzes ook het verdriet van verlies uit te vergroten.

On the Road is zo een levendige film die niet enkel van emoties en toon verandert (vreugde en verdriet, opwinding en pijn), maar ook constant het tempo wijzigt. Momenten van actie worden gevolgd door ogenblikken van reflectie, na versnelling volgt er vertraging.

Meer dan de summiere plot telt de manier waarop het verhaal verteld wordt. Salles maakt de dualiteit van het boek tastbaar; de dwingende dringendheid waarmee een generatie leefde op het ritme van jazz (en de drug benzadrine) en de contemplatieve introspectie waarmee Kerouac via de schrijver in het verhaal voor rust zorgt.

Die dichotomie is verbonden met een andere tweedeling: On the Road balanceert op de grens van documentaire en fictie, van realisme en lyriek, en brengt een ‘fantasierijk verslag’. Wat echt is en wat verzonnen valt moeilijk te onderscheiden. Dat blijkt tijdens een bezoek aan Burroughs in New Orleans

Een andere tegenstelling is die tussen stad en platteland, tussen claustrofobe ruimtes en weidse landschappen. Omdat er in de VS weinig respect voor sporen van het verleden is, diende Salles de open ruimtes en maagdelijke wegen voor zijn roadmovie in Canada, Mexico en het grensgebied tussen Chili en Argentinië (waar hij The Motorcycle Diaries draaide) te zoeken. Het levert mooie beelden op, maar geen mooie plaatjes. De auto’s zijn vuil, de straten vies en de mensen bezweet.

Salles is trouwens vooral geïnteresseerd in het ‘inwendige landschap’: de verlangens, dromen, frustraties en conflicten die huizen in de personages. “De verovering van het land is meteen ook het begin van de Amerikaanse droom”, zegt de cineast, “en de personages dragen die dichotomie in zich”.

Zelfs het eindeloze is eindig. En elke droom kan een nachtmerrie worden. De kracht van On the Road is dat het geen clean, afstandelijk ‘historisch’ drama is geworden, maar een wat zenuwachtige ‘moderne’ karakterstudie waarbij de camera ondanks de magistrale landschappen op de huid van mensen kleeft. Om de hartslag van een generatie te meten. En het verhaal te delen met een nieuwe generatie.

On the road

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!