De video van de prijsuitreiking (live uitgezonden in het Turks en het Engels) laat wellicht nog het duidelijkst zien hoe grootschalig die prijs is.

Toen hij de trofee in zijn handen hield, pleitte Bülent voor een verbetering van de Turkse huisvesting. Bülent hoopt dat het nooit meer nodig zal zijn om een dergelijke film te maken. Beklemek schetst in zijn film immers de pijnlijke nasleep van de aardbeving van oktober 2011 in het oosten van Turkije. Ironisch genoeg is de film die hij over die tragedie gemaakt heeft, werkelijk een pareltje geworden.

Respect en empathie

Beklemek volgt drie personen: Siddik, Atilla en Eso. Siddik is de vader van een gezin en samen zijn zij in een vluchtelingenkamp nabij Ercis beland, een stad van ongeveer 120.000 inwoners in de provincie Van, die zwaar getroffen werd door de aardbeving. Siddik ondergaat het drama met een uitzonderlijk stoïcisme en waardigheid, maar voelt geregeld de behoeft de natuur in te vluchten om toch de arbitraire onrechtvaardigheid van een dergelijke ramp te kunnen verwerken. Attila en Eso, twee straatarme kinderen, laten ons zien hoe het verwoeste Ercis eruit ziet: zij halen ijzer uit het puin (terwijl het risico van zware naschokken alsmaar reëler wordt) en verkopen het om te overleven. Attila en Eso zijn in deze danteske nachtmerrie onze Vergilius (Vergilius gidst in Dantes Divina Commedia de verteller door de hel, het vagevuur en de hemel, nvdr).

Respect en empathie lijken de twee belangrijkste eigenschappen van Beklemek en de filmmakers. “We probeerden zo dicht mogelijk te komen en tegelijkertijd ook onze grenzen te bepalen. We probeerden zo hun dagelijkse leven en hun religieuze gewoontes te respecteren”. Religie speelt een uitzonderlijke rol in de film. Hoewel religie, en de islam in het bijzonder, in het algemeen afgeschilderd wordt als een hinderpaal, speelt zij in het leven van de slachtoffers van zo’n bovenmenselijke catastrofe een rol van enorm belang. Attila en Eso stoppen hun werk als we religieus gezang horen in de achtergrond. En Siddik toont zich het sterkst als hij bidt.

De wereld van de vluchtelingen

Aan Beklemek werd heel intens gewerkt. “We hebben acht dagen gefilmd, maar ik ben vier dagen vóór de crew naar Ercis gegaan, dus in totaal hebben we er twaalf dagen gezeten”, vertelt de regisseur. ”We sliepen drie à vier uur per nacht. En omdat de dagen ook heel kort waren moesten we heel efficiënt werken.”

Bovendien moesten ze moeilijke omstandigheden doorstaan om het drama te registreren. “We hebben een tent gekregen van de Turkse Rode Halve Maan. Dat was een aparte ervaring. Er heerste een soort koude die ik niet kende. In de tenten was het dertien, vijftien graden onder nul. Het was er extreem koud, maar ik hield me vast aan de gedachte: “na zoveel dagen ben ik hier weg”. Maar daar zijn natuurlijk mensen die er vandaag nog altijd zitten.

Niet alleen het bewustzijn van het tijdelijke, maar ook de focus op hun werk als filmmakers hebben hen geholpen om nuchter te blijven en een fundamentele afstand te bewaren. “Achteraf heb ik het soms moeilijk gehad omdat ik emotioneel ook ergens wel gesloten was. Ik heb veel ellende gezien, veel mensen horen schreeuwen, mensen die nood aan hulp en aandacht hadden, ik ben daar zelfs ziek van geworden, maar ik moest die emoties even aan de kant schuiven, want ik wist dat ik daar niet heel veel kon helpen, behalve als filmmaker. Alle mensen wilden, als zij de camera zagen, hun verhaal kwijt”.

Beklemek biedt een kijk van binnenuit op de wereld van de vluchtelingen. Op de wereld van mensen die het slachtoffer zijn van omstandigheden die groter zijn dan hen. “De slachtoffers zijn alleen maar cijfers geworden. Hoe groter de cijfers, hoe groter onze interesse in een drama. Juist daarom wou ik het drama van één persoon weergeven. Daar zit genoeg ellende in. Ik laat aan de kijker de emotionele berekening, want er waren duizenden slachtoffers van die ramp. Ik wou geen lijken of schreeuwende mensen tonen: als de kijker geen begrip voor Siddik kan voelen, dan hoop ik dat hij of zij ooit naar zichzelf in de spiegel kijkt en zich afvraagt: ‘Wat is er mis met mij?’”.

“Ik ben van Koerdische afkomst. Ik had daardoor misschien een soort emotionele band met de slachtoffers van de aardbeving. Ik ben ook zelf een vluchteling geweest. Ik kon gedurende jaren niet terugkeren naar mijn land. Maar hun drama is misschien nog erger. Zij zitten in hun land en ze hebben geen thuis om naar terug te keren”. Bülent is zelf uit Turkije naar België gevlucht en is ondertussen al lang een erkend politiek vluchteling. Op een misschien onbewuste manier heeft dat geholpen om dichter bij de slachtoffers te komen, want, zoals hij zelf vertelt, hoewel je af en toe denkt dat je vluchtproces achter de rug is, betrap je jezelf soms op emoties die je eraan herinneren dat je, eens je een vluchteling bent, je ergens altijd een vluchteling zal blijven.

De loop van de tijd

Bülent (37) is net afgestudeerd aan het RITS, maar heeft al een indrukwekkend portfolio opgebouwd. Zaman, Zaman (De tijd, de tijd), zijn vorige film, over een persoon die jaren later een bezoek brengt aan het Koerdische dorp in Oost-Turkije dat hij door een algemene ontruiming moest verlaten, heeft al in 2010 de tweede plaats in dezelfde Turkse competitie gehaald. In beide films speelt de loop van de tijd een prominente rol. “Het probleem is dat we heel veel dingen heel snel vergeten. Alles moet nu en snel, tegenwoordig. We denken niet aan wat de volgende dag zal gebeuren. Turkije, bijvoorbeeld, zit in een overgangsperiode. Daardoor volgen de gebeurtenissen elkaar in hoog tempo op. Er gebeurt zoveel dat je amper kan volgen. We krijgen geen tijd om er bij stil te staan. Er was een aardbeving in Turkije en meer dan 300.000 mensen moesten vluchten. Honderdduizenden gebouwen leden ernstige schade en mogen niet meer gebruikt worden. En vandaag is het alsof het nog voor het begin van onze tijdrekening is gebeurd. Wanneer gaan we daar weer aandacht aan besteden? Als er een nieuwe aardbeving plaatsvindt en nog meer mensen daar slachtoffer van worden? Dan gaat men weer over het drama praten. Pas dan gaat men de vraag stellen: Wat moeten we nu doen?”.

Ondertussen is er nog een ernstig probleem, gaat Bülent onverstoorbaar verder, want het drama van de Koerdische slachtoffers in Turkije stopt niet daar. Velen onder hen vluchten naar andere steden waar ze te horen krijgen dat ze er niet welkom zijn. Een trieste weerspiegeling van de realiteit van vluchtelingen in andere delen van de wereld. Bülent is enorm geïnteresseerd in de gevolgen van dat proces en zou in zijn volgende documentaire die thematiek graag behandelen, maar hij is ondertussen volop aan het schrijven aan zijn eerste fictie-langspeelfilm, die de werktitel Blue Silence draagt. Hij heeft daarvoor scenariosteun gekregen van het VAF (het Vlaams Audiovisueel Fonds, nvdr) en hoopt sterk op ontwikkelingssteun. Het verhaal wil hij liever niet verklappen. Hij belooft wel iets moois, en met zijn documentairewerk als referentie kan je hem alleen maar geloven.

Première

Het uiterst verzorgde camerawerk van Hadewych Cocquyt toont af en toe in de schemering de silhouetten van steden en mensen, alsof steden en mensen gereduceerd door de omvang van de natuurramp tot schaduwen herleid. De prachtige afbeelding van het Oost-Turkse landschap confronteert voortdurend de kleinheid van de mens in verhouding tot de uitgestrektheid van valleien en meren. De ingestorte gebouwen worden bijna weergegeven als een zoektocht naar hun architecturale principes. De beelden spreken op een manier die uren van voice-over niet zouden kunnen evenaren. De muziek en het geluid zijn op een subtiele manier met elkaar verweven en volgen nauwgezet het principe dat een goede klankband een klankband is waar je nooit bewust naar luistert. De opbouw van het verhaal, tot slot, is zo natuurlijk dat de kijker, zonder nood aan een flitsende montage, geen ruimte krijgt voor afleiding, en dat in een tijd waarin de Youtube-kijker op een steeds kortere aandachtsboog terug kan vallen.

Orlando Verde

De film gaat op 6 juni in première in Cinema Zuid, verder wordt de film alvast uitgenodigd door andere festivals. De trailer geeft alvast een idee van de sfeer van Beklemek.