Want het ‘aan de Ket’ opgedragen boek zou anders zelfs niet eens bestaan, nooit geschreven zijn, laat staan naverteld. Al is het hoofdpersonage dan wel door een hel gegaan. Staf Knop vertelt alsof je er zelf getuige van bent. Zeer filmisch.
Nadat hij begin 1943 door de Duitsers wordt opgepakt wanneer hij in Brussel uit de cinema komt – hij was nog in de ban van de Franse film ‘La Fausse Maîtresse’ – wordt hij pardoes naar Duitsland afgevoerd. Elke jongeman in bezet gebied is in de ogen van de Duitse bezetter een potentiële vijand, een man van/voor het verzet.
Het eindstation blijkt een sjofel, nietig arbeiderskamp in hartje Berlijn; hij wordt tewerkgesteld in Postambt 77, vlak bij de Potsdamer Platz. Om er de post (voor Duitse soldaten aan het Oostfront) te sorteren. Er spookt evenwel – en zeer begrijpelijk – maar één ding door zijn hoofd: “Zo vlug mogelijk daar weg! Zijn motto? Redde wie zich redden kan!”
Achtereenvolgens verzeil je in een gore nachtmerrie, een naargeestig oorlogsdrama, een regelrecht spionageverhaal, een pakkend melodrama, tot en met een zegezekere wraakfilm.
Wat opvalt, is dat de auteur binnen de kortste keren op zijn vlucht terug naar België op Duitsers stoot die anti-Hitler gezind zijn. En geen klein beetje. En dat ook niet wegsteken. Zo haast een zich in Hitlerjugend-uniform gestoken jongen zich tot het verzet te bekennen en zal zich tot een soort van engelbewaarder ontpoppen.
Om zijn verhaal te vertellen, van wat hij allemaal heeft meegemaakt – en dat is nogal wat – wachtte Staf Knop tot zijn 90ste verjaardag, want een oorlog is nooit gedaan. Het persoonlijke oorlogsdrama pakt je onmiddellijk bij je nekvel en laat pas los wanneer de laatste pagina is omgeslagen. Verontwaardigd staar je enigszins verwonderd naar de volgende pagina: leeg.
Als geen ander weet Knop zijn persoonlijke haat tegen de Duitse nazi’s te laten aanvoelen; zij en zij alleen hebben hem een stuk van zijn jeugd afgebeten en hebben zijn grote liefde omgebracht. In een of ander vernietigingskamp. En zij zullen het geweten hebben, zeker weten. Je voelt het op elke pagina, in elke paragraaf, in elk woord bijna.
Knop weet intussen wel wat schrijven is. Jarenlang recenseerde hij theater en film – niet toevallig adoreert hij Lubitsch en de Lubitsch’ touch – voor de krant Het Laatste Nieuws, vooraleer zelf succesrijk toneelstukken (‘Naakt voor spiegel’ bijvoorbeeld), afleveringen voor sitcoms, filmscenario’s en zelfs heuse tv-series te gaan schrijven. En als het maar even kan, dan komt de geschiedenis daarbij om het hoekje kijken.
Hoe ellendig de levensomstandigheden en hoe risicovol de avonturen ook zijn, de schrijver/journalist poogt even weg te dromen. Het hele boekje is doorspekt met verwijzingen naar de wereld van de (Amerikaanse) film. Altijd is er wel iemand die hij opmerkt die als het maar een fractie op een of andere filmster gelijkt. Of hij meent dat tenminste zo (in zijn gedachten) te zien …
Staf Knop schrijft vlot, badinerend zelfs om het leed en de pijn en vooral het gemis van een thuis, een verloren liefde en de knagende onzekerheid wat te verlichten. Gelukkig ook dat een anekdote niet wordt vergeten. Het maakt de oorlogsellende draaglijker.
‘Wilhelmstrasse 119 Berlijn‘ bewijst nogmaals dat gewone stervelingen in uitzonderlijke omstandigheden tot uitzonderlijke daden in staat zijn. Zonder zich ook maar één seconde af te vragen of ze er het wel levend van af zullen brengen. Zelden in een persoonlijk dagboek en achter een dergelijk straf avonturenverhaal vlugger de boodschap (af)gelezen: ‘Nooit meer oorlog!’
