Interview -

Walter Salles over zijn Jack Kerouac adaptatie ‘On the road’

In mei 2012 ging op het filmfestival van Cannes de langverwachte Jack Kerouac-adaptatie 'On the road' in wereldpremière. Ivo De Kock sprak met regisseur Walter Salles.

woensdag 23 mei 2012 17:50
Spread the love

“Het boek overstijgt het documentaire verhaal, Kerouac verbindt realiteit met verbeelding. In die geest hebben we On The Road gemaakt”. Aldus een bescheiden Walter Salles, die in Brussel op 23 april kwam praten over zijn adaptatie. Zichtbaar trots. Als cineast beleef je immers niet elk jaar een Cannes-wereldpremière met een geanticipeerde film.

On the road

Salles is niet enkel een aimabel, maar ook een gepassioneerd, intelligent man. Niet te stuiten tijdens een gesprek. Behoorlijk zalig om tegenover zo iemand te zitten voor een one-on-one interview. Plots vliegt de tijd.

Bij het voorbereiden van dit interview stuitte ik op mijn bespreking van een film uit 1980 over de driehoeksrelatie Jack Kerouac-Neal Cassady-Carolyn Cassady, Heart Beat …

Walter Salles: “Oh ja, die visueel mooie film van John Byrum …”

… die volgens mijn jongere ‘ik’ een beetje te clean oogde en meer de cultuur van het narcisme dan die van de Beat Generation uitdrukte. Ik schreef uit te kijken naar de verfilming van ‘On the Road’ door Francis Ford Coppola. Hoe voelt het om ruim 30 jaar later gezorgd te hebben voor die adaptatie?

Walter Salles: “Ik had nooit gedacht dat ik hier met jou over On The Road zou praten. Tien jaar geleden was dat zelfs totaal ondenkbaar geweest. Voor mij is het boek een jeugdpassie. Ik was achttien toen ik het voor het eerst las. En jij?”

Negentien en het was de start van een obsessie voor the road en the solace of open spaces, én van een geloof in de kracht van literatuur.

Walter Salles: “Ik herken het. Toen ik midden jaren zeventig ‘On the Road‘ las in Brazilië werd ik getroffen door de personages en de vrijheid die ze uitademden. We leefden onder een militaire dictatuur met censuur en geblokkeerde wegen. In het onbekende duiken, je leven laten imploderen door het verbodene, de wereld beter vatten door kritische perceptie te ontwikkelen, seks en drugs zien als manieren om je begrip van de wereld uit te breiden; dat alles was opwindend nieuw.”

On the road

Las je het boek in het Engels?

Walter Salles: “Ik moest wel, want het was niet vertaald in het Portugees. De generatie voor de mijne droeg de stempel van J.D. Salingers ‘The Catcher in the Rye‘; mijn generatie was beïnvloed door Jack Kerouac. Allen Ginsberg zei ooit, ‘we trachtten te schrijven terwijl we spraken en we deden dat op de manier waarop we praatten’. Ik had het gevoel dat iemand onderwerpen aansneed die ik en mijn vrienden ook bespraken.”

“‘On the Road‘ ging van hand naar hand en toen het boek bij me terugkwam stonden er notities van minstens 15 mensen in. Wat betreft de verfilming: ik wist dat Coppola eerst veel zin had, maar uiteindelijk besloot het niet te doen. Hij hield de rechten terwijl zijn zoon Roman zich verder bekommerde over het project. Barry Gifford, een schrijver die ik zeer bewonder, …”

… de scenarist van de David Lynch films Wild at heart en Lost Highway

Walter Salles: “… en City of Ghosts van Matt Dillon, schreef een scenario dat Gus Van Sant zou verfilmen. Terugkijkend was het socio-politiek klimaat in de VS toen even conservatief als in de jaren vijftig en dus ongeschikt voor dit rebels verhaal. In 2004 benaderde Bobby Roth, die met Francis en Roman Coppola werkte bij American Zoetrope, me nadat hij The Motorcycle Diaries zag in Sundance.”

“Maar ik kom uit een andere cultuur en ondanks mijn persoonlijke relatie met het boek bekijk ik het vanuit Latijns-Amerikaans perspectief. Dat deed me twijfelen. De enige manier om te zien of ik het al dan niet kon doen, was een documentaire te draaien over de zoektocht naar de film. Dat werd Looking for On the Road.”

“Gedurende zes jaar ging ik af en toe met een kleine ploeg op pad om de tocht te reconstrueren, om de nog levende personages – zoals Carolyn Cassady waarover je sprak m.b.t. Heart Beat – te interviewen. Zo ondervroeg ik dichters van de Beat Movement zoals Gary Snyder, Lawrence Ferlinghetti, Diane di Prima en Michael McClure, interviewde ik door de beweging beïnvloedde hedendaagse artiesten zoals David Byrne, Laurie Anderson en Wim Wenders.”

“Dat was fascinerend, want het leerde me dat het boek niet enkel het resultaat was van wat beleefd werd, maar ook het werk van een levendige verbeelding die gebeurtenissen herschiep.”

On the road

‘On the Road’ was meer dan een documentaire of een dagboek.

Walter Salles: “Het bevond zich op de snijlijn tussen documentaire en fictie. Door mijn documentaire achtergrond boeide me dat. Amiri Baraka, een zwarte dichter en activist, vertelde me ‘voor mij gaat ‘On the Road’ over kinderen van immigranten’. Immigranten uit Québec zoals Kerouac, uit Oost-Europa zoals Ginsberg of uit Ierland zoals Cassady.”

“Deze kinderen van immigranten kregen eind jaren veertig in een zeer conservatieve samenleving niet de kans om vrij te leven. Ze botsten met de maatschappij. Dat bood een interessante invalshoek; een verhaal van mensen die zich tussen culturen bevinden. Zo kon de familie die The Motorcycle Diaries maakte, te beginnen met scenarist José Rivera, zelf de zoon van een immigrant, er zowel van binnenuit als van buitenaf naar kijken.”

Er is die heel Amerikaanse go west-filosofie, maar het contrast tussen open en gesloten wegen is natuurlijk heel universeel. Ben je daarom zo gefascineerd door roadmovies?

Walter Salles: “Het idee van een initiatietocht, een zoeken naar identiteit, staat centraal in al mijn films. Tijdens mijn jeugd zwierf ik van cultuur naar cultuur. Mijn vader was lang diplomaat, ik trok mee van land naar land en diende om de drie jaar een nieuwe cultuur te begrijpen. Om te overleven moest ik telkens nieuwe bekwaamheden ontwikkelen.”

“Een van de eerste beelden die me bijbleven, is die van een baan gezien door de achterruit van een auto. Dat impliceert twee dingen: ik ga ergens heen dat ik nog niet ken, wat interessant is, want nieuwe ervaringen helpen me beter begrijpen wie ik ben, maar tegelijk verlies ik iets dat ik achterlaat.”

On the road

In On The Road kijkt men door de voorruit naar de toekomst.

Walter Salles: “Inderdaad, maar de personages torsen ook een gevoel van verlies. Dat is nadrukkelijk aanwezig in het slot. Het gaat over het verlies van onschuld en over de overgangsfase van jeugd naar volwassenheid. Tijdens die fase word je geconfronteerd met verantwoordelijkheden, zoals Dean met zijn kinderen, …”

… en met compromissen die Dean niet en Sal wèl wil sluiten …

Walter Salles: “… het gaat over compromissen, maar ook over het bouwen van vriendschappen …”

… die dan verdampen …

Walter Salles: “… wat erg pijnlijk is. Er zijn momenten van grote opwinding in On The Road, maar ook momenten van pijn. Dat onderstreep ik met de voice-over I think of Dean Moriarty, I even think of the old Dean Moriarty the father we never found, I think of Dean Moriarty, I think of Dean Moriarty,...”

“De herhaling creëert een echo, evoceert een personage dat geen vriend meer is omdat hij achtergelaten werd in de straten van New York. Maar hij zal blijven bestaan omdat hij een tweede leven krijgt in de roman in het boek. Dat beïnvloedde me sterk.”

“Ik kom dan ook uit een zeer jong land, een land dat geherdefinieerd wordt terwijl we spreken, een land waar identiteit nog niet gekristaliseerd is. Van onze eerste documentairemakers tot Carlos Diegues en Bye, bye Brasil is er in de Braziliaanse cinema een traditie van roadmovies.”

On the road

‘On The Road’ toont de spanning tussen beleving en reflectie.

Walter Salles: “Mijn eerste indruk was dat het boek ging over het beleven van elk moment van het leven alsof het het laatste moment was, ‘to burn burn burn like Roman candles in the night‘, maar ook over die momenten waar je even kon rusten voor de volgende reis om na te denken over wat je had beleefd.”

“Het is geen toeval dat het verhaal vooruit gaat en dan de verteller terugvoert naar het huis van zijn moeder. Na het experiment belandt hij weer in een beschermende, gesloten familie-omgeving met zijn conservatieve, katholieke stempel. Je voelt dat geloof belangrijk was in zijn familie. Het is straf dat Kerouac die opvoeding achterliet en onbekende werelden ontdekte zonder ze te be- of veroordelen.”

Kerouac past in een Amerikaanse literaire traditie waar het mannelijkheidsbeginsel cruciaal is. Je doorbreekt die mannelijke oriëntatie door de vrouwelijke personages meer te benadrukken.

Walter Salles: “Dat deed ik om verschillende redenen. Soms hoor je dat het een mannelijk, chauvinistisch boek is, maar wanneer je kijkt naar het Marylou-personage dan zie je dat ze 30 jaar vooruit op haar tijd is. Ze beslist wanneer ze Dean wil verlaten, kiest ervoor om seksualiteit te exploreren en te zien wat seks hebben met twee mannen inhoudt, stuurt haar pad bij …”

“Marylou is helemaal geen typisch conservatief jaren veertig-vijftig-personage. De boodschap dat je moet trouwen, een grote auto kopen, naar de randstad verhuizen en kinderen krijgen, is niet aan haar besteed. Dit personage had een emblematische kwaliteit, ze was voor op haar tijd en dat wou ik benadrukken.”

On the road

“Maar ook Camille is een interessant personage. Zij is een zwijgzame heldin; iemand moest verantwoordelijkheid dragen en ze doet dat erg moedig. Ze is het prototype van de ongehuwde moeder die haar leven in handen neemt. Terwijl ze haar kind had kunnen achterlaten om haar leven te heroriënteren. Dat zou een zeer radicale keuze geweest zijn. Deze vrouw moet verantwoordelijkheid dragen opdat de mannen verder zouden kunnen exploreren.”

“Je hebt gelijk dat Kerouac het verhaal de mannen volgt, ik wou benadrukken dat het niet Dean is die besluit om weg te gaan, maar dat zij hem aanspoort om te gaan. We blijven in die scène met de camera bij haar omdat we wilden laten zien dat er gevolgen zijn, dat er pijn gemoeid is met deze breuk. Ja, het is buitengewoon om je zintuigen te ontwikkelen en je in het onbekende onder te dompelen …”

… maar je bent niet alleen, je keuze heeft een impact op anderen …

Walter Salles: “… en bovendien gaat er iets verloren. Het is constant balanceren tussen wat opwindend is en wat pijnlijk is …”

… wat verworven is en wat verloren ging …

Walter Salles: “… dat is de dichotomie waarop we de film bouwden.”

On the road

Nog iets dat je aanpaste: Mexico was voor Kerouac een imaginair paradijs waar zich de ‘oercultuur’ bevond. Zo schilder je het niet af.

Walter Salles: “Je hebt gelijk. Dat deel is in het boek meer uitgewerkt dan in de film. We kozen voor een meer zintuiglijke, impressionistische weergave van de tocht. Belangrijk in het boek was hoe hij verder ging in het Mexicaanse avontuur, hoe meer hij binnentrad in een zintuiglijke wereld die hij niet kon controleren.”

“Je hebt de nachtmerrie en de breuk met Dean wanneer die hem in de steek laat. Wij zagen die tocht naar Mexico niet als een overgang naar een ideale wereld – wanneer je het boek leest, kan je de indruk hebben dat die wereld geromantiseerd wordt – maar we wilden het een meer zintuiglijk en documentair gevoel geven en snel overgaan naar de breuk.”

“Voor mij is het einde van het boek een proces van constante versnelling en we moesten dat momentum in het verhaal krijgen om daarna weer te vertragen. Het is alsof je een jazz improvisatie beleeft waar de sax tenor maar zit te riffen tot hij buiten adem is en dan even rust neemt om door te kunnen gaan.”

“Dat het een door jazz doordrongen verhaal is, was zeer belangrijk voor ons. We wilden kunnen improviseren, de logica van het boek volgen. Toen Viggo Mortensen in New Orleans arriveerde, bracht hij niet enkel de typemachine mee die William S. Burroughs gebruikte in die tijd, en de wapens die hij bezat, maar hij had ook onderzocht wat de schrijver in die periode las. Dat was naast de ‘Mayan Codices’ die hij leest in de eerste scène ook het werk van Louis-Ferdinand Céline, vandaar de Céline improvisatie.”

“De acteur die in de auto a capella een slaapliedje zingt, is iemand die we enkele dagen voor de opnamen zagen optreden in New Orleans. Het liedje klonk zozeer als de tocht van Marylou dat ik hem vroeg dit te doen in de film. De acteurs wisten van niets, alles was geïmproviseerd en in één take vastgelegd.”

“Het idee was het boek te respecteren, maar ook het feit dat Kerouac zo dol was op improvisatie, op de mogelijkheid je eigen intuïtie te volgen als een manier om de bewustzijnsstroom op te bouwen …”

… die je zou leiden tot de pre-social self van de Beats.

Walter Salles: “Ja, onze modus operandus was in die richting te werken. Zelfs wat de personages lezen, de citaten uit ‘À la recherche du temps perdu’ van Marcel Proust, zijn fragmenten die de acteurs zelf kozen omdat het hun personage beter karakteriseerde op een specifiek moment.”

On the road

Plots blijkt onze tijd opgesoupeerd (oeps, even de klok uit het oog verloren!) en wordt het interview abrupt afgebroken door de persattaché die haar schema in het gedrang ziet komen. Salles moet nog lunchen en later zijn trein naar Parijs halen. En de volgende journalisten staan al te trappelen. Inpakken en wegwezen dus.

Dat is buiten Walter Salles gerekend. Even later komt het bericht dat hij graag een vervolg wil breien aan ons gesprek. Ook al moet hij dan sneller eten.

Op naar deel twee van het interview met een Salles (in onze geest schrijven we ‘Walter’) die na een hernieuwde (en hartelijke) begroeting even zijn ongewoon initiatief toelicht: “Ik heb gevraagd om dit gesprek verder te zetten omdat ik het gevoel had dat we ergens heen aan het gaan waren en dat je nog heel wat vragen had. En eten kan ik altijd nog.”

Wanneer we heel mijn lijstje vragen afwerken, haal je misschien je trein niet! Nee, ernstig, het meeste is al besproken. Wat ik me alleen afvroeg: hoe modern is Kerouac voor jou, hoe relevant is hij nu nog?

Walter Salles: “Dat is een interessante vraag, want Barry Gifford zei dat toen hij in de jaren tachtig aan het scenario werkte, je de boeken van Kerouac niet kon vinden in de Amerikaanse winkels. Ze werden niet meer gedrukt.”

“Dat was de periode van Reaganomics en de wereld ging in een andere richting. Het boek vertelt over de noodzaak om te leven en onderzoeken in de eerste persoon, in de eerste graad, en niet indirect. Dat is iets dat op een moderniteit verworven heeft.”

“Jonge mensen probeerden dit te doen tijdens de Arabische lente. Gedreven door een verlangen om via eigen ervaringen te herdefiniëren hoe de wereld zou moeten zijn. Dat is iets heel anders dan het gevoel in de jaren tachtig en negentig, de jaren van het conformisme …”

… en narcisme

Walter Salles: “… extreem narcisme! Tezelfdertijd heb je in het begin van de late jaren negentig de hergeboorte van iets dat typerend was voor de fifties: de cultuur van de angst, het idee dat alles gevaarlijk is. ‘Doe dit niet, doe dat niet’. Je voelt het vandaag nog wanneer je door een luchthaven loopt.”

On the road

“Het is traumatiserend, je wordt zo vaak tegengehouden en onderzocht. Na 9/11 werd het nog erger. Het ging niet enkel om ‘national security’; het had een impact op een conservatief geworden cultuur. Je had de gedeeltelijke overwinning van politieke correctheid en dergelijke.”

“Vandaag vragen we ons af of er geen fysieke of virtuele manieren zijn om te exploreren, om dingen te voelen op de huid, om ervaringen weer in de eerste graad te beleven. Ik hoop dat dit de link is tussen het verleden, de fifties, en het heden. Ik herinner me dat ik Wim Wenders voor de documentaire vroeg wat hij wou dat de film wel of niet zou zijn.”

“’Ik zou het haten wanneer het een cleane film zou zijn’, zei hij, ‘maak die auto’s vuil!’. Toen ik The Motorcycle Diaries maakte, dacht ik er nooit aan om een cleane film te maken. En bij On The Road wou ik vooral de potentiële moderniteit vinden.”

Met een cleane look creëer je een afstand. Het verleden wordt zo een mooi beeld, maar niet iets dat je beleeft.

Walter Salles: “Dat is het, ik wil dat je het proeft, dat je het in al zijn complexiteit beleeft.”

Een beetje het verhaal van Facebook en de Arabische Lente: mensen schreven over zaken, maar brachten ze tegelijk ook op gang, beleefden ze. De reporter als motor van het gebeuren.

Walter Salles: “Het gaat om jongeren die alle richtingen inslaan. Mensen bekritiseren Kerouacs boek vaak omdat ze het hedonistisch en zonder diepgang vinden. Maar doordat een personage een boek schrijft dat de tijd zal overwinnen, wordt de situatie overstegen. Dat we vandaag over het boek en de film praten, is hiervan het beste bewijs.”

“Veel heeft maken met het feit dat het verteld wordt vanuit het standpunt van iemand die niet oordeelt, die dingen gewoon doorgeeft, ze op papier zet. Niet oordelen is erg moeilijk in de huidige wereld.”

On the road

We beoordelen constant beelden, gebeurtenissen, mensen …

Walter Salles: “… en het interessante aan de verteller is dat hij niet oordeelt, maar een kritische perceptie opbouwt.”

Niet evident, want wanneer je in het moment leeft en oordeelt is het moeilijk om kritisch te evalueren. Je denkt het te kunnen, maar achteraf blijkt toch vaak dat je iets gemist hebt.

Walter Salles: “Dat is het probleem met nieuws. Je hebt de afstand niet. Zo reageert men met Twitter en de sociale netwerken te snel. Kritische perceptie heeft de tijd nodig om te decanteren.”

Wat is je favoriete roadmovie?

Walter Salles: “De film die me naar cinema zoog, was Michelangelo Antonioni’s The Passenger. Toen ik die zag als 17-jarige realiseerde ik me dat ik nooit een gelijkaardige emotie in mijn leven had gekend.”

Het is een bijzonder intrigerende film.

Walter Salles: “Dat geldt voor de hele identiteitstrilogie van Antonioni. Blow-up gaat over het verlies van identiteit, The Passenger over het verhandelen van identiteit en Zabriskie Point over opnieuw een identiteit trachten te vinden. Misschien sluit Antonioni’s filmische zoon Wim Wenders de cyclus af door in Paris, Texas de heruitvinding van identiteit te introduceren.”

“Ik was zeer beïnvloed door The Passenger omdat ik me realiseerde dat wat die film fascinerend maakt, en wat aan de basis ligt van elke Europese roadmovie, het feit is dat het centrale personage een existentiële crisis ondergaat. Om dat op te lossen moet hij elders een nieuw perspectief vinden.”

“David Lockes crisis is zo drastisch ingebed in de film dat hij van identiteit ruilt om zijn leven opnieuw uit te vinden. Het maakte zo’n indruk omdat ik toen alles wou zijn behalve wat ik was. Alice in den Städten, Im Lauf der Zeit van Wenders, Easy Rider; dat soort films begon op me in te werken.”

On the road

Voor mij was dat John Fords The Searchers.

Walter Salles: “Er is een verschil tussen The Searchers en de western, hèt Amerikaanse filmverhaal, en de Europese roadmovies. Die beginnen met de identiteitscrisis van de personages terwijl de Amerikaanse roadmovies starten van het verlangen om gebieden te veroveren, fronteers te overschrijden, roots te leggen in dat gebied.”

“De Amerikaanse roadmoviehelden zijn zwervers die geen zwervers willen zijn terwijl hun Europese tegenhangers nomaden willen worden. Ze streven naar een nomadisch leven. In de typische western begint het niet met een existentiële crisis, maar met het verlangen om the last fronteer te veroveren. Dat is een fascinerend verschil. Ik hou ook enorm van The Searchers en het brengt dingen aan die ontbreken in een aantal andere Ford-westerns …”

Ethan Edwards is een erg ziek personage …

Walter Salles: “… het is iemand in malaise, in crisis. Het is voor mij de mooiste Ford-film, samen met The man who shot Liberty Valance, in een land dat altijd helden mystificeert, wordt hier een held ontluisterd, wat erg modern is.”

Wat je zegt over de tocht: Amerikanen gaan on the road, maar willen vooral graag naar huis terugkeren, maar zoals de titel van Nicholas Ray’s film dramatisch aangeeft: ‘We can’t go home again’. Ethan snakt naar een home die echter vernietigd is, mede door zijn eigen haat en woede.

Walter Salles: “Weet je, immigranten kunnen enkel integreren in de VS wanneer ze vergeten waar ze vandaan komen. Dat is een noodzakelijke vereiste. Ik ging ooit in The Bronx, in het hart van de Latijns-Amerikaanse gemeenschap in New York, naar een retrospectieve over de kunst en het geheugen van Latijns-Amerika. De tentoonstelling was schitterend, je had alles van fotografie, schilderkunst uit de laatste 80 jaar.”

“Op een zondag waren er echter amper 8 mensen in het museum. Ik realiseerde me dat Noord-Amerikanen heel open staan t.o.v. immigratie zolang je meteen Amerikaan wordt en je paspoort vergeet bij het ontvangen van je green card. Dat is een van de redenen waarom ik nooit in Amerika wou blijven en mijn paspoort altijd dicht op mijn lichaam wil houden.”

Dat is hier nu voer voor discussie, velen wijzen naar de VS als voorbeeld van perfecte integratie en betreuren het dat veel immigranten hier niet geïntegreerd zijn …

Walter Salles: “… omdat jullie democratisch zijn, dat is het punt.”

Het blijft een moeilijk debat.

Walter Salles: “Ik begrijp het, het is erg complex.”

Inderdaad, je wil niemand verplichten zijn identiteit op te geven, maar anderzijds moet je natuurlijk wel samenleven.

Walter Salles: “Daar draait het me ook om in On The Road: vrijheid is niet altijd makkelijk, slaat soms zelfs wonden, maar het blijft wèl levensbelangrijk.”

Walter Salles

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!