Een aantal personaliteiten schreven een open brief om de criminalisering van deze actie en verdrukking van het GGO-debat aan te klagen. Ze pleiten voor een opener  democratie in Vlaanderen.

Een jaar terug

Ongeveer een jaar geleden voerden een vijfhonderd betogers een actie tegen een veldproef met genetisch gemanipuleerde aardappelen van het chemiebedrijf BASF, het Vlaams Instituut voor Biotechnologie (VIB), het Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek (ILVO), de Universiteit Gent en de Hogeschool Gent. Een aantal van hen betraden het veld om er symbolisch bio-aardappelen te planten ter vervanging van de ggo-aardappelen.

Ze hebben daarbij bewust maar geweldloos de wet overtreden. Onder invloed van de aanvankelijk eenzijdige informatie in de media, veroordeelde de publieke opinie deze actie zeer fel.. Er was sprake van geweldpleging, een gebrek aan waardering voor het werk van anderen en het niet respecteren van wettelijk goedgekeurde experimenten.  In enkele gevallen ging de veroordeling van de actie zelfs crescendo en werden termen als terrorisme en vernieling gebruikt …

De ondertekenaars van deze tekst verschillen onderling van mening over actiemiddelen om moeilijke materies zoals de ggo-kwestie in het politiek debat aan bod te laten komen. Ze delen echter hun afkeuring van de criminalisering van deze actie. 

Twee politiek zeer belangrijke debatten worden door deze criminalisering naar de achtergrond verwezen of op een verkeerd spoor gezet: het debat over gezonde en eerlijke landbouw en voedselvoorziening en het debat over de toestand van de democratie in België en Vlaanderen. Beide debatten zijn grondig met elkaar verweven.

Eerlijke, gezonde landbouw en voeding

Openluchtexperimenten met ggo-gewassen worden zeer lichtzinnig toegestaan. Dit verhaal dat leidde tot de actie op het proefveld van Wetteren in mei 2011 is dank zij de media grotendeels bekend: officieel hadden de bevoegde ministers voor dit experiment wel een vergunning gegeven maar zij hadden daarbij de adviezen en bezwaren van enkele experts en een grote groep burgers niet ernstig genomen.

Verenigingen actief in de milieu- en landbouwsector hadden zich reeds lang voor de actie samengezet om de bevoegde ministers en de Bioveiligheidsraad te informeren over “het bestaan van plaagresistente aardappelen, bekomen via veredelingsmethodes, die minder risico met zich meebrengen dan genetische manipulatie”.

Deze verenigingen, die in hun rangen bekwame bio-ingenieurs tellen, waarschuwden dat het voorzorgsprincipe voor dit soort openluchtproeven niet gerespecteerd wordt en dat de mogelijke milieu-impact, de gevolgen voor de boerenlandbouw en het besmettingsrisico van gangbare en bioproducten onderschat worden.

De nu lopende aanvraagprocedure voor een nieuw proefveld met transgene maïs te Wetteren toont aan dat de overheid weinig geleerd heeft uit de gebeurtenissen van vorig jaar. De aanvraag gaat uit van het VIB – een partneriaat van de Vlaamse overheid en vier Vlaamse Universiteiten gericht op technologietransfer naar de economische sector. Het VIB heeft langlopende samenwerkingsverbanden met bedrijven zoals BASF en Bayer.

Meer dan duizend mensen hebben bij de federale overheidsdienst voor volksgezondheid een bezwaarschrift  ingediend tegen dit nieuwe proefveld. De Bioveiligheidsraad gaf opnieuw een verdeeld positief advies. Ze stelde bovendien de wetenschappelijke en maatschappelijke relevantie van deze drie jaar durende test in vraag. Toch hebben de betrokken ministers in een collegiale beslissing het licht op groen gezet. De verlenging van de aardappelenproef te Wetteren voor dit jaar blijft voorlopig echter onduidelijk.

De gang van zaken in de toelatingsprocedures voor ggo-experimenten in open veld roept een aantal bedenkingen op. Een eerste probleem is dat de procedures mank lopen en verre van transparant zijn. Ten tweede en belangrijker nog is het gemak waarmee met deze procedures omgesprongen wordt. Dat verwijst naar de lichtzinnigheid waarmee het debat (niet) gevoerd wordt over de toekomst en aard van de landbouw en haar betekenis voor de voedingseconomie en volksgezondheid. Een grondig en goed voorbereid beleidsoriënterend overleg met alle lagen van de bevolking is hierover noodzakelijk.

De toekomst van onze democratie

De criminalisering van de ggo-acties heeft de discussie over de toestand van onze landbouw en voedselvoorziening slechts gedeeltelijk op een zijspoor gezet. In het ruimere debat over de staat van onze democratie speelt ze nochtans een zwaarwegende rol.

De leidende teneur in deze zaak was (en is): “Deze actievoerders moeten hard aangepakt worden.” In die logica paste duidelijk het onmiddellijk ontslag vorig jaar van onderzoekster Barbara Van Dyck om zogenaamd ‘dringende redenen’ en zonder enige consultatie met haar directe diensthoofden.

Nog duidelijker dit jaar  is de dagvaarding van elf van de toen aangehouden activisten voor de Correctionele Rechtbank van Dendermonde, op grond van de beschuldiging deel uit te maken van ‘een vereniging’ – een bende dus – ‘die als doel heeft misdrijven te plegen’ (Strafwetboek, Artikel 322 en volgende). Activisten voor de rechtbank dagen op basis van bendevorming gaat te ver. Dit is een beschuldiging gericht tegen zware georganiseerde criminaliteit. Wij argumenteren dat deze manier van werken de rechtstaat en de democratie ondermijnt.

Dit  proces leidt (opnieuw) de aandacht af van de kern van de zaak, namelijk het uitgesproken politieke karakter van deze actie, die wil wijzen op de afwezigheid van een beleidsgericht debat over de toekomst van het landbouw – en voedselsysteem en van het wetenschappelijk onderzoek daarover.

De actievoerders hadden daar een duidelijke boodschap over en zijn pas tot de actie op het aardappelveld overgegaan nadat alle andere communicatiekanalen uitgeput waren. Activisten vervolgen voor bendevorming op basis van burgerlijke ongehoorzaamheid: dat belooft voor de toekomst van de syndicale, sociale en politieke organisaties die straks met de spelregels in de hand bij elke demonstratie of andere actie zullen moeten nagaan of ze aan bendevorming of criminele activiteiten doen of niet.

Koppel daaraan het afschrikkingseffect. De vijandigheid jegens de actievoerders was aanvankelijk zeer groot, de onzekerheid onder medestanders en lotsverbondenen eveneens. Velen vragen zich af of het niet de bedoeling van regering, openbaar ministerie en ondernemingen is om ‘de schrik om aan dergelijk activisme deel te nemen’ levendig te houden.

Waarover gaat dit dubbel debat dan wel?

Wij eigenen ons het recht niet toe om de inhoud van dit dubbel debat (landbouw- en voedselsysteem en toekomst van democratie en rechtsstaat) te bepalen. Om dit debat ernstig te kunnen voeren is echter openheid over de probleemstelling noodzakelijk. De veronderstelling dat ggo-aardappelen de maatschappij alleen maar zouden vooruithelpen, is geen goed uitgangspunt, enkel een onderzoekbare hypothese naast andere betekenisvolle hypotheses over de bijdrage van gezonde bodem, bioteelten, kleinschalige landbouw, enz.

Het debat vertrekt best vanuit een zo volledig mogelijk pluralistisch beeld van hoe landbouw- en voedselsysteem nu functioneren en in de toekomst verbeterd kunnen worden. Zo dient bijvoorbeeld te worden onderzocht of er een sterke band bestaat tussen de honger in de wereld, de kwaliteit van ‘s werelds beschikbare gewassen en de manier waarop ze geteeld en verdeeld worden.

Daarvoor is onderzoek in verschillende complementaire wetenschapsdomeinen nodig. Dat vergt tijd en uitwisseling tussen disciplines over onderzoeksvragen en gebruikte onderzoeksmethodes. Om maatschappelijk betekenisvol te zijn moet dat onderzoek in democratische overlegstructuren niet alleen een informerende rol spelen maar ook onderdeel uitmaken van het politieke debat.

Dat brengt ons tot de tweede pijler van dit dubbel debat: de toekomst van democratie en rechtsstaat. We verdedigen hier geen samenzweringstheorie: dat de Minister-President het openbaar ministerie aangepord zou hebben, schrijven en denken we ook niet. Maar zijn uitspraak was in elk geval een aanslag op het beginsel van het evenwicht van machten.

En hoe moeten we de 250.000€ extra financiering voor dit ggo onderzoek vrijgegeven door Min. Lieten de dag na het voorval interpreteren? Moest de KU Leuven Barbara Van Dyck werkelijk ontslaan? In al zijn geledingen maakt de democratie in het Westen een moeilijke periode door. Vlaanderen is daar niet vrij van. Veel beslissingen van machtsdragers zijn voor hun onderdanen – ook die behorend tot de goed opgeleide bevolking – on(be)grijpbaar geworden: te technisch, te beïnvloed door ‘oncontroleerbare krachten’ (Europa, de vrije markt, …), te veel toegespitst op procedures en wars van debat.

De les voor de democratie uit de ggo saga is dat er dringend nieuwe kanalen van effectief overleg geopend moeten worden: geen nieuwe “ethische” commissies maar ‘participerend veldwerk’. Nieuwe vormen van politiek activisme wijzen op een mank-lopende communicatie binnen de democratie en een gebrek aan fora waar beleid geëvalueerd kan worden buiten de disciplinerende kaders van de bestaande overleg- en beslissingsorganen. 

Deze vormen wijzen niet op het ontstaan van  criminele bendes bestaande uit ‘niet-democraten’ die de democratische regels met de voeten zouden treden. De inhoudelijke boodschap die van de nieuwe generatie activisten uitgaat is dat (in casu) Vlaanderen zijn  verhouding met zijn nog schaarse natuurlijke omgeving moet verbeteren, dat een groeiende groep burgers en migranten wachten op zinvol werk en een voldoende inkomen en dat het bestuursstelsel doorzichtiger en sociaal-ecologisch doelmatiger moet worden.

Mensen aanpakken zoals metn met de ggo activisten van Wetteren doet, is geen stap in de goede richting. Men geeft Vlaanderen geen constructieve politieke cultuur door bezorgde medeburgers de mond te snoeren en hun politieke acties hard te beteugelen; wel door hen aan te spreken en uit te nodigen deel te nemen aan een democratisering van inspraakkanalen, een vermaatschappelijking van het wetenschappelijk onderzoek en een betere afstemming tussen pluriridisciplinair en open onderzoek en een maatschappelijk doeltreffend overheidsbeleid.

Deze brief is mee ondertekend door:

Aelvoet Magda, Minister van Staat; Albrechts Louis, KULeuven; Balthazar Nic, Film- en televisiemaker; Paul Buekenhout, Passa Porta; Blommaert JanTilburg U; Blondeel Paul Artesis-UA; Bogaert Koen, UGent; Bracke Sarah, KU Leuven; Braeckman Antoon, KULeuven; Brems Eva, UGent , Volksvertegenwoordiger; Bunneghem Matthias, UA; Büscher Karen, UGent; Caron Bart, Vlaams Parlementslid; Castro Ludo, Adviseur Begroting RSZ; Claessens Tom, Bestuur BBTK Antwerpen; Claeys Manu, StRaten-Generaal; Christiaens Jenneke, VUB; Cloots Lieze, Beleidscoördinator Bond Beter Leefmilieu;  Copers Caroline, Algemeen secretaris ABVV Vlaanderen; Coppens Tom, Artesis-UA; Corijn Eric , VUB; Coulier Jo, VUB; Daem Geertrui, Kunstenaar; Debruyne Pascal, UGent; De Cauter Lieven, KULeuven; Devos Els, Hoofd Onderzoeksinstituut Henry van de Velde; De Decker Pascal, Vooruitgroep; De Graeve Mien, Bewuste burger; De Greef Tina, Vakbondssecretaris LBC-NVK;  De Ley Herman, Em. Prof. Ugent; D’Haese Lebuïn, Kunstenaar; Dierckx Danielle, UA; Dille Koen, Bestuurslid Masereelfonds; Doom Ruddy, UGent; Dumortier Els , VUB; Enhus Els, VUB; Fadil Nadia, KULeuven;  Genet Michel, Directeur Greenpeace België;  Goeman Eric, Vooruitgroep; Goethals Marleen, KULeuven;  Grimonprez Johan, Kunstenaar; Gulinck Hubert, KUleuven; Gutwirth Serge, VUB; Heynen Hilde, KULeuven; Holemans Dirk, Coördinator denktank Oikos; Hulsens Eric, Auteur; Jacobs Danny, Directeur Bond Beter Leefmilieu; Jacobs Sander, UA; Jabary Salamanca Omar, UGent; Kenis Anneleen, KULeuven; Kesteloot Chris, KULeuven; Kiekens Dominique, UA; Laermans Rudi, KULeuven; Lecompte Servaes, ACV-Transcom Cultuur Sectorverantwoordelijke; Loopmans Maarten, KULeuven; Martens Albert, Em.Prof.KULeuven ; Masschelein  Jan, KULeuven; Mestrum Francine, ULB; Moulaert Frank, KULeuven; Naessens Sven, ABVV synd. Afgevaardigde;  Note Joris, Schrijver; Oosterlee  Lotte, UA; Oosterlynck Stijn, UA; Peeters Dirk , Vlaams Parlementslid; Peremans Michel, Campagnedirecteur Greenpeace België; Pinxten Hendrik, Vooruitgroep; Posman André, Concertorganisator; Provoost  Anne, Schrijfster;  Redant Barbara, Auteur;  Reychier Luc, Em.Prof.KULeuven;  Sneyers Jon, KULeuven – Militant LBC-NVK; Staes Bart, Europees Parlementslid; Stappaerts Frank, Docent Faculteit voor Vergelijkende Wetenschappen; Strubbe Diederik, UA; Swyngedouw Erik, UGent; Teule Herman, KULeuven; Triest Monika, Onderzoekster; Tindemans Klaas, VUB/EhB/Rits; Tordeur Guy, Vakbondssecretaris ACV Brussel; Van Bendegem Jean-Paul, VUB; Van de Kerckhove Johan, KULeuven;  VandenAbeele Joke, KULeuven;  Van den Berghe Gie, Gastprofessor UGent; Van den Broeck Jef, Em.Prof. KULeuven; Van den Broeck Pieter, KULeuven; Vandepitte Marc, Publicist; Vanderbeeken Robrecht, School of Arts Kask, Clea, VUB; Vandervorst Leen, IPSOC/KATHO; Vandewiele Wim, Alg. Directeur IK-KS; Van Dienderen Hugo, Voorzitter GroenPlus; Van Dyck Maarten, UGent; Van Dyck Sara, BBL; Vangeneugden Diane, De Groene Waterman; Van Hecke Stefaan, Fractieleider Ecolo-Groen; Van Hoorde Johan, Vooruitgroep; Vankrunkelsven Luc, Nortbertijn; Van Rentergem Helena, Onderwijzeres; Van Robaeys Bea, Karel De Grote Hogeschool; Van Scharen Hans, Auteur; Verbruggen Aviel, UA; Verschraegen Gert, UA; Verschure Han, KULeuven; Vogels Mieke, Vlaams Parlementslid; Vonck Bart, Schrijver; Voorhoof Dirk , UGent; Vredesactie;  Vranken Jan, UA;  Watté Jeroen, Wervel vzw; Wildemeersch Danny, KULeuven; Wuytack Fabio, Filmmaker;  Wuytack Serena, Choreografe; Wuytack Maya, Actrice; Wuytack Frans, Beeldhouwer; Zahidi Karim, UA.