Met mijn collega Christiane Stallaert diende ik enkele jaren geleden een projectaanvraag in bij het FWO om een typische topic uit het mutliculturele samen-leven te onderzoeken: het overschrijden van externe grenzen tussen en optrekken van interne afbakeningen binnen levensbeschouwingen in een multiculturele samenleving. Recent heeft dit geleid tot enkele interviews in de media waarbij een van de onderzoeksters het had over de bekeringen van seculire christenen tot de Islam. Enige weken vroeger ging het al om enkele binnen-islamitische bekeringen van het soennisme naar het shi’isme. Dit aspect van het onderzoek oogt meer “sexy” dan andere aspecten van het onderzoek, maar eigenlijk moet men opletten met een te grote fixatie op slechts die ene beweging naar de Islam toe. Het is het gehele kader dat er de eigenlijke, fundamentele betekenis van blootlegt. En dat gehele kader behelst veel meer… Zo heeft een andere onderzoekster tegelijk een doctoraatsproefschrift verdedigd, waarbij zij de beweging bekeek weg van de Islam naar het Evangelicaalse christendom, een fenomeen dat zich wel bij minder mensen voordoet, maar toch… En een derde onderzoekster, die bij de Turkse moslims stilstaat, stelt vast dat er zich religieuze intensificatieverschijnselen voordoen bij jonge Turkse mensen, een fenomeen dat zelfs veel talrijker is dan de bekeringen naar de Islam toe en wat maatschappelijk vermoedelijk veel bepalender zal zijn voor de toekomst van onze samenleving, en dat er daarnaast ook nog eens een fenomeen op te merken valt van bewuste verwestersende modernisering. En een vierde onderzoeker tenslotte stelt vast dat er zich bij sommige jongere mensen met een Marokkaanse achtergrond, een uitgesproken ” progressief ” activisme voordoet.
Waar staat dit allemaal voor? Zonder in de details van elk van die aan de gang zijnde bewegingen en studies in te gaan, bewijst dit:
- Dat de Islam alles behalve een ‘essentialistische’ sociale realiteit is, maar integendeel een kluwen van processen.
- Dat er zich processen voordoen die men duidelijk in het postkolonialisme moet situeren (bijvoorbeeld de bekeringen vanuit het christelijk secularisme naar de soennitische islam). Zij verraden een niet gestroomlijnd, niet hiërarchisch bepaald bekeringspatroon, waarbij de richting naar de Islam kwantitatief zich soms veel talrijker voordoet dan omgekeerd, maar waarbij dan wel binnen de Islam zelf de richting naar het Westen steeds aan belang wint.
- Dat heel veel wel degelijk te maken heeft met het Westers multiculturalisme dat zich verder bij ons aan het doorzetten is. Oké, met toename van Islamofobie, maar dat verraadt precies dat die Islam als zo “nabij” ervaren wordt.
- En dat mensen, naast het vinden van zaken die zij duidelijk religieus duiden, ook gecharmeerd worden door sociale en culturele waarden die zij bij de ‘ander’ vinden, de ‘ander’ hier als degene die tot een andere, zij het heel nabije ‘community’ behoort. Zo vinden zich tot de islam bekerende seculiere christenen in de Islam duidelijk waarden die zij hoog inschatten in verband met de organisatie van de familiale solidariteit. Moslims die zich tot het Evangelicaalse christendom bekeren vinden er waarden die zij met het subject als individu associëren. Allemaal terecht of ten onrechte, dat is hier het punt niet. Maar zo wordt het ervaren. Nog anderen zoeken heel duidelijk naar een verzoening tussen volledige acceptatie door een Westerse ‘mindset’ (bijvoorbeeld een valorisatie van het wetenschappelijk denken) en een meer traditioneel geloof dat zij privatiseren.
Wat zichtbaar wordt, is dat veel categorieën die we over de Islam gebruiken totaal van buitenaf gegrepen zijn: de niet-moslim die de Islam homogeniseert, alsof elke moslim een rondwandelende Koran is… De realiteit is dat de meeste mensen gewoon zichzelf zijn en af en toe ook moslim, en dat zij op die ogenblikken veel kanten uit kunnen en de facto veel kanten uitgaan. In die zin is de Islam vandaag in de Westerse verbeelding iets wat even reëel is, als vroeger “de Chinees” ten tijde van Mao, of “de Russen” in de jaren voor 1989. Even reëel en dus ook even gefantaseerd. De tijd is aangebroken voor een grondige deconstructie van het Westers discours over de moslims in het Westen.
