Van links naar rechts, van boven naar onder… met regelmaat passen de reguliere partijen hun huisstijl aan om een frisse indruk te kunnen maken op de consumentenmarkt van het dikwijls wispelturige kiespubliek. Dat is natuurlijk niets nieuws. Wat wel opmerkelijk is, is dat de liberalen tegenwoordig voortdurend hun eigen verhaal publiekelijk in vraag stellen. Is dit een mediacampagne om in tijden van bank-, bonus-, en Eurocrisissen hun imago wat bij te sturen en zich dus wat van dat donkerblauw stigma te kunnen ontdoen? Of weten ze het echt niet meer?

Kapitalisme, nee bedankt?

Van Quickenborne opperde onlangs dat er een naamswijziging van de partij zat aan te komen. Kort daarna sprak voorzitter De Croo dat formeel tegen. Er komt wel een herbronningcongres, niet toevallig in het najaar, vlak voor de verkiezingen. Peetvader De Gucht benadrukte in Villa Politica alvast dat zijn partij simpelweg geen verhaal meer heeft. En Gwendolyn Rutten laat zich na een bezoek aan het populaire Occupy Wall Street ontvallen (DS weekblad, 21.4) dat Open VLD’ers vergeleken met de politiek in de V.S. eigenlijk socialisten zijn. Niettegenstaande is zij een groot voorstander van de vrije markt. Maar liberalisme is aldus Rutten helemaal iets anders dan kapitalisme. Wie kan er nog volgen? Hebben de liberalen intussen stiekem het kapitalisme finaal afgezworen? Of willen ze zich gewoon van die term ontdoen vanwege de vele negatieve connotaties ervan?

Als ze echt van dat kapitalisme af willen, dan zou dat natuurlijk goed nieuws zijn. Misschien komt er dan eindelijk een draagvlak voor coöperatieve spaarbanken, strenge regulering van beurspeculatie, een miljardairstax, een ingrijpend juridisch kader in het belang van een sociaal Europa, etc., en vooral: een regering die stopt met een pamperbeleid voor winstgeile multinationals.

Marianne Thyssen (CD&V) zag deze impasse als een mooie gelegenheid voor een rondje vroegtijdige verkiezingsretoriek (DS, 28.04). Volgens haar heeft Open VLD weldegelijk een verhaal: het liberalisme. Sp.a staat vervolgens voor het socialisme (wat inzake historische verwijzing alvast klopt) en haar partij staat dan weer voor een bestendige bestuursdeelname, voor zoiets als permanentie dus. Vrij vertaald: de ‘C’ van CD&V staat voor ‘centrum’, ‘consensus’ en ‘compromis’. Als de maatschappij evolueert, dan sturen zij gedwee zichzelf wat bij, zodat ze steeds – ‘enerzijds, anderzijds’ – in dat midden kunnen blijven schipperen. Ideaal wat onbesliste kiezers betreft: laat de ideeën van anderen onze leiders zijn?

Het liberalisme is failliet

Maar als Thyssen benadrukt dat Open VLD voor liberalisme staat, dan legt ze net de vinger op de wonde. Want iedereen weet intussen dat de vrije markt de voorbije jaren meerdere fatale infarcten heeft overleefd dankzij de bypass van massaal veel belastingsgeld. Ook de liberalen beseffen intussen dat het failliet van hun ideologie slechts tijdelijk is afgewend via een topzware en dus nefaste hypotheek op onze toekomst waarvoor alleen de burger mag opdraaien. Banken zijn nog steeds too big to fail en voelen zich nog altijd onaantastbaar. Ratingbureaus moeten zelf nog wennen aan het belang dat politici tegenwoordig aan hen hechten. Tevens zal het de technocraten van Goldman Sachs ongetwijfeld verbaasd hebben dat net zij de rol van regeringsleiders mogen overnemen in Griekenland en Italië om in een zakenkabinet, los van elk democratisch overleg, een stringent Europees saneringsbeleid door te drukken, in het korte termijnbelang van de Duitse economie, ‘onze’ multinationals en de leningenpolitiek van internationale banken. Kortom, de liberalen weten maar al te goed dat zij politiek dood zijn als zij vereenzelvigd worden met de neoliberale wurggreep die momenteel niet alleen de nationale economieën en de Euro, maar ook de sociaaldemocratische samenleving inclusief de democratie in een hoog tempo de keel dicht knijpt.

De gebroeders Verhofstadt

Hoe zijn ze in deze impasse beland? In de jaren 1990, na de val van de Berlijnse muur, concurreerden bijna alle partijen elkaar kapot voor het middenveld onder het logo van de zogenaamde ‘Derde Weg’ tussen socialisme en klassiek liberalisme. Zowel Frank Vandenbroucke (cfr. Actieve welvaartstaat) en Guy Verhofstadt (cfr. De burgermanifesten) omarmden dit verhaal enthousiast, waarvan wij inmiddels helaas maar al te goed weten dat het een doodlopend straatje is dat nu het naamplaatje ‘neoliberalisme’ meekrijgt: politiek in dienst van economische belangen, van winst en groei, een verzorgingstaat voor banken. De toenmalige paarse regeringen konden niet snel genoeg overheidsdiensten privatiseren, markten liberaliseren, het sociaal systeem ontbinden, overheidsgebouwen aan zichzelf verpanden via de misleidende toverformule van ‘sale & leaseback’, zelfs als die gebouwen nog gebouwd moesten worden, etc. Maar de schuldenmuur, die bleef staan en dikte enorm aan.

Nadat Leterme Verhofstadt aan de kant kreeg – mede dankzij de slagzin “Wie gelooft die mensen nog?” van Paul Vandendriessche, toen die nog journalist was – viel partijideoloog  Dirk Verhofstadt (voorzitter van Liberales, de ‘onafhankelijke’ denktank van Open VLD) de eer te beurt om het partijprogramma van een remake te voorzien. Naar het voorbeeld van de ‘Open Samenleving’ van filosoof Karl Popper verschoof hij de klemtoon van een politieke visie over de relatie tussen economie en staat naar algemene, sympathieke maatschappelijke waarden als ‘vrijheid’, ‘mensenrechten’ en ‘democratie’, wat in 2007 leidde tot de naamsverandering van VLD naar Open VLD. De naam ‘VLD’ kwam er in 1994 om het anti-Vlaams imago van de voormalige PVV wat af te schudden.

N-VA op ramkoers langs rechts

Vandaag moet de Open VLD echter met lede ogen aanzien hoe het N-VA het Vlaams-Nationalisme op een laag pitje zet om zo in een recordsnelheid hun programma en binnenkort ook hun kiezers binnen te halen. Wie burgemeester van Antwerpen wil worden, kan best niet teveel met Vlaamse leeuwen wapperen, ook al heeft men de wind in de zeilen, want Antwerpen heeft natuurlijk aan zichzelf al genoeg. Met dit sardonisch manoeuvre van de N-VA kan Open VLD geen kant meer op. Vroeger konden zij zich nog vrij vlot een ietwat linkser profiel aanmeten omdat ze sowieso op hun donkerblauwe achterban kon rekenen. Die achterban begreep immers maar al te goed dat hun partij op die manier de nodige stemmen bij het middenveld opleverde, wat het electoraal gewicht binnen bracht om ook hun belangen te dienen. Vandaag liggen de kaarten anders: de donkerblauwe achterban is erg gecharmeerd door de lokroep van N-VA. Die biedt de oude garde een alternatief. Zij vonden Open VLD soms al wat te links en stellen nu enthousiast vast dat N-VA de liberalen rechts voorbij steekt.

Vlaamser dan de N-VA kan de Open VLD ook niet worden. Een Vlaams charmeoffensief heeft dus geen zin. Rest hen alleen nog het benadrukken van die zogenaamde dreiging van de Islam. Dat ligt voor N-VA dan weer te gevoelig omdat die zoveel mogelijk de gelijkenis met het Vlaams Belang tracht te ontlopen. Nadeel: een anti-Islam imago botst met dat idee van de open samenleving, van vrijheid, mensenrechten en democratie. Tenzij men die Islam als totalitair en terroristisch kan brandmerken, waar men nota bene in allerlei media ook drukdoende mee bezig is, naar het stichtende voorbeeld van de Amerikaanse war on terror.

Blijft: die donkere schaduw van het neoliberalisme, waar ook een liberalisme light niet alleen mee geassocieerd zal blijven, maar waar een lichtblauw discours tevens geen verweer tegen heeft. In de consensuseconomie die men van de politiek heeft gemaakt, weet intussen iedereen dat men het gevaar van het neoliberalisme alleen maar kan bestrijden door het gewicht op uiterst links te leggen, en zich zo consequent mogelijk schrap te zetten, net in het belang van die open samenleving, de democratie, de vrijheid van de burger en diens mensenrechten. Open VLD staat met andere woorden schaakmat. Bovendien begint de middenklasse eindelijk te beseffen dat de belangen van de multinationals haaks staan op die van de kleine zelfstandigen, en dat die multinationals met hun immense macht belastingsvoordelen kunnen afdwingen die resulteren in een verzwegen concurrentievervalsing met de lokale economie, die daardoor net meer belastingen moeten betalen om die voordelen te compenseren.

Calimero De Croo?

In afwachting van een verlossend mirakel, proberen de vrijzinnige opiniemakers van Liberales zich alvast een slachtofferrol aan te meten. De liberalen zouden ten onrechte de schuld van de crisis krijgen. Daarom experimenteert men met het ontwikkelen van strategieën waarmee liberalen hun verantwoordelijkheid zouden kunnen afwimpelen. Bijvoorbeeld: ook links is verantwoordelijk, want zij zouden tenslotte ook neoliberaal zijn (zie hier). Of nog: het zijn natuurlijk die dogmatische, perverse linkse intellectuelen zoals Alain Badiou en Slavoj Žižek die tenonrechte alle zonden van de wereld in hun schoenen willen schuiven! Terwijl deze gevaarlijke communisten zelf een groot gevaar en dus een probleem zijn want zij roepen op tot verzet, erger nog, ze denken na over een andere mogelijke maatschappij (zie hier). Stel u voor! Dat is dus politiek hoogverraad, want men heeft al die jaren zoveel moeite gedaan om iedereen te doen geloven dat er toch gewoon geen alternatief voor hun vrije markt was?

Wie zich alleen nog kan verdedigen door met wat modder naar zijn critici te gooien om zo toch maar niet op de kritiek te moeten ingaan, is allicht de wanhoop nabij. Bovendien, verschiet er iemand dan nog van dat academici met liberale sympathieën zo drukdoende zijn om zich te profileren als wetenschapsfilosofen die denken te weten wat pseudowetenschap is, en ook wat kritische filosofie zou moeten zijn, om dan elk debat met linkse filosofen te kunnen ontlopen met het al te simplistische excuus dat het postmoderne losbollen zijn die alleen maar dwepen met Lacaniaanse leugens (Zie hier en hier)? Wat betreft hun ideologische identiteitscrisis zou enige therapeutische zelfreflectie nochtans wel van pas kunnen komen. Dan moet men zichzelf wel eens in vraag durven stellen natuurlijk. Bijvoorbeeld, is het vandaag nog zinvol om de kiezer met liberale slogans te willen verleiden? Een restyling in zoiets als een partij voor de vrijheid, zoals in Nederland bijvoorbeeld, naar analogie met het imperialisme van de Freedom fighters in de V.S., is dat qua mediamarketing niet lucratiever? We vernemen in het najaar voor welke nooduitgang Open VLD zal kiezen. Een kartel anders? Met wie?