Het artikel rond ons onderzoek, verschenen in De Morgen op 21 april, heeft vanuit meerdere hoeken reacties uitgelokt, waaronder de brief van Raymonda Verdyck, afgevaardigd bestuurder van GO! (DM 25/4), een stuk van Orhan Agirdag e.a. (DeWereldMorgen.be) en een stuk van Johan Leman (DeWereldMorgen.be). We wensen met deze reactie een aantal misvattingen aan te kaarten over ons wetenschappelijk perspectief en de empirische resultaten van ons onderzoek.

De aanleiding van het onderzoek is de vaststelling dat het Vlaams onderwijs internationaal vergeleken uitermate slecht scoort inzake gelijkheid. In het bijzonder blijkt ons schoolsysteem niet in staat om de grote kloof weg te werken tussen de resultaten van leerlingen van Vlaamse en van vreemde afkomst. Dit heeft talloze negatieve gevolgen, zowel voor de leerlingen zelf, alsook voor de gemeenschappen en de maatschappij in zijn geheel.

Onze bedoeling met het doctoraalproject was om te leren van best case-scholen die erin slagen om het bijna ondoenbare te doen in het huidige ‘vrije’ onderwijssysteem, namelijk een etnische mix van leerlingen in ASO-richtingen over de tijd behouden.

Ons uitgangspunt was dat zulke etnische mix in hogestatusrichtingen over de tijd heen een uiterst wensbare uitkomst is omdat het betekent dat 1) de prestatiekloof dicht is en tegelijk 2) de school in staat is haar legitimiteit in de ogen van autochtone ouders te behouden.

In de meeste gevallen scoren scholen hoog op het eerste en laag op het tweede, en omgekeerd, gereputeerde scholen zijn vaak heel of relatief ‘witte’ scholen. Scholen die tegelijk beide kunnen bereiken, zijn uitzonderingen waarvan we geloven dat er te leren valt om het Vlaams onderwijs inclusiever te maken. Hierbij hebben we, als wetenschappers, een specifieke keuze gemaakt in het soort scholen die we bestudeerd hebben.

Onze studie gaat niet over (zwarte of witte) concentratiescholen, die we niet wensen te stigmatiseren. We gaan simpelweg uit van een best case scenario: etnische diversiteit en succesvolle schoolloopbanen van leerlingen ongeacht hun achtergrond.

Ook focust onze studie op scholen die zich in een ‘vrije’ markt bevinden, zoals Vlaamse scholen vandaag, waarmee we absoluut niet willen zeggen dat een markt een wenselijke manier is om onderwijs te organiseren. Integendeel, bibliotheken staan vol met onderzoek dat het tegenovergestelde bewijst, en we zijn er zelf van overtuigd.

Onze resultaten tonen aan dat scholen beide resultaten kunnen bereiken enkel indien ze tegelijk aandacht besteden aan hun pedagogische praktijken en aan hun externe communicatie en relaties. De pedagogische praktijken balanceren tussen meer ruimte creëren voor het potentieel van elk kind (individuele leerplannen, niet enkel de cognitieve ontwikkeling benadrukken) en de etnische diversiteit (waardering van de eigen ervaringen en bagage in de klas) aan de ene kant en een zeer sterke schoolcultuur met een kordaat disciplinair beleid aan de andere.

De communicatiepraktijken benadrukken de kwaliteit van het aangeboden onderwijs op twee manieren: door formeel bepaalde culturele gedragingen uit te sluiten (bv. hoofddoek en andere talen) en tegelijk zeer proactief negatieve stereotiepen rond leerlingen van vreemde afkomst tegen te gaan.

Samen zorgen deze praktijken ervoor dat etnische diversiteit niet door autochtone ouders geassocieerd wordt met lagere onderwijskwaliteit, een associatie die vandaag in het onderwijs spijtig genoeg primeert.

Begrijp ons niet verkeerd. We beamen niet dat deze praktijken ‘perfect’ zijn vanuit ethische invalshoek. We stellen gewoon vast dat ze doeltreffend blijken te zijn om in het huidige onderwijssysteem als school de prestatiekloof te dichten en legitimiteit in de ogen van autochtone ouders te behouden.

Ze vergen van scholen enorme inspanningen waarvoor we veel respect hebben. We willen ook benadrukken dat er mogelijk nog andere manieren bestaan om hetzelfde doel te realiseren. Ons onderzoek dient dan ook vooral als een eerste aanzet om over dit thema na te denken.

Indien we voor nog meer ‘inclusieve’ oplossingen willen gaan als maatschappij zal men dat op een ander niveau moeten doen door aan het onderwijssysteem in zijn geheel fundamenteel te sleutelen.

Dit kan bijvoorbeeld door bepaalde praktijken aan alle scholen op te leggen, waardoor ze op basis van die praktijken niet meer in concurrentie met elkaar kunnen treden (bv. in alle scholen religieuze tekens toelaten, in alle scholen een zorgbeleid). Of het principe van de ‘vrije’ markt in het onderwijs in vraag te stellen.

Jelle Mampaey en Patrizia Zanoni

Jelle Mampaey is onderzoeker bij het SEIN (Sociaal-Economisch Instituut) van de Universiteit Hasselt en werkte samen met professor Patrizia Zanoni en onderzoekster Kim Langendries aan een studie over diversiteitsmanagement in het (secundair) onderwijs.