Een leven lang leren! Dat is een van de weinige positieve credo’s die ons als burgers van de EU wel eens bereiken. Een Leven Lang Leren (LLL) is een Europees kaderprogramma waaronder verschillende projecten voor uiteenlopende doelgroepen vallen. Comenius is gericht op de uitwisseling van leerlingen en leerkrachten in het lager en secundair onderwijs, Erasmus is er voor uitwisselingen tussen universiteiten, Leonardo da Vinci vergemakkelijkt onder meer een buitenlandse stage en Grundvig is gericht op volwasseneducatie. Samen met de koepelprogramma’s voor cultuur en burgerschap is het LLL programma een pijler van het (beperkt) socio-cultureel beleid van de EU.  
 

In het budget voor 2007-2013 werd 7.000 miljoen euro voorbehouden voor LLL projecten. Om even te kaderen:  deze 7.000 miljoen over verschillende jaren komt overeen met ongeveer 5% van het jaarbudget van 2011. Het cultuurprogramma en het burgerschap programma voor 2007-2013 kregen respectievelijk 400 miljoen en 215 miljoen ter beschikking; samen minder dan het budget voor LLL. Maar welke gemiddelde Europeaan kent eigenlijk de inhoud van deze programma’s en projecten, pikt er zijn graantje van mee en bovenal: waarom pompt de Europese Unie aanzienlijk bedragen in LLL? Waarom is LLL een van de socio-culturele pijlers van het Europese beleid?

Een beknopte schets van het gedachtegoed achter LLL kan hier enige verduidelijking bieden. In de jaren ’70 bestond er in de landen van de toenmalige EEG een draagvlak voor de idee dat burgereducatie bij zou dragen tot een Europese democratie; inzetten op cultuur, burgerschap en onderwijs waren daar vereisten voor. Vanuit die gedachte werden reeds bestaande bilaterale onderwijs en cultuur projecten in Europese kaderprogramma’s ondergebracht. In de 90’er jaren uit commissie voorzitter Jacques Delors de idee dat elk EU burger doorheen zijn levensloop nieuwe kansen moet krijgen en dat onderwijs daar de basis voor is. Men gaat er op dat moment van uit dat dit ook economische ontwikkeling zal stimuleren, dankzij de innovatieve en levenslang lerende geesten van EU burgers. In het verdrag van Lissabon, gedestilleerd uit de gefaalde Europese grondwet in een klimaat van recessie, is het uitgangspunt dan weer dat lidstaten hun hoge sociale standaarden alleen zullen kunnen behouden door in concurrentie te gaan op basis van een kenniseconomie die gestoeld is op hoog gekwalificeerde en flexibele werkkrachten. Dat is de enige manier, zo stelt men, om op te boksen tegen lage lonen economieën. Onderliggend gaat men er dus van uit dat waar bijvoorbeeld China bron van goedkope werkkrachten is en India bron van IT-ers, Europa het voordeel van de kennis heeft. Emanuel Wallerstein zou daar wel een boompje over kunnen opzetten maar dat doet binnen het bestek van dit artikel niet terzake.

Idealiter is de rationale van LLL gebaseerd op de overtuiging  dat een mens die de kans krijgt een leven lang te leren, actiever en bewuster kan deelnemen in een democratie die hem daar de instrumenten toe biedt. In realiteit zien we echter dat 1/ slechts een peulschil van de Europese bevolking deel kan nemen aan deze projecten en 2/ politiek bewustzijn en politieke betrokkenheid in een Europese democratie alles behalve speerpunten van het Europese beleid zijn. Zonder LLL tot brood en spelen te denigreren is er de noodzaak aan het maken van een duidelijk verschil tussen de burger enerzijds klaarstomen voor een nieuwe kennissamenleving waar hij of zij actief deel uitmaakt van het economisch en politiek welvaren van dat samen leven en anderzijds het klaarstomen van de bevolking voor economische verandering, in die zin dat de burger zijn lot totaal zelf in handen kan en moet nemen. Dat beleid mag immers niet betekenen dat de burger sociale verantwoordelijkheden op zijn schouders krijgt die eerder bij de staat en het bedrijfsleven lagen. LLL kan in die zin deels gezien worden als een gesublimeerd politiek discours dat EU burgers klaarstoomt voor een arbeidsmarkt waar alles hen kan overkomen, zolang ze maar blijven leren; het opzetten van een eigen bedrijf in spitstechnologie, het opstrijken van megabonussen als CEO, maar evengoed baanverlies, plotse loonsverlaging, pensioenverlies en ga zo maar door.

Vandaag  zien we dan ook dat er van participatieve democratie in Europa geen sprake is en dat LLL in die zin enkel zijn economische doeleinden in een neo-liberaal bestel behoudt: geld pompen in het aanwakkeren van de idee van de flexibele werkkracht, terwijl in zowat alle lidstaten het sociaal economisch beleid wordt afgebouwd.

Wanneer het Duitse economische systeem van lage lonen, hoge werkloosheid en flexibele jobs wordt opgedrongen aan alle Europese lidstaten en we tegelijkertijd vaststellen dat de bijna bankroete Europese Unie aanzienlijke hoeveelheden geld in LLL projecten steekt, denk ik dat we LLL grotendeels moeten begrijpen vanuit een economische rationale eerder dan vanuit de promotie van een sociaal Europa. Eerlijkheidshalve vertel ik erbij dat ik mijn persoonlijk levenstraject enorm heb weten te verrijken door deelname aan verschillende van de vernoemde projecten. Maar samen met collega erasmussers maak ik slechts een kleine minderheid van de Europese bevolking uit. Mijn ervaringen hebben mij inderdaad beter in staat gesteld deel te nemen aan een economie in verandering, maar voor de toekomst van een sociaal Europa kan het onmogelijk de bedoeling zijn dat elk EU burger op deze en vooral andere, minder aangename, wijzen geprepareerd wordt voor een samenleving waar positieve en negatieve rechten en plichten enkel en alleen in eigen handen komen te liggen.

Meer info over…
…LLL: http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-programme/doc78_en.htm
…EU structuren en budgetten: http://europa.eu/pol/cult/index_en.htm
…Lifelong Learning en Foucault: http://mail.stei.itb.ac.id/~ssarwono/KU1073/.buku/Foucault%20and%20Lifelong%20Learning.pdf
…LLL en de Lissabon Strategie:  http://www.isn.ethz.ch/isn/Digital-Library/Publications/Detail/?ots591=0c54e3b3-1e9c-be1e-2c24-a6a8c7060233&lng=en&id=10873