Generaal Manuel Hélder Vieira Dias ‘Kopelipa’, minister van staat en hoofd van het Militair Bureau van de president en eveneens vertrouwenspersoon en zakenpartner van president José Eduardo dos Santos, is een van de hoofdbeschuldigden. Andere beschuldigden zijn onder meer drie voormalige opperbevelhebbers van het Angolese leger: generaal António dos Santos França Ndalu, generaal João de Matos en generaal Armando da Cruz Neto. 

Systematische marteling bevolking en diamantzoekers

Op 14 november 2011 bracht ik de zaak voor de procureur-generaal. In mijn aanklacht wees ik op de getuigenissen waaruit blijkt dat de lokale bevolking van de diamantgebieden en vooral de informele diamantzoekers (‘garimpeiros’) door het mijnbouwconsortium Sociedade Mineira do Cuango (SMC) systematisch werden gemarteld en zelfs vermoord.

Uit een getuigenis blijkt dat ook het privébeveiligingsbedrijf Teleservice en zijn lokale vertegenwoordigers zich schuldig hebben gemaakt aan marteling en moord, volgens de Angolese grondwet een misdaad tegen de mensheid.

De beschuldigden in deze zaak zijn allen vennoten in het Angolese mijnbouwbedrijf Sociedade Lumanhe en ook de directeuren van het in Bermuda gevestigde ITM Mining. Deze bedrijven vormen samen met het Angolese staatsdiamantbedrijf Endiama het consortium SMC. Ook de vennoten van Teleservice, die in grote meerderheid ook partners zijn in Sociedade Lumanhe, worden beschuldigd in deze zaak.

De tien getuigen die ik had voorgedragen, werden allen door de procureur-generaal van Luanda opgeroepen. Ze wonen allemaal in de provincie Lunda Norte en werden ofwel zelf gemarteld of waren getuigen van misbruik. Het is erg hoopgevend dat de procureur-generaal ermee heeft ingestemd naar de getuigenissen van de slachtoffers te luisteren en we hopen dat hij deze kwestie de nodige aandacht zal blijven geven.

Meest invloedrijke personen van Angola betrokken

Tot nu heeft het Angolese rechtssysteem de belangen van de rijken en de machtigen beschermd. Ik ben dus aangenaam verrast dat de procureur-generaal tijdens deze rechtszaak, waarbij de meest invloedrijke personen van Angola zijn betrokken, handelt met de onafhankelijkheid die bij zijn functie past.  

In de Angolese wetgeving en in verschillende internationale verdragen die door Angola werden goedgekeurd, worden mogelijkheden voorzien om diegenen die mensenrechten schenden te vervolgen. Als deze zaak een succes wordt, zal dat een overwinning betekenen voor het Angolese volk en zal duidelijk zijn dat in Angola niemand boven de wet staat.

In de noordoostelijke provincies Lunda Norte en Lunda Sul wordt het grootste aantal diamanten van Angola gewonnen. Tijdens de 27-jaar durende burgeroorlog werd er hevig om deze rijke diamantgebieden gevochten. Gedurende de jaren negentig vormden diamanten uit het Lunda-gebied een belangrijke bron van inkomsten voor de rebellenbeweging UNITA, ondanks het geldende VN-embargo.

Mijnconcessies voor hoge militairen

Sinds het einde van de oorlog in 2002 heeft de overheid mijnconcessies gegeven aan bedrijven die worden beheerd door hoge militairen en andere personen die nauwe banden met het regime hebben. De concessiehouders kregen de toestemming om alle economische activiteiten in de concessiegebieden te controleren.

Hierdoor werden de bestaansmiddelen vernietigd van zowel de ‘garimpeiros‘, de informele diamantzoekers, die geld proberen te verdienden door met de hand grind op te graven en te zeven, als de landbouwers die geen toegang meer hebben tot hun landbouwgronden.

Veel van de generaals die mijnbouwbedrijven bezitten, hebben ook veiligheidsbedrijven opgestart om de lokale bevolking uit de concessiegebieden te weren. Deze bedrijven genieten straffeloosheid terwijl ze de lokale bevolking martelen, ontvoeren en in sommige gevallen zelfs vermoorden. Een van deze veiligheidsbedrijven is Teleservice; de aandeelhouders van Teleservice behoren tot de beschuldigden in deze zaak.

Kimberley-proces geen succes

Dankzij de internationale aandacht voor ‘bloeddiamanten’ in de jaren negentig is het certificeringssysteem ‘Kimberley-proces’ ontstaan. Het doel van het Kimberley-proces is de handel in diamanten die worden gewonnen in conflictgebieden aan banden te leggen en de naleving van ethische normen te verzekeren. Het is opmerkelijk dat het Kimberley-proces in de huidige Angolese context weinig of geen succes heeft, aangezien het misbruik ook lang na het einde van de burgeroorlog nog steeds bestaat.              

Volgens het Kimberley-proces dragen de staten de verantwoordelijkheid om te verzekeren dat de diamanten die op hun grondgebied worden gewonnen aan ethische standaarden voldoen. In Angola is het Kimberley-proces waardeloos aangezien hoge staatsambtenaren medeplichtig zijn aan de ergste schendingen van de mensenrechten in de diamantsector: vernietiging van bestaansmiddelen, marteling en moord.

Rafael Marques de Morais

Rafael Marques de Morais is een Angolese onderzoeksjournalist die zich heeft gespecialiseerd in corruptiezaken. Hij schrijft ook regelmatig blogs op de site Maka Angola. Dit stuk verscheen op 3 maart onder de titel ‘Angola Investigates Top Generals in ‘Blood Diamonds’ Case’.

Het volledige dossier van misbruik dat door Marques en zijn collega’s in Luanda werd opgesteld, is vorig jaar in boekvorm uitgegeven in Portugal onder de titel ‘Diamantes de Sangue: Tortura e Corrupção em Angola’ (Bloeddiamanten: Marteling en Corruptie in Angola). Het boek maakt deel uit van de getuigenis die werd overhandigd aan de Angolese procureur-generaal.

(Vertaling uit het Engels door Lene Cools)

Rafael Marques de Morais, Diamantes de Sangue: Tortura e Corrupção em Angola, Lisboa, Tinta da China, 2011.