De 15-M-beweging ontstond in het teken van de Spaanse regionale verkiezingen van 15 mei 2011. De beweging, aanvankelijk vooral bekend van het platform ‘Democracia Real Ya‘, richtte zich op corruptie, machtsconcentratie en scheve vertegenwoordiging bij de politieke klasse.

Al gauw overstegen de protesten de aanvankelijke eisen van Democracia Real Ya, waardoor kampen in stadscentra, bijeenkomsten, democratische vergaderingen, spontane mobilisaties en geweldloos verzet zowel een radicaal als een breed karakter kregen.

Niet enkel tijdens de lente, maar ook in latere maanden, met als culminatiepunt het wereldwijde protest van 15 oktober 2011, stond de 15-M-beweging in het centrum van de actualiteit. Hoewel de media-aandacht van meer naar minder ging en nieuwe bijeenkomsten op de Madrileense Puerta Del Sol niet langer de hoofdpunten halen, is 15-M vandaag een belangrijke factor geworden. Het is vermoedelijk nog wachten tot de eerste verjaardag effectief plaats vindt vooraleer vertrouwde taferelen opnieuw in het straatbeeld komen, maar de erfenis van 15-M speelt nu al een belangrijke rol.

Spillover naar andere bewegingen

Of 15-M de veerkracht in zich heeft om als een accordeon op het strijdtoneel te verschijnen op specifieke momenten en zich nadien te herorganiseren op lokaler niveau, zoals ze in 2011 deed, is nu nog niet duidelijk. Wel een feit, is de invloed die de indignadosbeweging – net als Occupy Wall Street in de VS, overigens – heeft op de vakbonden en met name nieuwe bewegingen die de laatste maanden zijn ontstaan.

De studentenprotesten in de regio Valencia, waar de regionale rechtse PP-regering zwaar bespaart in het hoger onderwijs, lieten de afgelopen weken redelijk wat stof opwaaien in Spanje. Opnieuw werd een soortgelijke evolutiecurve gezien als bij de 15-M-beweging: woede tegenover de besparingen, een opbouw van massaal geweldloos protest, en vervolgens een radicalisering waarbij niet enkel het onderwijsbeleid, maar ook de politierepressie en de vroegere regionale minister-president Camps (die moest aftreden na een corruptieschandaal). Daarbij kwamen niet enkel studenten op straat.

De link tussen dergelijke bewegingen en traditionele organisaties zoals de vakbonden, wordt nog niet steeds gemaakt. Toch staan diezelfde vakbonden onder grote druk om, nu de PP ook nationaal aan de macht is, te protesteren tegen de besparingen die worden doorgevoerd. Op 19 februari en 11 maart vonden reeds massale mobilisaties plaats in meerdere grote steden. Op 29 maart volgt de zesde algemene staking sinds 1976.

Rajoy, werkloosheid, contradicties en kansen voor de linkerzijde

Eind november 2011 vonden in Spanje vervroegde verkiezingen plaats die de Partido Popular van Mariano Rajoy overtuigend won. Al was die overwinning vooral gebaseerd op een verlies van de sociaaldemocratie. Zo wist de linkse partij Izquierda Unida haar stemmenaantal te verdubbelen. De nieuwe rechtse regering wist ondanks een aartsmoeilijke erfenis al enkele kleine overwinningen te halen.

Onlangs werd de nieuwe arbeidswet goedgekeurd, de meest radicale ooit. Het ontslagrecht kende een ongeziene versoepeling, waarbij bedrijven die negen maanden op rij geen winst maaken een werknemer mogen ontslaan en daarbij slechts 20 dagen opzeg dienen te betalen. Vermits meer dan 90 procent van de Spaanse bedrijven KMO’s zijn, wordt al gauw duidelijk hoeveel mensen de effecten hiervan zullen voelen.

Ondertussen blijft de Spaanse werkloosheid stijgen richting 25 procent en zelfs 50 procent bij de jongeren. Van Europa mag Spanje slechts 3,1 procent begrotingstekort hebben, maar toch daagt premier Rajoy de Europese Commissie uit en voorziet hij voor 2012 een tekort van 4,3 procent.

Brussel stuurde al een ploeg experts om de situatie op te volgen. Wat duidelijk lijkt voor Rajoy, is dat blind besparen het land enkel in een diepere crisis zal storten. Hij kiest daarom voor een politiek van extreme flexibilisering in de hoop om meer investeringen aan te trekken.

Ondanks het steeds groeiende protest en de komende algemene staking, heeft Rajoy voorlopig nog de wind mee. In Andalusië, normaal gesproken een ‘rood’ bastion, lijkt de PP af te stevenen op een absolute meerderheid bij de komende regionale verkiezingen. Het is een uitdrukking van het vacuüm dat steeds meer ontstaat bij de afbrokkeling van het de facto tweepartijensysteem in Spanje. Nog steeds staan protesten zoals die van de Valenciaanse studenten grotendeels los van georganiseerd links.

Hoewel ook de sociaaldemocratische PSOE voorzichtige steun aan de algemene staking moest uitdrukken, kijkt betogend Spanje vooral naar de 15-M-beweging voor inspiratie. Zo werd begin deze maand tot een staking opgeroepen bij het openbaar vervoer in Barcelona, net tijdens het jaarlijkse wereldcongres voor mobiele telefonie.

Uiteindelijk ging deze staking niet door, maar opvallend aan de oproep was om een kamp te organiseren op een belangrijk plein en tevens op te roepen tot protest tegen alle andere besparingen vanwege de stads- en regionale besturen.

Terwijl de rechterzijde op partijpolitiek vlak aan een overwinningstocht lijkt bezig te zijn, sijpelen er dus invloeden van de 15-M-beweging door in verschillende lagen van de samenleving. Vaak waren deze tot nu toe minder of niet in beweging. De geradicaliseerde houding van de vakbonden kan alvast wijzen op een verandering in het bewustzijn bij veel Spanjaarden. Wie of wat daar politiek de vruchten van zal plukken, is nog niet duidelijk.

Wat brengt de toekomst?

Net als de Occupy-beweging mankeert 15-M een coherent programma, een organisatiestructuur of een politieke vertegenwoordiging. Daarmee zijn de zwaktes van deze bewegingen dan ook bekend. Maar bijna een jaar na datum lijkt alvast duidelijk dat de inspiraties van deze bewegingen kunnen voortleven in bestaande organisaties en nieuwe bewegingen. De erfenis is dus alvast een feit.

Anderzijds is 15-M verschillend van de Occupy-beweging in die zin dat er wordt geput uit een aantal specifieke tradities. De veelbesproken sociale netwerken bestaan in Spanje namelijk ook in het echt, met name in de grote steden. De kracht die daaruit geput kan worden wanneer er protest en beweging in de samenleving komt, valt moeilijk te onderschatten. Ook tijdens het Franco-regime werd verzet – toen volkomen clandestien – op soortgelijke wijze georganiseerd, mét succes.

Dat de situatie en de aard van het regime toen verschillend waren, is een feit, maar anderzijds dringt de diepe crisis waarin Spanje zit cruciale vragen op. In welke mate kan het al tanend democratisch gehalte van het land behouden blijven onder het wakend oog van de Europese trojka en in een context waarin rechters veroordeeld worden voor het – letterlijk – opgraven van oude lijken? Professor Vincenç Navarro stelt zelfs dat de democratische transitie in Spanje een meer dan onvoltooid werk is geweest.

Dit helpt te begrijpen hoezeer een beweging als 15-M en haar erfenis vandaag past bij de Spaanse situatie, en hoe bepaalde strijdtradities misschien nog meer dan elders een rol kunnen spelen. Als die bewuste democratische transitie in Spanje ooit voltooid zal worden, dan kunnen we met redelijk wat zekerheid zeggen dat 15-M daarvoor het startschot gaf.