De Zwitserse professor Tariq Ramadan (1962) is een getalenteerd spreker en auteur. Hij staat wereldwijd bekend als spreekbuis voor westerse moslims. “Ik vertegenwoordig niet alle moslims”, zegt hij, “er zijn verschillende strekkingen binnen de islam en ik werk volgens de reformistische traditie. Ik lees de tekst, maar hou daarbij rekening met onze veranderende leefomgeving. Het geloof kan niet losstaan van de feitelijke wereld.”

Ondanks zijn westers voorkomen en zijn pleidooi voor integratie wordt Ramadan door critici bestempeld als ‘islamist’.

Meerdere identiteiten

“Ik word weleens tegengehouden aan de grenscontrole omdat mijn gezicht niet overeenstemt met het doorsnee beeld van een Zwitser”, vertelt Ramadan. “Ik krijg ook nu en dan de vraag of ik wel een rechtmatige Zwitserse burger ben. Voor mij is Zwitserland mijn thuis. Europeanen hebben een verschillende achtergrond, maar dat moeten we niet beklemtonen, we worden immers geconfronteerd met dezelfde uitdagingen. We hebben een gedeelde toekomst, dat is belangrijk”, zo benadrukt de academicus.

“Ik ben Europeaan door mijn culturele achtergrond, moslim door mijn religieuze afkomst en Zwitser door mijn nationaliteit.”

Volgens Ramadan heeft iedereen van nature meerdere persoonlijkheden. “Populisten voeren een emotioneel politiek beleid en bouwen op angst door onze identiteit te reduceren tot één aspect. Wie niet in het plaatje past, wordt buitengesloten.”

Volgens Ramadan is dit het mechanisme dat xenofobie kenmerkt: mensen reduceren tot één dimensie. Hij roept op tot meer openheid van beide kanten. “Moslims moeten begrijpen dat ze meer zijn dan moslim, ze zijn ook Europees burger. Het is niet tegen de islam dat je de wetten van een land aanvaardt.”

Geen passiviteit, maar actief burgerschap

Ramadan is een groot voorstander van het actief burgerschap. Volgens hem kan integratie leiden tot contributie. “Je kan geen passieve burger zijn en de toepassing van de wet in vraag stellen. Je moet jouw samenleving zien als iets waar je zelf bezorgd om bent. Daarnaast moeten regels ook niet klakkeloos worden overgenomen, je moet het achterliggende doel van de regels steeds in vraag stellen.”

Zo beschouwt hij de keuze voor een hoofddoek als iets persoonlijks. “Andere mensen moeten zich niet bemoeien met wat je aandoet, maar dit doet niet ter zake. We moeten stoppen met de situatie van vrouwen als iets cultureels te benaderen. Waarom verdienen vrouwen met dezelfde opleiding nog steeds minder dan mannen? Dat is het soort vragen die we moeten stellen.” Verder spoort Ramadan moslims aan om als burger op te komen voor hun rechten, ook als het om niet-religieuze kwesties gaat zoals gelijke kansen in het onderwijs.

Consequent

“We moeten ons niet aanpassen aan de wereld, maar we moeten de wereld transformeren in een betere wereld”, meent Ramadan. Dit gaat volgens hem door eerlijk te zijn met jezelf en steeds trouw te blijven aan je principes.

“Het enige dat ik van anderen wil zien, is dat ze consequent hun waarden beleven. Het punt is: ik ken moslims die niet bewust leven, maar ik ken ook atheïsten die trouw blijven aan hun ethische standpunten. Iedere persoon moet uitmaken welke waarden hij wil verdedigen en daar in de praktijk naar handelen. Als we serieus zijn over pluralisme, dan concluderen we dat tolerant zijn niet voldoende is. Je moet mensen ontmoeten, respecteren, begrijpen. Je kan niet in twee minuten de betekenis van een beschaving kennen.”

Het Arabisch ontwaken

Tot slot snijdt Ramadan ook het onderwerp van de revoltes in het Midden-Oosten en Noord-Afrika aan. Net zoals veel waarnemers merkt Ramadan grote verschillen op in de revoluties. “De situatie in Egypte is heel anders dan die in Syrië. Volgens mij had het Westen veel meer kunnen doen, we weten al sinds de eerste week van de opstanden dat er kinderen worden gefolterd in Syrië.”

“In Egypte stellen we een diepe crisis van binnenuit vast. Zonder een stabiele economie kan er geen transparante democratie groeien. Daarnaast moeten er belangrijke problemen worden herzien zoals het onderwijssysteem.”

Hoewel de eisen van de betogers – sociale rechtvaardigheid, meer democratie en vrijheid – dezelfde zijn in Oost en West, meent Ramadan dat er in de toekomst nog steeds een kloof zal bestaan. “Zelfs Turkije, een land dat door velen als een democratie wordt beschouwd, wordt niet door de Europese Unie aanvaard. Het zal nog veel tijd vergen na het Arabisch ontwaken om die mentaliteit te wijzigen.”

Deze lezing is georganiseerd door deBuren