Een noodzakelijke schuldherschikking voor Griekenland is nog altijd niet helemaal rond en het lijkt er sterk op dat speculanten hun pijlen in afwachting dan maar richten op een andere zogenaamd ‘zwakke schakel’ in de eurozone. Maandag heeft de Europese top in Brussel ingestemd met strengere budgettaire regels voor de EU-lidstaten en een versterking van het permanent mechanisme voor stabiliteit (ESM) dat het tijdelijke EFSF-noodfonds vanaf 1 juli moet gaan vervangen.

De Portugese regering van premier Pedro Passos-Coelho blijft erbij dat het drastische besparingsplan dat tot eind 2013 loopt, moet volstaan om geen tweede keer een beroep te moeten doen op een hulppakket van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Muntfonds (IMF), de zogenoemde trojka. In mei 2011 bereikte de toenmalige regering-Sócrates (PS) een akkoord met de trojka voor een hulppakket van 78 miljard euro gespreid over drie jaar.

Ratingverlaging lokt speculanten tegen Portugees staatspapier

Toen eind vorige week bekend raakte dat Portugal in de loop van deze week kortlopend schatkistpapier zou veilen op de internationale markt begonnen sommige beleggers en speculanten een negatieve stemming uit te lokken gebaseerd op de recente ratingverlagingen. Op 14 januari had Standard & Poor’s Portugal tot ‘rommelstatus’ (BB) herleid. Overheidsobligaties van die landen worden dan door vele banken en beleggers als niet meer ‘veilig’ beschouwd, waardoor de rente fors gaat oplopen.

Woensdag moet de Portugese schatkist weer tussen de 1,25 en 1,5 miljard euro schulden zien te veilen met een korte looptijd tot 18 mei en 20 juli. In een verklaring van het Portugees Agentschap voor het Beheer van de Openbare Schuld (Instituto de Gestão do Crédito Público, IGCP) werd de operatie aangekondigd. Op 18 januari had het IGCP al voor 2,5 miljard euro staatsschulden geveild met een langere looptijd. Sindsdien is de rente echter weer fors gestegen.

Maandag maakte het Canadese ratingbureau DBRS, het kleinste en minst bekende van de vier ratingbureaus die door de ECB zijn erkend, bekend dat het de kredietwaardigheid van Portugal heeft verlaagd naar BBB-. Als verklaring werd de ‘spanning op de financiële markten’ aangegeven omdat sommige analisten twijfels hadden geuit bij de haalbaarheid van de besparingsplannen van de regering-Passos Coelho, gezien de toenemende recessie in het land.

Rente naar record van 22,77 procent

Meteen was dat het signaal waarop speculanten blijkbaar hadden gewacht om Portugal als aangeschoten wild aan te vallen. De rente op langlopende obligaties (looptijd 10 jaar) schoot naar een historisch hoogtepunt met een stijging van 217 basispunten tot 17,39 procent. Dinsdag daalde die weer lichtjes tot 16,78 procent, maar ging de rente op kortlopend staatspapier dat verhandeld wordt op de secundaire markten nog verder omhoog. Voor obligaties met een looptijd tot vijf jaar moet de overheid nu een rente van 22,77 procent betalen en voor die op tien jaar 16,78 procent. Zo berichtte het financiële persagentschap Bloomberg.

Portugal blijft onder druk staan van de markten omdat die ervan uitgaan dat het land vroeg of laat toch zal gedwongen worden over een ??tweede hulppakket te onderhandelen met de trojka. Nooit eerder moest Portugal lenen tegen meer dan 20 procent, een historisch record.

“Ik denk dat Portugal een herstructurering van zijn schuldenlast zal moeten vragen. De schuldratio tegenover het bruto binnenlands product (BBP) zal waarschijnlijk 118 procent bereiken in 2013 en daarna nog verder blijven verslechteren als het land niet op de ondersteuning van binnenlandse beleggers kan rekenen”, aldus Alessandro Giansanti, een financiële expert bij ING tegenover de krant Diário de Notícias. De ‘besmetting’ van de eurozone dreigt na Griekenland ook Portugal voort aan te tasten, vrezen de analisten.

Staking openbaar vervoer en hoge werkloosheid

Ondertussen maken de transportbonden zich op voor een 24-urenstaking bij het openbaar vervoer op donderdag 2 februari. Bij de spoorwegen gaat het tegen de privatiseringsplannen van de regering. Via rechtbanken wisten de directies wel af te dwingen dat er een minimumdienst van 20 procent van alle treinen moet worden verzekerd bij de spoorwegen. De metro van Lissabon zou helemaal stilvallen.

Dinsdag raakte ook bekend dat de werkloosheidscijfers in 2011 sterk zijn gestegen. Portugal stond einde 2011 – volgens cijfers van het Europese bureau Eurostat – met 13,6 procent op de vierde plaats in de EU na Spanje (22,9 procent), Griekenland (19,2 procent in oktober) en Ierland (14,5 procent). Begin november was het werkloosheidscijfer nog 13,2 procent. Vooral jongeren worden hoe langer hoe meer getroffen door dit fenomeen. In totaal zouden er momenteel 754.000 mensen zonder baan zitten in Portugal, een cijfer dat waarschijnlijk nog een onderschatting is van de realiteit.

Kritiek op harde besparingsdrift van minister Vítor Gaspar

Op politiek vlak komen de wrijvingen tussen de regering-Passos Coelho en president Aníbal Cavaco Silva en zijn groep van vertrouwelingen steeds meer aan de oppervlakte. Vooral minister van Financiën, Vítor Gaspar, krijgt hoe langer hoe meer kritiek voor zijn ‘harde neoliberale’ lijn in het terugdringen van het begrotingstekort waardoor Portugal in een recessiespiraal terecht komt en meer en meer mensen in de armoede verzeilen. Gaspar is als jonge technocraat officieel partijloos, maar staat wel dicht bij de centrumrechtse sociaaldemocratische PSD waartoe ook de premier én de president behoren.

Zaterdag had het weekblad Expresso een ‘onthullend’ verhaal over de diepe verdeeldheid die er zou heersen tussen de president en de minister van Financiën. Sommigen in de omgeving van de president zouden zelfs ronduit aandringen op het vertrek van de minister. Cavaco Silva zou vrezen dat door het rigoureuze besparingsplan de welvaartsstaat en de sociale stabiliteit, zoals die na de Anjerrevolutie van 1974 geleidelijk aan gestalte kregen in het onder de dictatuur sterk verarmde Portugal, op de helling komen te staan.

‘Grote meningsverschillen’ tussen president en regering?

Zondag bracht de krant Público een artikel over de ‘grote meningsverschillen’ tussen president en regering. Cavaco Silva heeft zelf als premier drie centrumrechtse regeringen geleid tussen 1985 en 1995. Sommige tegenstanders noemden hem toen zelfs de ‘Portugese Thatcher’, een verwijt dat hij altijd heeft afgewezen omdat hij gelooft dat de overheid een belangrijke rol te spelen heeft in de economie en zeker in de bescherming van de sociaal zwakkeren in de samenleving.

Maandag ontkende premier Passos Coelho de krantenberichten over meningsverschillen met de president formeel tijdens zijn bezoek aan Brussel voor de top van de staatshoofden en regeringsleiders van de EU. Ook de persdienst van het presidentieel paleis deed de verhalen af als ‘verzinsels’ van journalisten. Toch heeft de president bij herhaling gewaarschuwd dat de besparingen moeten gepaard gaan met maatregelen om de economie opnieuw aan te zwengelen en wil hij niet weten van extra besparingen voor gepensioneerden. Afwachten hoe lang ze de schijn van eenheid kunnen bewaren.