Begrotingsdiscipline is door toedoen van rechtse regeringen en eurocommissarissen tot doel verworden in plaats van een middel om uit de eurocrisis te geraken. Dat het de kiezers, burgers, belastingbetalers nu – ruim twee decennia – na de val van het IJzeren Gordijn nu eens duidelijk moge worden: hier wordt over de rug van Europa, met de markten als excuus, een puur ideologisch beleid doorgedrukt. En laat dat nu precies dat neoliberale gedachtegoed zijn dat ons in de huidige gedereguleerde miserie heeft gestort. 

Nadat de kersverse Belgische regering na maandenlange onderhandelingen eindelijk een begroting kon presenteren, bleek de vreugde van korte duur. Want algauw was daar het nieuwe strenge Europa in de persoon van de Finse Eurocommissaris Rehn, die in een brief aan de Belgische regering duidelijk maakte dat de Europese Commissie geen begrotingstekort tolereert dat de heilige 3 procent-tekortnorm door lagere groeiverwachtingen met 0,25 procent overschrijdt. Minister Vanackere werd meteen opgedragen 1,2 miljard € extra te bezuinigen.

Inhoudelijke kritiek op het gebrek aan hervormingen om de economie en de begroting van België op langere termijn duurzaam en houdbaar te maken, zouden geen kwaad kunnen. De veel te hoge lasten op arbeid, de fragiele financiële sector, het gebrek aan duurzame energievoorziening en ga zo maar door. Je zou zeggen, dat er behalve het terug op orde brengen van het huishoudboekje van het land, er nog genoeg ander fundamenteel werk aan de winkel is voor België. Ik noem iets als de strijd tegen de alomtegenwoordige fiscale en andere fraude. Als België haar fraudeniveaus terugbrengt tot die van de buurlanden, zou ze er budgettair meer dan 10 miljard euro op vooruit gaan. Of het écht vrijmaken van de markt door enkele schadelijke monopolies, zoals die bestaan voor de energiemarkt, te bestrijden. Dat moet deze liberaal-christendemocratische gedreven regering toch aanspreken?

Maar nee, de eis van de Europese Commissie blijft beperkt tot één simpel cijfertje: zorg dat je begroting onder de drie procent blijft. Vanackere wordt geconfronteerd met de gevolgen van zijn eigen christendemocratische obsessie met louter begrotingsdiscipline. Laten we dat voor het gemak ‘Het evangelie van Angela’ noemen. De christendemocratische minister realiseerde zich dat, en besloot direct om 1,3 miljard aan uitgaven te bevriezen. Maar écht fundamentele keuzes voor hervormingen om de begroting structureel op orde te krijgen werden niet gemaakt. Daar is voor welke  Europese regering dan ook immers géén tijd meer voor, met het pistool van de financiële markten op het hoofd gericht. Bovendien raakt de Europese bazooka maar niet met voldoende monetaire munitie gevuld. 

De neiging van Eurocommissaris Rehn om de geloofwaardigheid van Europese begrotingscontrole te herstellen is begrijpelijk nadat het stabiliteitspact in 2003 door de voorgangers van Merkozy definitief tandeloos werd gemaakt. Vandaag kondigde Rehn trots aan dat de reactie van België op de brief van Rehn aantoont dat de nieuwe, strengere begrotingsregels “nu al vruchten afwerpen”. Prachtig! Welke vruchten werpen die precies af? Is het goed nieuws dat België nog harder gaat bezuinigen nadat de groeiverwachting van België naar beneden is bijgesteld? Wel als louter strenge begrotingsdiscipline het doel is. Niet wanneer je begrotingsdiscipline als een van de middelen beschouwt om de Europese economie op langere termijn gezond en houdbaar te maken.

Een van de belangrijkste manieren om Europa weer op de rails te krijgen is het creëren van waardige jobs voor mensen. Dat doe je ondermeer door het weer op gang krijgen van de productie via innoverende kleine bedrijven, investeren in KMO’s, investeren in onderwijs, investeren in liefst duurzame productie. “What we need is jobs. Not only Steve Jobs, but green jobs, stupid!” Bij het definitief uitbreken van de crisis in 2008 riepen daarom allerlei verstandige mensen – het was toevallig ook de Europese groene campagne – dat we nood hadden aan een verstandige, Europees gedragen investeringspolitiek in de vorm van een Green New Deal.  

Een leger aan economen waarschuwde intussen dat nog veel harder bezuinigen, met het levensgrote gevaar van een recessie in aantocht, domweg geen hout snijdt. Door de gelovigen in het evangelie van Angela, wordt er niet naar geluisterd. Dit ondanks het feit dat een wreed, in vivo economisch experiment genaamd Griekenland zich onder onze ogen voltrekt. Dit jaar zal het vierde opeenvolgende jaar van negatieve economische groei worden voor dit land (-7 %), de werkloosheid steeg met 40% en zal volgens de vakbonden dit jaar een kwart van de arbeidsbevolking treffen. Begin december liet de Griekse zakenwereld weten dat er de laatste twee jaren 60.000 (vooral kleinere) bedrijven op de fles gingen en dat dit cijfer het komende jaar nog eens verdubbeld zal worden. Op de sociale gevolgen van dit alles ga ik hier maar niet in, het gaat om de markten tevreden te stellen nietwaar? Daarom moet Griekenland van de EU en het IMF stug blijven besparen. 

Zelfs de aangescherpte regels van het Stabiliteits- en Groeipact geven blijk van dit inzicht dat het evangelie van Angela niet zaligmakend is. In tijden van recessie, of in het geval van een uitzonderlijke crisis is er enige flexibiliteit in het corrigeren van te hoge begrotingstekorten. Hierover staan in het nieuwe verdrag waarover momenteel wordt onderhandeld zelfs ruimere marges.
Maar de conservatief-liberale meerderheid bestaande uit 23 van de 27 Europese Commissarissen en 22 van de 27 Europese regeringsleiders blijft er in de praktijk tegelijkertijd blind voor. Streng zijn lijkt voor hen belangrijker dan de economische uitkomst daarvan. Begrotingsdiscipline kan helpen om een nieuwe, acute schuldencrisis te voorkomen, maar dat is nog iets anders dan het te beschouwen als acute oplossing voor een stagnerende Europese economie. De Europese aanpak van de eurocrisis kan alleen slagen als zij op drie pijlers rust: begrotingsdiscipline, solidariteit en democratische inspraak.

Wat landen als België per direct nodig hebben is geen paniekvoetbal om het begrotingstekort koste wat kost onder de drie procent te krijgen. Waar de Belgische regering en de Europese Commissie zich nu eerder op zou moeten concentreren – en dat geldt evengoed voor vele andere landen – is dat voorkomen wordt dat de noodzakelijke hervormingen niet worden uitgesteld. Fiscale harmonisatie in de EU bijvoorbeeld, is iets waar Europese groenen al langer voor pleiten.
Een (budget neutrale) verregaande vereenvoudiging van de fiscaliteit, met minder fiscale voordelen en lagere basistarieven zou een grote hulp zijn voor en ademruimte geven aan Belgische KMO’s, die kreunen onder de grote administratieve overlast. Voor heel wat EU-landen zou een verschuiving weg van inkomstenbelastingen (in het bijzonder lasten op arbeid), richting groene fiscaliteit en progressieve vermogensrendementsheffingen en/of progressieve uitgavenbelastingen ook een hele stap vooruit betekenen. Of wat te denken van een beleid waarbij slapend privé-kapitaal wordt geactiveerd voor investeringsprogramma’s om sneller uit de recessie te raken lijkt aangewezen?

Laat niemand nog zeggen dat progressieve, groene politici geen alternatieven aandragen. En het punt met betrekking tot dit soort van noodzakelijke en duurzame hervormingen is dit: ook dáárvoor heeft de Europese Commissie sinds kort nieuwe instrumenten. Met behulp van nieuwe regels voor Europees economisch bestuur kunnen landen die te weinig doen om hun langdurige werkloosheid, te hoge private schulden of vastgoedbubbels aan te pakken door de Commissie gecorrigeerd worden. Terecht, want dit soort economische ontwikkelingen zijn minstens zo belangrijk om de Europese economieën en begrotingen structureel op de rails te krijgen. Toch blijft de crisisaanpak telkens weer steken bij het inperken van overheidsuitgaven. Het is Angela’s evangelie voor en na.

Ik zeg hiermee niet dat het de Europese Commissie en de Europese regeringsleiders zijn die ons steeds dieper in de crisis doen wegzakken. Maar het zijn wél deze Europese Commissie en het zijn deze Europese regeringsleiders van conservatieve en liberale inborst, die zeer selectief shoppen en daarmee het slechtste in het Europees economisch bestuur naar boven halen. Ere wie ere toekomt.

Bart Staes is parlementslid in het Europee parlement voor Groen.