Nochtans geven nu ook mainsteam economen als Geert Noels toe dat het voortzetten van het huidige economisch model onhoudbaar is. Zo luidde de titel van zijn eindejaarsstuk voor De Standaard: ‘Mag het wat trager, alstublieft?’.

En verrassend genoeg krijgt de analyse die vooral ecologische denktanks maken, nu gehoor bij deze vermogensbeheerder: “de huidige vorm van groei is niet duurzaam, want gestoeld op schulden die het gevolg zijn van overconsumptie en niet van productieve investeringen”.

Laat dit bijvoorbeeld net de analyse zijn die Tim Jackson uiteenzet in zijn door Oikos vertaalde boek Welvaart zonder Groei. Noels pleit net als Jackson voor een ander economisch model, maar houdt afstand van een pleidooi voor een ‘wereld zonder groei’. Want dat zou betekenen dat er geen menselijke vooruitgang meer mogelijk zou zijn.

Dit lijkt onjuist en vergt een debat over hoe we groei meten. Toch snijdt Noels’ analyse hout. Hij pleit voor een economie op mensenmaat en ziet een mogelijkheid tot groei als meer mensen meedoen aan het economisch proces. Dit wordt mogelijk als de samenleving en de productie vertragen.

Noels pleit voor duurzame groei die er een is “op mensenmaat en op een ritme dat onze planeet aankan. Het is mogelijk te leven met minder volume en toch meer kwaliteit”. Voor de econoom is dit een optimistisch verhaal van meer levenskwaliteit en arbeidsparticipatie.

Hetzelfde hoopvolle verhaal vinden we terug bij Jackson, die echter ingaat op de ecologische grenzen die onze planeet stelt aan de economie. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de wereldeconomie vijf maal zo groot geworden. En een jaarlijkse groei van amper 1 procent betekent dat de wereldeconomie nog met de helft zal toenemen tegen 2050, wat niet te verzoenen valt met de doelstelling dat we tegen dan het gebruik van fossiele bronnen met 90 procent hebben afgebouwd!

Een realiteit die zowat alle mainstream economen blindweg naast zich neer leggen. Jacksons model geeft ook een antwoord op het probleem van overconsumptie en een tekort aan productieve investeringen. De toekomst ligt in minder consumptie en meer sparen, spaargeld dat we dan kunnen investeren in toekomstgerichte infrastructuur en diensten. Iets wat mensen al doen als ze bijvoorbeeld aandelen kopen van een coöperatie actief in hernieuwbare energie.

Een zelfde toekomstgericht verhaal vinden we aan de andere kant van de oceaan bij Juliet Schor. Zij is de auteur van onder meer de bestseller The Overworked American (1991), waarin ze wijst op het gegeven dat Amerikanen steeds harder werken en steeds meer consumeren waardoor ze vast geraken in een ‘work-spend’-cirkel.

Niet toevallig publiceert ze enkele jaren later The Overspent American (1998) waarin ze beschrijft hoe Amerikanen bezwijken onder de spullen omdat ze steeds maar ‘zien-willen-lenen-kopen’. Een van de aanbevelingen die Schor doet om uit dit consumptiemodel te geraken, is dat we meer moeten kiezen voor tijd voor onszelf los van de markt, in plaats van al onze tijd te besteden aan werken (koopkracht verdienen) en uitgeven. Het belang van tijd – een rode draad door haar werk – vinden we ook terug in haar laatste boek.

Hierin ontwikkelt ze een nieuw economisch model en nieuwe levenswijze onder de titel Plenitude, wat we kunnen vertalen als ‘een complete economie en een rijkelijk gevuld leven’. Haar analyse is herkenbaar: het economische beheerst steeds meer ons leven, of het nu werken of consumeren is.

En zo is er steeds minder tijd voor zogenaamde niet-economische activiteiten als zorgen voor elkaar, zelf dingen maken of nietsdoen, allemaal zaken verbonden met ons geluksgevoel. Het terug in handen krijgen van onze tijd is voor haar dé sleutel is om milieu-impact te verminderen, jobs te creëren en iedereen een beter leven te bezorgen.

Als we minder werken, kunnen we het werk eerlijker verdelen wat ook leidt tot een meer rechtvaardige inkomensverdeling. Minder werken geeft ruimte om via informele circuits het leven terug meer in handen te nemen, wat de zelfredzaamheid en levensvreugde vergroot.

Schor baseert haar verhaal op de ecologische tijdspioniers die overal opduiken: mensen beginnen samen een groentetuin, bouwen energievriendelijke woningen, produceren lokale energie en starten kleinschalige productiebedrijfjes op. Dit is voor Schor de koolstofarme toekomst, want de huidige high tech laat toe de productiviteit te verhogen van kleinschalige productie.

Er is een golf bezig van sociale innovatie: spullen delen, hergebruik, zelf kleren maken. Deze is opgestart vanuit de ecologische beweging en krijgt nu momentum omdat door de economische terugval cash schaarser wordt en mensen tijd bewuster inzetten. Mensen hebben plezier en sparen geld met de groeiende deeleconomie van klerenruil, autodelen, huizenruil en gereedschapsbibliotheken. Ze bouwen nieuw sociaal kapitaal op als alternatief voor de consumptiecultuur van lenen en spenderen.

De Plenitude-economie geeft mensen meer tijd los van het werk, zorgt voor toenemende mogelijkheden voor milieuvriendelijke economische activiteiten en voor een engagement voor sociale verbondenheid. Het is voor Schor een wijze om opnieuw een menselijke schaal te eisen voor onze economie, verantwoordelijkheid op te nemen voor onze levensstijlen, en elkaar en de planeet te behandelen met het respect dat we allemaal verdienen.

De Amerikaanse auteur benadrukt de kracht van informele structuren die van onderuit ontstaan en de veerkracht van burgers in tijden van crisis verhogen. Dit ontslaat de overheid echter niet om een sterk beleid te voeren dat grondstofarme levensstijlen ondersteunt.

De kracht van Schor is dat ze laat zien dat onze welvaart niet alleen gebaseerd is op de geldeconomie, maar ook op de economie van de natuur en de economie van de leefwereld. Het komt er nu op aan de geldeconomie sociaal en ecologisch radicaal te herijken zodat we weer uitzicht krijgen op het goed functioneren van de gehele economie.

Dirk Holemans

Dirk Holemans schrijft bijdragen als hoofdredacteur van het tijdschrift Oikos en is coördinator van de gelijknamige denktank.

—

Wie op zoek is naar een optimistisch toekomstverhaal in deze sombere tijden, is van harte welkom om naar Juliet Schor te komen luisteren op 14 januari om 19 uur in Brussel. Meer info op oikos.be