Ik vertrek niet vanuit boeken of theorieën en wat ze te vertellen hebben over engagement. Ik vertrek vanuit mezelf. Ik wil beschrijven wat engagement voor mij betekent in de praktijk, maar ook in de theorie.

Waarom een essay? Soms is het geschreven woord nodig, niet alleen om een gedachte uit te drukken, maar ook om uiting te geven aan het proces van het denken zelf. Een proces dat onaf is, maar door erover te schrijven hou je de gedachte vast.

Het geschreven woord kan weerstand bieden, kan onderhandeld en verbeterd worden zonder dat het vervaagt of verdwijnt.
Als je aan zoiets begint, wordt verwacht dat je mooi opent met een definitie. Ik geloof niet in definities. Als we concepten definiëren dan hebben we immers de neiging om in vaste termen te denken, terwijl alle concepten altijd veranderlijk en anders definieerbaar kunnen zijn. Ik wil niet te postmodernistisch klinken, want dat ben ik niet, maar ik geloof eerder in het omschrijven van concepten dan in het definiëren ervan.

Omschrijven van de concepten die we gebruiken, lijkt me zeker nuttig en vooral zinvol. Omschrijven om richting te geven voor wie richting nodig heeft, om meer inzichten te bieden en nieuwe perspectieven te openen.

Engagement is vandaag hard nodig, waarde lezer. Laat me u zeggen waarom.

We leven in harde tijden. Tijden die nu al een aantal decennia gedomineerd worden door een doorgedreven kapitalisme ten voordele van een kleine groep in onze samenleving. De problemen zijn enorm en ze zullen niet opgelost raken zolang het kapitalistisch systeem stand houdt. Het is een systeem dat constant crisissen genereert. Crisissen die leiden tot meer ongelijkheid, uitsluiting en armoede. Crisissen die inherent zijn aan het kapitalisme, zoals Karl Marx lang geleden voorspelde.

Behalve crisissen op sociaal, economisch en politiek vlak hebben we ook te maken met een crisis van de mens zelf. Eén van de fundamenten van het kapitalistische systeem is het individualisme. Hoe langer het kapitalisme domineert, hoe meer egoïstisch dit individualisme wordt. Het is elk voor zichzelf.

Een andere hoeksteen van het kapitalisme is dat we in competitie gaan met elkaar om te overleven of om – zogezegd – het beste uit onszelf te halen. Competitie is niet alleen essentieel voor de markt, het is ook een regelaar geworden voor de samenleving. Binnen het neoliberale kapitalistische systeem moeten de sociale processen overeenstemmen met de werking van de markt. Op die manier domineert het kapitalisme ons leven in alle mogelijke domeinen.

Waar heeft dit kapitalisme ons geleid? Alle grote instituties of organisaties, gaande van de Verenigde Naties tot de Wereldbank en het Internationale Muntfonds, geven toe dat ongelijkheid het grootste hedendaagse probleem is in de wereld. In mijn eigen stad, Brussel, heb ik die instituties niet nodig om mij dat te vertellen. Dat ongelijkheid ook in Brussel het grootste probleem is, zie ik als burger van deze stad dagelijks met mijn eigen ogen.

Het is in Brussel dat mijn engagement vorm heeft gekregen. In de stad waar je woont, waar je dagelijks leven zich afspeelt, waar je studeert, waar je werkt, waar je thuis en je vrienden zijn, kan je moeilijk onverschillig zijn voor de groeiende ongelijkheid, uitsluiting en armoede.

Net afgestudeerd aan de universiteit stond ik voor de keuze om te gaan doctoreren of om mij maatschappelijk in te zetten. Lang heb ik niet getwijfeld. Het is dat tweede geworden. Ik moest iets doen, iets teruggeven aan de stad waar ik als student mooie tijden heb beleefd.

Engagement is onszelf geven in wat we doen. Het klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Het is eenvoudig noch vanzelfsprekend. Die vanzelfsprekendheid ging verloren in de dominantie van het ‘elk voor zich’ discours. Voor wie zich niet kan geven in wat hij/zij doet, is het ook moeilijk te begrijpen waarom iemand zich in iets geeft, terwijl die persoon daar vaak niet echt een reden voor kan geven. Engagement moet je ervaren en niet uitleggen – reden waarom mijn uitleg hier niet kan tippen aan mijn ervaring.

We kunnen dus makkelijk zeggen waartoe ons engagement dient, maar de achterliggende redenen kunnen we niet zo rap bedenken. Geen zorgen voor wie dit bekend in de oren klinkt, want het is met de tijd en met de ervaring van jezelf te geven in wat je doet, dat men beseft wat die redenen zijn. 

Een ander aspect van engagement is de context. Als we alleen met onszelf bezig zijn, dan gaat het vooral om onze eigen context. Door je te engageren, besef je dat er een ruimere context bestaat dan die van jezelf. Men realiseert zich dat er veel dingen bestaan die de moeite waard zijn om zich voor te engageren.

Dat is begrijpelijk als je weet dat engagement betekent ‘in contact komen met de ander’, ‘bezig zijn met de ander’. Tijdens ons engagement kunnen we niet anders dan voorbij onszelf kijken en in een echte relatie treden met de ander. Het gaat niet om een relatie waarin je jezelf kwijtraakt of waarin alleen de ander bestaat. Het gaat om een constructieve relatie waarin je engagement kritisch is en blijft.

Engagement begint in het klein en kan groter worden. Het is in groepen van twee, drie, vier… dat we samenkomen met andere mensen. Deze samenkomsten geven ons de kans om onze eigen realiteit vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Perspectieven die voor ons anders onbestaand waren.

Even belangrijk is ook het feit dat we via ons engagement een plaats innemen in de wereld. Door een engagement aan te gaan met en voor anderen vinden we een plaats voor onszelf. Een plaats vinden voor jezelf in een ruimere context lijkt me niet alleen zinvol, het is gewoon broodnodig in deze tijden van snel leven waarin vervreemding werd geïnternaliseerd tot in het bot. We kunnen niet langer aan de kant staan als een toeschouwer bij een belangrijk deel van ons eigen leven. Want willen of niet, wat in onze omgeving gebeurt, heeft een impact op ons leven.

Niet langer leven als toeschouwer, maar veeleer als deelnemer, betekent dat engagement samen-zijn is. Je bent samen met anderen die ook in engagement geloven. Deze diepe contacten met de ander en mede-zijn dat wordt gedeeld, lijkt me een goede oefening in samenwerking, solidariteit en samenleven met de ander.

Via het samen-zijn, zoeken naar verbondenheid en punten van gemeenschappelijkheid, is essentieel om engagement te doen slagen. Men moet niet vergeten dat men zich engageert om iets te realiseren, om iets te veranderen. En als ongelijkheid het grootste probleem is in de samenleving, die ook de onze is, dan is verandering onontbeerlijk.

Dat betekent niet dat ik per se pleit voor een resultaatgericht engagement. Het is vandaag in de mode dat alles resultaatgericht moet zijn. Engagement is eerst en vooral een proces. Een proces waarin men zich kan inzetten samen met andere mensen; waarin men kan luisteren en leren van de anderen; en waardoor je blik wordt verruimd. Daarom moet men engagement ervaren, want enkel in de ervaring kan men de waarde en het belang ervan zien. 

Waarde en belang niet alleen voor degene voor wie men zich engageert, maar ook voor zichzelf. Engagement is behalve geven ook nemen. Ik geloof dat elk van ons er veel aan heeft als hij of zij zich engageert voor de plek en de mensen waar hij of zij woont. Je bouwt een andere relatie op met mensen en je krijgt iets gemeenschappelijks. Bovendien voelt het goed, je voelt je thuis daar waar je bent.

Dat betekent niet dat engagement louter lokaal moet blijven, daar waar je woont. Ik denk dat het belangrijk is dat we ons engageren daar waar ons dagelijkse leven zich afspeelt, in de wijken, de dorpen en de steden waar we met elkaar leven. Het is daar dat we iets kunnen betekenen, daar dat we iets kunnen veranderen. Dat hoeft echter niet in strijd te zijn met een engagement in een wijdere omgeving. Het is zelfs een must om geëngageerd, verbonden en solidair te zijn met mensen overal in de wereld die zich inzetten voor verandering en verbetering.

Bleri Lleshi

Bleri Lleshi is politiek filosoof.

Dit essay is eerder verschenen op http://radikalz.wordpress.com