Groenten uit Balen is een film van Frank Van Mechelen gebaseerd op het gelijknamige toneelstuk uit 1972 van Walter van den Broeck. Het gaat over Germaine Debruyker, de dochter van een arbeider uit de Kempense zinkfabriek Vieille Montagne waar in de winter van 1971 een wilde staking uitbreekt. Wat een toeval dat de film uitkomt op het moment dat wilde stakingen kop van jut zijn.

Stakingen zijn niet mediageniek

Ze zal negen weken duren. De wilde staking wijzigt zo het leven van Germaine Debruyker grondig. Germaines vader is niet gesyndiceerd en twijfelt aanvankelijk over het nut van deze staking. Geleidelijk aan wijzigt hij zijn standpunt, mede dankzij het werk van een vastberaden stakerscomité. Dat comité haalt het uiteindelijk van het bedrijf.

Dat media een staking maar moeilijk kunnen vatten is al langer gekend. Ook deze film kan dat illustreren. Het was bijvoorbeeld al een belangrijke keuze van toneelschrijver van den Broeck om de dochter van een niet-gesyndiceerde, twijfelende arbeider op te voeren als hoofdrol.

Maar de film is doorspekt met tal van keuzes. Denk aan clichés die het verhaal begrijpelijk en verteerbaar moeten maken. Kiezen is altijd verliezen, en voor Groenten uit Balen betekent het dat een aantal belangrijke elementen van een (wilde) staking achterwege gelaten zijn.

Wat nu volgt is wat mijns inziens in de film afwezig is gebleven, maar dat bepaalt niet of Groenten uit Balen een goede of slechte film is. Dit artikel is daarom geen heuse recensie maar een bedenking. Het gaat over zaken die niet helemaal stroken met de realiteit en daarom aandacht verdienen.

De houding van de werkgevers

Er is bijna geen reactie van de zijde van de werkgevers. Ze worden maar twee keer opgevoerd en ze zeggen geen woord. Dat betekent dat we hun impact op de staking indirect moeten waarnemen. Hun houding en reactie kunnen we enkel ontcijferen aan de hand van de bewoording van de vakbonden en de reacties van de werknemers.

Nochtans de directe invloed van zo een kapitalist een belangrijk element om een staking te begrijpen. Bovendien speelt het een rol in de perceptie over de staking. Omdat de werkgevers maar een bijrol spelen lijkt de staking veroorzaakt door een aantal arbeiders (“met hun grote mond”). Het ligt niet aan de bedrijfsleiders dus.

De rol van het stakerscomité

We krijgen weinig inzicht in de ontwikkeling en organisatie van het stakerscomité. Nochtans was het stakerscomité de hoofdrolspeler in het hele dispuut. Dat comité is het bindmiddel tussen de stakers. Groenten uit Balen toont dat comité vooral aan de hand van een aantal kleine vergaderingen en het referendum. Maar de enige scène waarin dat comité zijn rol speelt, toont het moment waarop de stakingsleider zegt dat de arbeiders in het zwart mogen bijklussen – met de goedkeuring van het comité.

Ook de uitbreiding van het stakerscomité naar een solidariteitscampagne en een arbeiderscomité dat ook na de staking actief blijft door bijvoorbeeld het toneelstuk Groenten uit Balen op te voeren, blijft afwezig. Die activiteit zorgde ervoor dat de staking uit zijn isolement kon breken en de steun kreeg van delen van de bevolking. Het zorgde ook voor de nodige bijstand aan de stakers.

De impact van media

De invloed van media in de film is beperkt. Hoewel de invloed van media van tijd tot tijd kan verschillen, blijft het tactisch gezien een belangrijke factor. Die wordt in Groenten uit Balen louter positief voorgesteld doordat de arbeiders tevreden zijn dat na enkele weken de media hen hun verhaal laten doen.

Maar er is geen mediaoffensief van een figuur zoals Karel Van Eetvelt die verklaart dat de staking onverantwoord is (cf. de syndicale acties en stakingen van 2011), er is geen boodschap van een staatsleider zoals Kris Peeters die komt vertellen dat de staking nefast is voor het land (cf. het sociaal conflict bij chemiebedrijf Baeyer in 2009).

De kwestie van media speelt ook bij de aanmaak van pamfletten. Die pamfletten komen in Groenten uit Balen geregeld aan bod, maar de impact ervan komen we niet te weten. Ook syndicale pamfletten of steunbetuigingen van andere syndicale delegaties op papier ontbreken.

Waar zijn de vakbonden naartoe?

De vakbonden worden beperkt tot voornamelijk de rollen van twee vakbondsvertegenwoordigers. Maar voor het overige is het soms gissen hoeveel mensen gesyndiceerd zijn en hoeveel niet. Het is ook raden wie bij welke vakbond aangesloten is en hoe de verhoudingen tussen de vakbonden op de werkvloer zijn.

Deze verhoudingen zijn zaken die een impact hebben op de sfeer op de werkvloer en de acties die gevoerd (kunnen) worden. Waar komt bijvoorbeeld de eis van tien frank vandaan? Uit Luik, maar waar halen de Luikenaars het vandaan? Vaak gaat het om een eis die binnen de vakbonden al langer circuleert.

De leider van de wilde staking was (en is in de film) Piet Poppeliers en wordt door Lucas van den Eynde gespeeld. Poppeliers was lid van het ABVV, maar dat wou de film niet verduidelijken.

De politiek

De enige duidelijke verwijzingen naar de politiek zijn de politieke, communistische studenten uit Leuven en de brieven aan de koning van de niet-gesyndiceerde arbeider Debruyker. In een scène wordt de uitdrukking “alle macht aan de arbeiders” door de kleinburgerlijke vader van een van de studenten bekritiseerd, maar naar AMADA of zelfs maar het Limburgse Mijnwerksmacht wordt niet letterlijk verwezen.

Leerkracht Jef Sleeckx speelt een belangrijke rol tijdens de staking en zal later in de politiek stappen. Dat eerste wordt benadrukt maar naar dat tweede wordt niet verwezen. Het was ook de houding van de SP – die niet wordt vermeld – die daartoe heeft bijgedragen. Ook de CVP, de politieke ‘partner’ van het ACV en partij van de toenmalige premier blijft afwezig.

De staat

Meestal wordt de staatsmacht en het belang van de staat vertegenwoordigd door politie, gerecht en deurwaarders. Het zijn de elementen van staatsmacht waar stakers als eerste mee in aanraking komen. Werkgevers stappen geregeld naar het gerecht en dreigen met politie en deurwaarder. Anderzijds kan de aanwezigheid van politiek de kans op geweld vergroten.

Maar in Groenten uit Balen is er maar een scène die dat illustreert. Die met de gendarmerie die de weg voor werkwilligen wil vrijwaren maar daar niet in slaagt. Daarna figureert de gendarmerie slechts op de achtergrond. In de realiteit krijgt de aan of afwezigheid van politie, deurwaarder en gerecht een belangrijkere rol toebedeeld.

Het opzetten en de bemanning van een piket

Het piket komt terloops in beeld. En wel zoals iedereen hem ‘kent’: een vuurton met stakers rond. Het speelt enkel in dezelfde scène met de gendarmerie een actieve rol. Het piket heeft nochtans verschillende doeleinden. Mensen kunnen het zich soms niet voorstellen (stakers gaan soms ook gewoon naar huis) of ze denken aan barbecues en bier. Maar dat is niet de kern.

Een piket dient niet alleen om werkwilligen tegen te houden. Het dient ook voor onderhoud, contact en heel veel discussie. Daar zit in zekere zin een democratisch aspect in vervat. Hoeveel mensen op het piket aanwezig zijn en wie het komt bezoeken, kunnen een invloed uitoefenen op de staking. Maar in Groenten uit Balen is dat niet zo duidelijk.

Discussie: heel veel discussie

De discussie die binnen het stakerscomité en aan het piket wordt gevoerd, beperkt zich in de film vaak tot triviale zaken of allerhande ophitsingen. Er is veel discussie, ook thuis. Maar het gaat lang niet altijd om de inhoudelijke zaken. Waar komt bijvoorbeeld de argumentatie van het pamflet vandaan waarmee de arbeiders hun tien frank loonsopslag eisen?

De film verwijst naar de invloed van Jef Sleeckx, maar het is niet duidelijk of hij alle argumenten uit het pamflet zelf heeft bedacht of geschreven. De plaats voor discussie in de film is dan weer de cafetaria, maar dat is teven de plaats waar gescheld en vechtpartijen plaatsvinden. Hielden de stakers dat negen weken vol op zo’n manier?

Voorgeschiedenis en geduldig werk

Groenten uit Balen is een film. En een film beperkt zich tot een bepaalde tijd in ruimte. Maar de voorgeschiedenis van een arbeidsconflict is bepalend voor de ontwikkeling en slagkracht van een staking. De voorgeschiedenis uit Groenten uit Balen blijft beperkt tot het conflict met twee deleguees van ABVV en ACV, die zonder resultaat terugkeren van het overleg met hun baas.

Hoe komt het echter dat Piet Poppeliers de staking uitroept en de leiding over het stakercomité op zich neemt? Een staking uitroepen die je namelijk niet zomaar. En bestaat dat wel: iemand die ‘out of the blue’ de leider van een actie wordt? Het zijn vragen die ook in nieuwsmedia vaak ontbreken, en toch is het lang niet altijd vanzelfsprekend.

Geëngageerde vrouwen

Last but not least: vrouwen. Vrouwen komen in de film voor en zelfs de hoofdrolspeelster is een jonge vrouw. Maar wat is de rol van vrouwen bij dergelijke stakingen? (Als we er mogen vanuit gaan dat het de mannen zijn die staken.) Die is cruciaal. En dat iedere keer opnieuw, want ook in Balen stond vast achter elke sterke man wel een vrouw.

Omdat de vakbonden de staking bij Vieille Montagne niet hebben gesteund, kregen de arbeiders ook geen uitkering van de vakbonden. In de film wat dat duidelijk want de mood begint thuis te keren in het nadeel van de stakers: de man is vaak thuis, besparen, de afbetaling van het huis loopt achter, enzovoort. Als vrouwen geen voeling hebben met de staking, dan ontstaat zeker wrijving.

De rol van vrouwen is niet enkel passief. In Balen hebben een aantal vrouwen een actieve rol gespeeld tijdens de staking van 1971. In een scène uit de film toont een arbeider bijvoorbeeld het voedselpakket dat hij heeft gekregen. Die komt van het stakerscomité zeg hij. Maar dat het stakerscomité die kan uitdelen, kan enkel verklaard worden door de participatie van een aantal huisvrouwen. Want zij hebben die paketten samengesteld.

Uitdagingen voor (eigen) media

Het is een hele uitdaging in de filmwereld om huisvrouwen als actieve wezens weer te geven. Maar het is evengoed een uitdaging voor films om een staking als een interessant verhaal vol elementen van ontwikkeling en tegenstelling af te beelden. Een film is een medium, en net als alle mediaproducenten hebben heel wat filmmakers nog een lange weg te gaan om een staking te doorgronden.

Groenten uit Balen is zeker geen slechte film. Omdat het gebaseerd is op een volks toneelstuk zit het boordevol clichés die de werkelijkheid  voor een breed publiek er begrijpelijk op moeten maken. Dat heeft zijn verdiensten maar het gaat ook om keuzes. Het is opvallende dat een pak keuzes er op lijken te wijzen dat media nog altijd moeite hebben met de weergave van een staking. Heel wat zaken die belangrijk zijn om een staking te begrijpen zijn in deze film weg gelaten.

En hetzelfde gebeurt bij nieuwsmedia. Daar is de uitdaging om sociaal conflict op een begrijpelijke en correcte manier weer te geven zodat mediagebruikers geinformeerd geraken. Het is een weergave die verder gaat dan het gebruikelijke woord en wederwoord, en ook verder dan journalistiek zoals ‘Man bijt hond’. Dat laatste mensen aan het woord over feiten waar ze enkel via de meest absurde of vreemde associaties mee te maken hebben. Maar daarmee heb je nog niet de juiste informatie.

Vakbonden hebben ook wel schuld, want een gebrek aan communicatie van hun kant zorgt ervoor dat veel mensen – ook hun eigen leden – geen duidelijk beeld hebben van sociale conflicten. Hun eigen media worden onderbenut en hun capaciteit om te informeren wordt stelselmatig belemmerd. Het woord is vaak eerst aan de werkgevers (onder wie ook de staat), die ook niet happig zijn op informatieverstrekking want het gaat heel vaak om een heikele conflictsitiatie.

Dat vergroot de uitdaging om degelijk syndicaal nieuws en een correcte weergave van sociaal conflict te brengen. Of het nu op film, televisie, internet, radio of papier is. Groenten uit Balen doet het niet slecht. Hoe kan het ook anders, want het de staking is de rode draad doorheen het verhaal. Maar in de film ontbraken een aantal elementen, elementen die ook door andere media moeilijk worden opgepikt.