“Intellectuelen zijn altijd al de lakeien van de macht geweest”, begon Erik Swyngedouw, hoogleraar aan de Universiteit van Manchester provocerend. “Uitzonderingen als Galilei of Socrates hebben het geweten.”

Een wetenschapper moet zonder dogma’s vrij kunnen kiezen wat en hoe hij het wil bestuderen, maar hij moet ook vrij zijn van materiële beslommeringen, zegt Swyngedouw. In onze moderne tijd groeiden nieuwe vormen van afhankelijkheid.

Swyngedouw: “Tot ver in de 20ste eeuw was wetenschap een staatsproject, wat ook tot spanningen leidde, maar de voorbije 20 jaar werd wetenschap ondergeschikt gemaakt aan de markt en de gevolgen van die vermarkting zijn verregaand.”

Swyngedouw somde een aantal gevolgen op: niet-rendabele faculteiten moeten de deuren sluiten, collectieve middelen worden privaat toegeëigend door ze bijvoorbeeld te publiceren in zeer dure commerciële tijdschriften, controversieel onderzoek staat onder druk, marktgedreven onderzoek betonneert bepaalde paradigma’s en maakt het moeilijker voor andere paradigma’s om gehoord te worden.

Precaire arbeid

“Er is ook een toenemende precarisering van de wetenschappelijke arbeider. De meerderheid werkt in tijdelijke statuten. Wetenschappers worden gedwongen om aan continue fondsenwerving te doen, wat leidt tot risicomijdend gedrag. Dat zelfde risicomijdend gedrag zie je ook bij de aanstelling van academici. Wetenschap kan nochtans niet zonder recalcitrante stemmen. Kritische stemmen zouden juist gecultiveerd moeten worden”, aldus Swyngedouw.

Rector Mark Waer hoort in de verzuchtingen van Swyngedouw vooral een kritiek op het angelsaksische onderwijssysteem. “En ook de Nederlandse en Duitse universiteiten gaan die weg op. Vergeleken daarmee zijn de Vlaamse universiteiten de hemel op aarde”, aldus Waer.

Toch is er ook in België reden tot ongerustheid. “In industrieel onderzoek is de druk op de return groot. Al denk ik dat het grootste probleem niet de druk uit het bedrijfsleven is maar de stress om te publiceren”, zegt Waer. De rector wijst er wel op dat alle contracten met bedrijven centraal geregistreerd en gecontroleerd worden.

Eric Swyngedouw betwist dat het in Vlaanderen zo veel beter is. “Sommige wetenschappers moeten hier 12 A1-publicaties (een artikel in een gerenommeerd internationaal tijdschrift, nvdr) afleveren in vijf jaar. Er is geen enkele Amerikaanse universiteit die dat oplegt. Dat kan alleen als je plagiaat pleegt op je eigen stukken.”

Volgens Swyngedouw schuwen Amerikaanse en Britse universiteiten inderdaad het contractonderzoek niet, maar dragen ze ook onorthodox onderzoek hoog in het vaandel.

Marc Waer: “De faculteiten bepalen zelf de criteria van hun beoordeling. Vroeger werd alleen onderzoek geëvalueerd. In een werkgroep onderzoeken we hoe we ook het maatschappelijk dienstbetoon kunnen evalueren. Er zijn ook andere vormen van evaluatie mogelijk: via visitaties kan je bijvoorbeeld een een groep evalueren.”

Volgens Waer komt er stilaan ook reactie op de commerciële tijdschriften. “Ik vind de evolutie richting open access voor onderzoeksresultaten heel belangrijk”, aldus Waer.

Barbara Van Dyck

En dan was er natuurlijk nog de zaak-Barbara Van Dyck, de verre aanleiding voor het debat. Van Dyck werd ontslagen door de KUleuven nadat ze het woord had genomen op de anti-GGO-actie in Wetteren.

Los van de grond van de zaak heeft Swyngedouw het heel moeilijk met de gevolgde procedure. “Als er een controverse is over de activiteiten van een universiteit en democratische actie, moet daar met de grootste voorzichtigheid mee omgegaan worden. Het is niet aan de inrichtende macht om daar snel een beslissing over te nemen. Men had dat moeten overlaten aan een onafhankelijke commissie die aanbevelingen had kunnen doen”, zegt Swyngedouw.

“Ik ben ook niet gelukkig met de gevolgde procedure,” zegt Marc Waer. “Maar er is geen andere procedure en voor ontslag wegens dringende redenen hadden we maar drie dagen de tijd. Maar het verhaal is zeker nog niet beëindigd.”

deze ONGEHOORD lezing is een initiatief van STUK en DeWereldMorgen.be
binnenkort verschijnt hier de video-opname van dit debat