Joep Konings van de KUL lanceert in De Tijd van 25 november een pleidooi om, in afwachting van een echte en definitieve hervorming van de index – waarbij niet duidelijk is of die dan wat hem betreft nog overeind blijft – er snel een indexsprong wordt beslist. In de jaren ’80 werd die maatregel inderdaad tot drie keer toe opgelegd bij volmachtbesluit. Ik weersta maar net aan de gedachte dat het voor een professor, met een redelijk tot hoog inkomen, natuurlijk makkelijk is om te zeggen wat er met de werknemerslonen dient te gebeuren.

De redenering die hij volgt is dat zo’n indexsprong goed is voor onze economie, voor de staatsschuld en voor de bedrijven. Een wondermiddel van die aard willen we toch even nader analyseren. Als het mirakel te groot is een wantrouwen ten aanzien van de Heilige op zijn plaats.

Laat me starten met wat het uitgangspunt tout court is: een loonindexering is voor de ontvangers geen loonsverhoging, het is een koopkrachtwaarborg.

Dit gezegd zijnde, wordt het werkelijke verhaal toch wat complexer dan de snelle formulering van een indexsprong. Snel en nuances verhouden zich als water en vuur. Het is juist daarom zo ergerlijk dat zelfs professoren en deskundigen diepgang achterwege laten en nog slechts in krantentitels denken.

De huidige gezondheidsindex houdt geen rekening met de prijs van tabaksproducten, alcoholhoudende dranken, benzine en diesel. Bovendien werkt die indexaanpassing op twee wijzen vertragend en is er dus geen onmiddellijke inkomensverrekening van prijsaanpassingen.
Er wordt gewerkt met een viermaandelijks gemiddelde: dus geen verrekening per eerstvolgende maand wat officieel een “afgevlakte gezondheidsindex” heet.
En er wordt in de meeste privésectoren en al helemaal voor de ambtenaren en de sociale uitkeringen gewerkt met een ‘spilindex’. Er moet al een sprong worden gemaakt van 2 procent vooraleer er een aanpassing van lonen of uitkeringen volgt. Die spilndexgrens is bij voorbaat te berekenen. De jongste overschrijding van de spilindex dateert van april 2011. De nieuwe spilindex werd vastgelegd op 117,27.

Kortom, de huidige indexeringsformule is al een aantasting van het principe van het volledige en directe koopkrachtbehoud. In cijfers (oktober 2011) uitgedrukt wordt het verschil meteen duidelijk. Het algemene indexcijfer bedraagt 118,49, de gezondheidsindex bedraagt 116,96 en de afgevlakte index, te weten de index waarmee gewerkt wordt om lonen en uitkeringen te indexeren, bedraagt 116,70.
Pas als de spilindex (117,27) zal worden overschreden, volgt er een indexaanpassing… en dat pas twee maanden later! Het betekent dat ons huidig loonindexeringsysteem al 1,79 procentpunten achterop hinkt. Er is sedert 2004 dus al bijna een volledige indexsprong gerealiseerd.

Maar er is meer. De index is de omzetting van consumptieprijzen en dus een combinatie van prijsstijgingen en prijsdalingen. Indien we in oktober een indexcijfer bepalen op jaarbasis, dus t.o.v. oktober 2010, dan bedraagt die jaarinflatie 3,57 procent. Indien we de Belgische aberratie van energieprijsstijging niet zouden kennen, bedraagt die inflatie slechts 1,81 procent. Er zou dan zelfs op basis van de huidige indexeringssystemen geen indexering van lonen of uitkeringen zijn, immers de sprong moet volgens het spilindexsysteem 2 procent bedragen.

In één jaar tijd stegen de energieprijzen in ons land met liefst 16,9 procent (persbericht Ministerie van Economische Zaken). Wie de indexering van lonen binnen de perken wil houden, richt dus best en vooral zijn pijlen op het blokkeren van de energieprijzen… zoals in de ons omringende landen wel gebeurt.

Maar stel, zoals Professopr Konings het zo graag wil, dat we het indexspringpaard weer van stal halen. Dan rijst nog maar de vraag voor wie dit een baat is in de privésector. Goed voor de bedrijven wordt het als zij de bespaarde niet-indexering zelf mogen houden en ze dus niet aan hun werknemers moeten betalen, maar ook niet naar elders moeten doorstorten.

De vraag rijst dan overigens of daardoor de winstcijfers niet worden opgesmukt waardoor aandeelhouders er extra kunnen op vooruitgaan, namelijk door een inlevering van de werknemers. U begrijpt ons gebrek aan enthousiasme voor dit scenario.

In dat geval heeft het ook geen effect voor de staatsfinanciën of de sociale zekerheid, wel integendeel, want het betekent minder inkomsten uit de personenbelasting en minder bijdragen aan de sociale zekerheid. Dat verlies aan inkomsten voor staatskas en sociale zekerheid is overigens een effect dat niet ophoudt bij die ene indexsprong, dat verlies is immers voor altijd.

Stel dat bedrijven de indexsprong niet zelf mogen houden, dan is het voordeel weg voor hen. Er wordt daardoor wel gescoord door fiscus en sociale zekerheid indien zij de ‘ontvangers’ zouden zijn.

Kortom, de enigen die er in elk scenario op achteruitgaan, zijn de werknemers.

We willen het niet nog complexer maken, maar het zou ook kunnen betekenen dat pensioen, werkloosheidsuitkering of ziekteverzekering er voor individuele werknemers ook nog op achteruitgaat. Er bestaat immers nog steeds een link tussen loon en uitkeringen. Beneden een bepaald loonplafond gelden er lagere uitkeringen.

Tot slot zal een indexsprong dus ook effectief de koopkracht aantasten. Laat nu uitgerekend koopkracht ook één van de factoren zijn die een economie doet draaien.

Op geen van al die vragen wordt door de pleitbezorgers ten gronde ingegaan. Niet door politiek verantwoordelijken, niet door werkgevers of hun organisaties en al helemaal niet door de Europese alibizoekers voor het aanpassen van de loonvorming in België. Diepgang in het debat, het wordt stilaan een luxe in dit land.
 

Ferre Wyckmans is Algemeen Secretaris van LBC-NVK