Fotografen, filmmakers, zangers en acteurs maken nieuw werk.Er wordt gezongen, gefotografeerd, en er komen nieuwe graffiti. Of ze gaan gewonden ophalen en brengen ze naar het veldhospitaal vlakbij het Tahrirplein, zoals fotograaf Hamdy Reda.

‘De rol van kunst en cultuur in transformatieprocessen’ was de titel van een bijeenkomst in het cultureel centrum De Markten in Brussel. Zo’n 50 schrijvers, filmmakers, activisten en fotografen waren op dinsdag 22 november uitgenodigd op initiatief van kunstproject ‘Gegoten Lood’, in samenwerking met Sica en Hivos. 

Fotograaf Hamdy Reda, die een galerie opende in een volkswijk van Caïro, was ook uitgenodigd om naar Brussel te komen. Hij liet weten dat hij niet kon komen: “Als mijn broeders en zusters vermoord worden op het plein, is mijn plek daar.”

Kentucky Fried Clinic

Via een live stream is er verbinding met Suzanne Groothuis in Caïro die eerder die dag foto’s maakte op het Tahrirplein, waar tienduizenden mensen zijn verzameld om het vertrek van de militaire regering van veldmaarschalk Tantawi te eisen. Ze vertelt over het veldhospitaal bij het plein, waar mensen donaties komen brengen en medicijnen. Omdat het vlakbij de Kentucky Fried Chicken is, wordt het ook wel Kentucky Fried Clinic genoemd, weet gespreksleider Petra Stienen.

Marja’iyah

Groothuis laat een foto zien van de bezems die worden gebruikt om het plein schoon te houden, van een ambulance die probeert door de menigte te komen. “Er zijn minder ambulances dan gisteren”, zegt Groothuis, minder gewonden dus.

Mensen zingen, maken nieuwe graffiti, er zijn veel kunstenaars en artiesten op het plein. De foto’s zijn te zien op de website van ‘Gegoten Lood’. Het zijn de foto’s van de dagelijks dingen, waardoor het plein voor iedereen dichterbij kan komen.

Raouf Mousad spreekt zijn waardering uit. “Ze heeft oog voor de details die het grotere geheel weergeven.” Later, in de bus terug naar Nederland bespreken we de verbroedering die in dit soort tijden over mensen komt, waardoor ze elkaar willen helpen, de kortstondige euforie van revolutie en opstanden.

Mousad en Stienen gebruiken een Arabische term die daarmee samenhangt marja’iyah, dat zoveel betekent als moreel ijkpunt, dat waarnaar je terugkeert.

Stem uitbrengen

Diana El-Jeiroudi, valt stil als haar wordt gevraagd op welke van haar documentaires ze het meest trots is. De Syrische filmmaakster laat beelden zien van het succesvolle DoxBox, een soort IDFA in Damascus. Eigenlijk geniet ze vooral van het feit dat ze met dit festival veel jongeren bereikt, dat er nu filmmakers zijn die niet alleen commerciële films maken, maar voorstellen sturen voor documentaires.

En dat jongeren kunnen stemmen, op films weliswaar, maar toch, dat ze voor het eerst in hun leven hun stem kunnen uitbrengen en dat daarnaar wordt geluisterd. El-Jeiroudi: “Dan weet ik dat ik iets wezenlijks heb bijgedragen in deze wereld.”

Godinnen van de Dode Zee

LIVE! From DEAD SEA is een kunstproject dat aandacht vraagt voor een ecologische ramp. Fotograaf Kristof Persyn werkt samen met theatermaakster Lana Nasser vijf maanden lang aan een fotoserie en theatervoorstelling. “De Dode Zee is stervende”, zegt Persyn. “Het waterpeil daalt elk jaar met een meter, er kan steeds minder verbouwd worden door gebrek aan water.” Samen met Nasser ging hij op zoek naar archaïsche godinnen, die Nasser vervolgens verbeeldde.

Kinderstemmen

De Rotterdamse Rosh Abdelfatah keerde terug naar zijn geboorteland Syrië om in vluchtelingenkampen bij de Turkse grens te gaan kijken. “Mensen hebben het recht hun verhalen te vertellen”, zegt hij. In dit geval waren de kinderstemmen nog belangrijker, want het waren de kinderen die op de schoolpleinen de Syrische revolutie begonnen. Daar begonnen ze de Egyptische revolutie na te spelen en leuzen te roepen: ‘Weg met Bashar!’ Toen er kinderen gemarteld en vermoord werden, zijn ook de volwassenen in actie gekomen.

Abdelfatah werd geweigerd in het kamp in Turkije. Via een kennis is er toen een camera het kamp binnen gesmokkeld. In twee kampen zijn kinderen tekeningen beginnen te maken van wat ze hadden gezien en gehoord. Die tekeningen werden tentoongesteld in de Rotterdamse bibliotheek en geveild.

Zo kregen ook de Rotterdammers de gelegenheid om het menselijk gezicht van de omwentelingen van dichtbij te zien. En met het geld werden kleren, speelgoed, camera’s en een dongel gekocht. Zo konden ze zelf hun beelden en verhalen aan de buitenwereld vertellen.

Dromen

“Waarom zou je een fictiefilm willen maken als ons dagelijkse leven al een film op zich is”, vroeg de moeder van de Iraakse filmmaker Mohamed Al-Daradji. Met die vraag begon hij aan zijn eerste film ‘Dromen’. Inmiddels is hij wereldwijd bekend en worden zijn films vertoond op internationale festivals.

Een van de dromen die hij waarmaakte, was een reizende bioscoop waarmee hij door heel Irak trok om mensen weer de kans te geven Iraakse films te zien. Zijn laatste film ‘Son of Babylon’ volgt een oma en haar kleinzoon op zoek naar zijn vader en vraagt aandacht voor het lot van de miljoen vermisten in Irak. Kinderen zonder ouders, ouders zonder kinderen.

De vraag van Al-Daradji’s moeder kent verschillende antwoorden. Een daarvan is: omdat kunstenaars de manier waarop we naar de wereld kijken, kunnen veranderen. Ze durven soms te dromen. Zo kunnen ze bijdragen aan politieke veranderingen. Kunstenaars stellen bovendien het scheppen tegenover de vernietigingen. Daarmee heeft de moeder van Khaled Said haar zoon niet terug. Maar er is een nieuwe beweging begonnen.