“De linkerzijde heeft het VB enorm vooruit geholpen door te zeggen dat identiteit een vies woord is. Terwijl mensen juist nood hebben aan een identiteit. Maar ja, dat geldt natuurlijk niet voor de gauche caviar in hun intellectuele cocon.” Also sprach Bart De Wever in een tweegesprek met Marc Reynebeau. Het dateert van 2005 maar in een tijd waarin de EU al zijn lidstaten probeert vast te grijpen, zal een debat over de Europese identiteit niet veraf blijken. En daarom is het eens tijd voor een eerlijke gedachtegang over identiteit.

Gauche caviar

Hij heeft een punt. Onze “linkerzijde” – de kaviaarversie ervan – heeft ‘identiteit’ onder schot genomen enkel en alleen omdat het een paradepaardje was voor rechts. Shoot first, ask later? Dat is oneerlijk. Maar het is ook oneerlijk om ‘identiteit’ te gebruiken als we het over een Vlaams profiel hebben. Het debat destijds ging over de vraag of de Vlaamse identiteit historisch opgebouwd was of dat het louter een fictief gegeven was dat politiek misbruikt werd.

Waarschijnlijk hebben degenen die het debat meemaakten, er zich reeds een beeld over gevormd. Mogelijk vertel ik totaal niets nieuws. Maar met de EU op onze hielen blijft het onderwerp toch aandacht nodig hebben. Voor we het weten beschouwen de Grieken niet langer als Europeanen omdat ze niet voldoen aan de EU-identiteit. Dus stap voor stap… Identiteit.

C’est quoi ça?!

We kaarten met twee betekenissen. Enerzijds hebben we onze echte identiteit. Ons burgerschap. We zijn voor de staat wie we zijn op ons officiele identiteitskaart. Dat soort identiteit is het dus niet. Anderzijds komen we onze eigenheid tegen. Wie zijn we en wat zorgt ervoor dat we zijn wie we zijn.

We kunnen allereerst opmerken dat identiteit kan groeien en transformeren. Zo was ik op mijn 16e een kaalgeschoren jongeman die niet liever deed dan luisteren naar de boenkende Thunderdome-CD’s. Ik dweepte met Vlaamse leeuwtjes en leuzes als “Noem mij geen belg, ik ben een fiere Vlaming.” Dat was deel van mijn identiteit. Vroeg je kennissen van me “wie is Michaël?” dan was ik vaak “die gabber uit Heers”.

Vraag het nu en het antwoord zal hard afwijken. Mijn identiteit, wie ik ben, is veranderd. Die verandering is er niet zomaar gekomen. Het hele gabbergebeuren groeide eruit en eens 18 en je leven voor je staat, denk je al eens wat langer na dan gewoon de eerste de beste ‘coole’ ideologie aan te nemen. Maar de echte verandering kwam er na een sticker van Blokwatch. Ik wist helemaal niet wat het was en na wat onderzoek besefte ik dat het reilen en zeilen van het VB, mijn eerste stem ooit trouwens, niet mijn ding was. Dus vaak zijn er externe factoren die daarin meespelen.

Wat steekt er allemaal in zo’n identiteit? Zoveel als je kan bedenken maar niet alles is relevant. Je identiteit is niet alleen wie je bent maar ook hoe anderen je zien. Misschien beschouw je jezelf als een ware casanova maar draait elke dame haar hoofd met walging om als je voorbij paradeert. Zowel het element van hoe je jezelf ziet als het element van hoe de anderen je ontvangen, zijn delen van je identiteit. Natuurlijk is iets als ‘ik eet graag paprikachips’ niet bepaald een stukje van je identiteit dat veel zal doen bewegen dus iemands identiteit wordt gedomineerd door de grote vragen.

Even recapituleren. Identiteit is veranderlijk, onderhevig aan externe factoren, een combinatie van zelfbeeld en hoe anderen je zien. We blijven dus nog steeds zitten met een groot, mystiek en los fenomeen.

Nationale identiteit

Zoals ik eerder zei wordt een identiteit gedomineerd door de grote vragen en één van die grote vragen is “Speelt je land van herkomst een rol?”

Zei u ‘ja’, dan kunnen we veronderstellen dat u andere mensen identificeert aan de hand onder andere hun land van herkomst. U maakt een verschil tussen een Belg, Vlaming en Irakees en u neemt uw nationaliteit ook op in uw identiteit. Dacht u ‘neen’, dan zijn andere elementen in een identiteit belangrijker. Géén van beiden is hiermee fout.

Aangezien identiteit kan groeien, kan je omgeving als externe factor van invloed zijn. Ik ben opgegroeid in het landelijke Heers en de folklore van deze Zuid-Haspengouwse streek maakt dus ook deel uit van wie ik ben. Zo kan iemand die in een streek met een bepaalde geschiedenis er belang aan hechten. Als je grootvader je bijvoorbeeld wekelijks vertelde over de strijd tegen de Waalse burgerij dan zal je een ander beeld gaan vormen van de “Walen” en dat is slechts één stap verwijderde van jezelf een fiere Vlaming te noemen.

Wat is er nu zo storend aan zo’n volksidentiteit? Het gaat te vaak over de anderen. Je bent geen fiere Vlaming omdat je trots bent in Vlaanderen geboren en getogen te zijn, je bent fier dat je niet behoort tot een ander “volk” dat je als minder positief ervaart. Het amerikaanse patriotisme laaide enorm op na 9/11, niet omdat ze fier zijn in Amerika te wonen maar omdat ze de Arabische wereld ervaren als terroristisch en kwaadaardig. En vanuit dat standpunt ben je snel verloren in allerhande nationalismes.

George Bernard Shaw beschreef het treffend als “Patriotism is your conviction that this country is superior to all others because you were born in it.” Nationalisme is louter een politieke mutant van dat patriotisme. Dus kunnen we afleiden dat wanneer nationalisten over identiteit gaan spreken ze spreken over hun nationaliteit. En dat ze met die nationale identiteit zich vooral tegen andere identiteiten richten.

Er komt een punt in zo’n groeiende nationale identiteit dat het te ver gaat. Daarmee bedoel ik dat andere elementen worden uitgesloten. Zo zou iemand een geweldige man of vrouw kunnen afstoten louter omdat hij van een andere nationaliteit is. Dat is toch grote zonde. Hoe kunnen we naar een eerlijke en oprechte maatschappij toestappen als iets als land van herkomst van zo’n belang is?

Gaan we nog een stapje verder, dan kunnen we de echte nationalistische politiek tegen waarin die veralgemeningen als vanzelfsprekend worden beschouwd. Je bent een Vlaming of je bent het niet. Zo creëert men een gewenst profiel en wie er niet aan voldoet, wegwezen. Soms, zoals bij het Vlaams Belang, gaat het dus echt om die nationale identiteit en bij anderen, zoals bij de Nieuw-Vlaamse Alliantie, gaat het om een tactiek want terwijl wij discussiëren over Vlaming-Waal en ik een stukje schrijf over identiteit, beramen ze een aanslag op onze sociale zekerheid en gaan andere politieke ambities ongemerkt aan de haal met onze rechten.

En dat is wat de EU aan het doen is. Het creëert een EU-profiel voor landen en wie daar niet aan voldoet, is minderwaardig. Dus moeten we ons als land in dat profiel gaan plaatsen opdat we door de grote EU als waardig aanzien worden. Natuurlijk is het nog allemaal een kwestie van economie en politiek en zijn we als ‘gewone mensen’ daar niet meteen mee bezig, maar de vorming van een concept als De Verenigde Staten van Europa staat aan de deur. Eerst filteren natuurlijk.

Hiermee zeg ik niet dat je nationaliteit moet verwaarlozen. In de naam van cultuur en folklore mag je best wel eens fier zijn op het een of het ander. Het betekent alleen niet dat al het andere minder is. Extremisten dwepen nochtans met dat idee. White Supremacists hanteren bijvoorbeeld “het is toch niet fout om je eigen ‘ras’ te verdedigen” maar dat is het wel wanneer daarmee anderen op basis van nationaliteit dingen ontzegd gaan worden.

Dus we concluderen…

Uw land van herkomst mag en zal een deel uitmaken van uw identiteit. Het idee dat het een belangrijk deel is, leidt tot minder eerlijke denkwijzen. Het idee dat het geen deel uitmaakt, is gevaarlijk voor een cultuur. Zoals met bier, met mate en dronkaards vermijd je beter.