Technocratie of de opmars van een clandestiene neoliberale ideologie

Technocratie of de opmars van een clandestiene neoliberale ideologie

dinsdag 22 november 2011 10:38
Spread the love

Afgelopen zondag werd het voor het eerst duidelijk uitgesproken tijdens de Zevende Dag. Ook hier in Vlaanderen dromen enkele captains of industry van de installatie van een technocratisch bestuur dat de besluiteloosheid van de vertegenwoordigingsdemocratie ‘tijdelijk’ moet vervangen door ‘objectieve’ en krachtige antwoorden te formuleren op de crisis. In een technocratie wordt de besluitvorming toevertrouwd aan technici, experts, wetenschappers en ingenieurs in de overtuiging dat hun beslissingen gebaseerd zijn op rationeel wetenschappelijk onderzoek.

De technocratie doet sluipend haar intrede in de Europese politiek, nu zowel Griekenland als Italië bestuurd worden door een regering van technocraten. Die evolutie is uitermate kwalijk, niet alleen omdat ze de democratie op zich bedreigt, maar ook omdat ze vertrekt vanuit de foute veronderstelling dat technocraten ‘objectief’ zouden zijn. De technocratische regeringen in Zuid-Europa zijn het sluitstuk van een evolutie die al langer gaande is.

De intrede van experts is al enkele decennia oud en hun invloed op de politieke besluitvorming is steeds groter geworden. Een deel van de besluitvorming werd geoutsourced naar ‘onafhankelijke expertencommissies’ die zelfs dwingende adviezen konden formuleren. Dat zou een ‘rationelere en objectievere’ besluitvorming mogelijk maken.

De werkelijke uitkomst was dat politici een stuk macht kwijt speelden aan een schimmige groep technocraten die hun eigen belangen verdedigden. Dat werd in mei nog treffend verwoord door de Nederlandse oud-politica Femke Halsema in haar Leonardolezinng aan de universiteit van Tilburg: “Meer in het algemeen kun je stellen dat globalisering en internationale crises politici in heel grote mate afhankelijk maken van deskundigen, wier achtergronden, motieven en belangen – anders dan die van politici – dikwijls slecht controleerbaar zijn. Waarvan op het moment dat zij dwingende adviezen geven ook nauwelijks bekend is dat zij zelf over de juiste en noodzakelijk informatie beschikken.”

Technocraten hebben uiteraard ook een agenda en het valt te betwijfelen of die in het algemene belang is. Het is niet omdat adviezen geformuleerd worden in een wollig academisch jargon, dat er in die adviezen geen keuzen worden gemaakt. En wat is politiek anders dan het maken van keuzen. Technocratie is een vorm van politiek, het is alleen een niet-democratische variant die de bevolking buiten spel zet. De kans is zelfs groot dat technocratische besluitvorming net die belangen dient die ons in de problemen hebben gebracht, of dacht u dat de technocratische regering in Italië de klimaatproblematiek, de groeiende ongelijkheid of de transitie naar duurzame energievoorziening zal aanpakken.

De technocraten zullen netjes de neoliberale agenda van bezuinigingen en de ontmanteling van de overheid uitvoeren. Ze zullen zich richten op het herstel van het economische systeem dat de crisis heeft veroorzaakt. In die zin zijn het niet eens technocraten – die zoals het begrip oorspronkelijk werd gebruikt technologie als motor van de vooruitgang zien – maar econocraten, die de economie voorrang laten hebben op het algemeen belang. Deze mensen werken voor de financiële sector én het bedrijfsleven, zijn er op gericht het vertrouwen van de markt te herstellen en niet het vertrouwen van het publiek.

Technocratie is niet meer of minder dan de installatie van een clandestiene ideologie, het neoliberalisme vermomd als “wetenschappelijk feit”. Dat is overigens wat het neoliberalisme al sinds de jaren ’60 probeert te doen, namelijk zichzelf presenteren als een quasi-wetenschappelijke bestuursvorm, terwijl het in werkelijkheid om een gevaarlijk utopisch denken gaat, zoals haarscherp werd aangetoond door de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis in De Utopie van de Vrije Markt. Omdat technocratie slechts één aanpak voorstaat – technocraten laten ons immers geloven dat ze neutrale, wetenschappelijk onderbouwde keuzes maken – geeft ze aanleiding tot een politiek waarin pluralisme geen plaats meer heeft en tolerantie geen kans meer maakt.

Politiek in de democratische betekenis van het woord is het botsen van aspiraties, verschillende paden die tot een betere samenleving moeten leiden. Technocraten bepleiten de wetenschap van de middelen en vermijden de wetenschap van het doel. De vraag is vandaag immers niet hoe we de economie moeten herstellen – hoe we terug moeten gaan naar het vernietigende business as usual – maar hoe we een andere economie moeten ontwikkelen. Eén voorbeeld verduidelijkt het verschil.

De European Renewable Energy Council berekende dat Europa, om tegen 2050 naar 100 procent hernieuwbare energie te evolueren, tegen 2020 936 miljard euro moet investeren. De wil om dat al dan niet te doen, is een politieke keuze die vertrekt van aspiraties over het soort samenleving waarin we willen leven. Het is een keuze die niet gemaakt werd. Maar om de markten te redden, werd op één week tijd het Europese noodfonds versterkt naar 1000 miljard euro, meer dan nodig is om de omslag naar hernieuwbare energie te maken. Dat laatste is een typische keuze die erop gericht is het huidige economische model in stand te houden.

De verdieping van dit soort beleid wordt nu in handen gegeven van technocraten, die feilloos de neoliberale agenda zullen uitvoeren onder het mom van wetenschap. De andere keuze, namelijk ons energiesysteem ten gronde veranderen, zou miljoenen banen opleveren en zou 492 miljard aan emissiekosten besparen.

Je moet echt niet verstandig zijn om te weten welke keuze de beste is. Alleen zullen technocraten, die verholen hand en spandiensten leveren aan het globale kapitalisme, die keuze nooit maken. De graaieconomie zal zich in de handen wrijven, de burgers zullen de rekening betalen van een economie die hen niet alleen verarmd heeft, maar die hen ook elke hoop op een betere toekomst heeft afgenomen.

Jan de Zutter is kunsthistoricus en publicist

take down
the paywall
steun ons nu!