Door de voedselcrisis van 2007-2008 is de druk op vruchtbare grond enorm toegenomen. Het voorbije decennium werd in ontwikkelingslanden een oppervlakte zo groot als West-Europa verkocht of verhuurd aan buitenlandse bedrijven voor de teelt van exportgewassen zoals voedsel, biobrandstoffen, hout of papier.

“Te veel van die investeringen gaan gepaard met bedrog, mensenrechtenschendingen en landverlies”, schrijft Oxfam in ‘Land and Power’, een recent rapport over landroof.

Het Oxfam-rapport haalt het voorbeeld aan van de New Forest Company, een Engels bosbouwbedrijf dat in Oeganda plantages van snelgroeiende bomen beheert. Meer dan 22.000 mensen werden van hun land beroofd, vaak met geweld. Uit verschillende getuigenissen blijkt dat de uitwijzingen niet alleen werden uitgevoerd door de politie en het leger, maar ook door gewapende handlangers van het bedrijf.

Gedwongen te verhuizen

“Ik herinner me dat we een deadline kregen om onze huizen te verlaten, tussen 12 en 28 februari 2010”, getuigt Naiki Apanabang voor Oxfam. “Ik verkoos te vertrekken op 12 februari. We konden zien hoe ze huizen in brand staken en de mensen hun velden vernielden. Het was te pijnlijk om nog te blijven.” De moeder van acht kinderen woont nu in een huurhuis en kan niet eens dagelijks haar gezin voeden.

Lokuda Losil is 60 en verkreeg zijn stuk grond in de jaren zeventig. Hij voedde er zijn 8 kinderen op en zag er zes van zijn kleinkinderen opgroeien. Op zijn plantage van bananen, jackfruit en avocado’s was het hard werken, maar hij en zijn familie hadden een leven zonder zorgen.

“De New Forest Company heeft mijn grond afgepakt. Mensen van het bedrijf samen met veiligheidsdiensten vernielden onze oogst en sloopten onze huizen. Ze sloegen mensen in elkaar, vooral degene die niet konden weglopen. Ik ben met mijn vrouw, kinderen en kleinkinderen in groep weggevlucht. Het was verschrikkelijk.”

De landroofkwestie waarover zelfs The Guardian en The New York Times schreven, is een smet op het duurzaam imago van de New Forest Company. Maar deze ontkent de aantijgingen met klem: “Oxfam valt een bedrijf aan met een vlekkeloos parcours in gemeenschapsinvestering en ontwikkeling. Het grootste deel van de beweringen is onjuist en misleidend.”

In een interview met Al Jazeera verduidelijkt de voorzitter van New Forest Company, Robert Devereux: “We hebben er alles aan gedaan om de mensen op vrijwillige basis te laten gaan. Dat werd bevestigd door FSC.”  Waarop Kate Geary, co-auteur van het Oxfam-rapport, reageert: “Hoe kan New Forest Company beweren dat de mensen vrijwillig hun huis verlaten hebben als er twee rechtszaken lopen vanwege misbruik, geweldpleging en vernieling van huizen en oogsten? Iedereen weet maar al te goed wat er gebeurt op de plantages.”

Landroof met een FSC-label

Ondanks de grootschalige landroof kreeg New Forest Company in 2009 toch het FSC-label voor zijn plantages in de Oegandese districten Kiboga en Mubende. Het certificeringsrapport heeft het over ‘illegale bezetters’ wanneer verwezen wordt naar de talloze boeren wier land werd afgepakt. En over de manier waarop dat gebeurde, is de controleurs niets bijzonders opgevallen: “De certificaathouder (New Forest Company) heeft zich vreedzaam gedragen en handelde verantwoord. De illegale indringers zijn vrijwillig van hun land vertrokken. Er waren geen incidenten of geweldpleging, noch meldingen van gedwongen verhuizingen”, aldus SGS-Qualifor, een van FSC’s belangrijkste certificeerders.

Twee maanden na certificatie ontving het Oegandese ministerie van Land een petitie van 10.000 wanhopige inwoners die opgejaagd werden om hun huizen te verlaten. Niet een van hen werd geïnterviewd tijdens de jaarlijkse controlebezoeken van FSC.

“Dat toont nogmaals hoezeer FSC een systeem is dat de positie van de gecertificeerde bedrijven legitimeert en versterkt, terwijl het de zaak van de plaatselijke bevolking verzwakt”, zegt de coördinator van de World Rainforest Movement, Winfridus Overbeek. “FSC is al sinds 2009 op de hoogte van wat er gaande is in Oeganda.”

Alison Kriscenski van FSC-International stelt dat de ‘verandering in landgebruik’  geëvalueerd werd tijdens de controlebezoeken en dat alle stakeholders geraadpleegd werden. Toch kan FSC niet om het Oxfam-rapport heen: “FSC zal de toestand in Kiboga en Mubende grondig onderzoeken. Het is onze prioriteit dat alle inbreuken tegen de principes en criteria van FSC verholpen worden.”

Maar in de praktijk betekent dit dat FSC opnieuw het vertrouwen geeft aan SGS-Qualifor, de certificeerder die twee jaar lang alles door de vingers zag, om het onderzoek te voeren.

Het oncertificeerbare certificeren

“New Forest Company in Oeganda is zeker geen geïsoleerd geval“, benadrukt Winfridus Overbeek. “De World Rainforest Movement voert al jaren campagne tegen de certificering van grootschalige boomplantages, omdat ze wereldwijd gepaard gaan met conflicten. Industriële plantages staan per definitie haaks op de principes van duurzaamheid.”

Toch neemt de vraag naar duurzaam hout en koolstofkredieten uit plantages gestaag toe. En New Forest Company is een jong bedrijf dat daar gretig op inspeelt en ook in andere Afrikaanse landen groeit. In Mozambique bezit het 20.000 ha, in Tanzania 14.000 ha en in Rwanda 13.000 ha. Volgens SGS-Qualifor zullen al deze plantages nog voor de oogst gecertificeerd worden. Sinds het schandaal in Oeganda heeft FSC daar nog geen uitspraken over  gedaan.

Woensdag 9 november om 20 uur speelt in de Centrale in Gent ‘Duurzaam op papier’, een documentaire over een Braziliaans papierbedrijf dat FSC nooit had mogen certificeren. Daarna volgt een pittig debat over de geloofwaardigheid van het FSC-label. Meer info: www.groeneloper.be