Een dunne lijn tussen euforie en fatalisme

Sinds ik voor Uitpers en DeWereldMorgen schrijf, heb ik nooit een dergelijke dagelijks op en neer gaande jojo van een politiek fenomeen meegemaakt. Occupy Wall Street (OWS) heeft wat weg van een manische depressie. Ogenblikken van grote euforie en daadkracht wisselen af met momenten van verlammend fatalisme over de onmogelijkheid om dingen ten gronde te veranderen. Zo voel ik het toch aan.

De hoeveelheid informatie die ik voor dit artikel in de voorbije weken heb verzameld, is zo omvangrijk geworden dat ik niet meer weet waar te beginnen en zelfs enigszins ontmoedigd raak. Hoe schrijf je hier iets zinnigs over zonder het risico te lopen al door de feiten achterhaald te zijn, nog voor de inkt droog is. Teveel informatie is bijna even dodelijk als te weinig. Er is nauwelijks tijd om de zaken even rustig te analyseren of over de toekomst van deze beweging na te denken.

Eén ding is echter zeer duidelijk, hier gebeurt iets dat belangrijk kan worden. Ik zeg wel ‘kan’, want in de hedendaagse vluchtige tijden zijn de nieuwe trends van vandaag al snel de vergeten illusies van morgen. Desondanks, hierbij toch een poging tot analyse.

De massamedia begrijpen er uiteraard weer niets van

Een eerste, zeer belangrijke vaststelling: OWS is ontstaan en gegroeid zonder enige medewerking, steun of berichtgeving vanuit de klassieke media. Integendeel, OWS werd aanvankelijk compleet genegeerd door de massamedia. De eerste commentaren in de klassieke pers waren uiterst denigrerend en gingen compleet voorbij aan de boodschap die door de beweging werd uitgedragen. Hoewel denigrerende commentaren nog regelmatig opduiken, veranderde de toon uiteindelijk snel.

De reacties van het publiek in Amerikaanse talkshows waren sprekend. Spreekgasten, die de beweging belachelijk poogden te maken werden uitgejouwd. Sprekers die er zich achter schaarden, kregen applaus, zelfs in reactionaire shows.

De uiterst rechtse media in de VS gaan uiteraard door op de aanvankelijke koers. Dit leidt soms tot hilarische taferelen. Eric Cantor, Republikeins lid van het Congres en één van de meest uitgesproken woordvoerders van de Tea Party, was zo onverstandig in te gaan op een uitnodiging van Bill Maher, een (naar Amerikaanse medianormen) progressieve talkshowhost. Die liet hem eerst rustig zijn ding doen over die ‘hippies’ die ‘wet en orde’ verstoren en onze ‘instellingen gijzelen’ … waarop de talkshowhost zijn gast confronteerde met beelden van een aantal speeches van deze laatste waarin hij nauwelijks een goed jaar terug nog opriep om Washington en New York te bezetten. Zelden zo een ontluisterende ontmaskering gezien.

Ook de massamedia in de rest van de wereld konden er niet naast kijken, de beweging kreeg navolging, zowel in tientallen andere Amerikaanse steden als in het buitenland. Net als in de VS zelf werd het gekende pad gevolgd met de drie stappen zoals ik hierboven al omschreef: van neerbuigende commentaar over kritische berichtgeving (een zogenaamd gebrek aan duidelijk programma, geen woordvoerders, etc.) tot verslaggeving ter plaatse en ruime aandacht in duidingsprogramma’s. Toch blijft er een zure ondertoon hangen. Dat bewegingen als OWS de massamedia als een onderdeel van het probleem zien, zelfs als een essentieel onderdeel van het economisch systeem, valt uiteraard niet in goede aarde, vooral bij die journalisten die zichzelf nog steeds wijsmaken dat zij toch de ‘kritische waakhond’ van dat systeem zijn.

Dit begon al in Seattle 1999

Eigenlijk zou het succes van OWS ons niet mogen verbazen. Ik zeg dit natuurlijk met het voordeel van de terugblik na de feiten, maar toch. Deze beweging is in feite begonnen in Seattle in 1999. Seattle was de culminatie van bewegingen, die wereldwijd al jarenlang aan het broeien waren en de economische wereldorde niet langer als legitiem ervoeren. Ook Seattle 1999 werd door de massamedia aanvankelijk zeer denigrerend bekeken. Enkele tientallen amokmakers waren belangrijker dan tienduizenden vreedzame betogers. Brutale politierepressie was een ‘reactie op de gebeurtenissen’, zeker geen provocatie van de ordediensten. Later werden de analyses iets evenwichtiger, hoewel de ondertoon toch die bleef van ‘dit is een diffuse, verwarde beweging, die geen woordvoerders heeft, in vage idealen blijft hangen …’. Voor de klassieke pers was het dus ‘copy paste en fast forward’ naar OWS 2011.

Het is natuurlijk altijd riskant specifieke data als historisch keerpunt aan te duiden. Er zit immers altijd een lange voorgeschiedenis achter verborgen. Dat is ook nu zo. Ik neem Seattle 1999 enkel als theoretisch startpunt. Wat daar al jaren aan voorafging, is een goed onderwerp voor een ander artikel. Seattle was weliswaar een heel andere actievorm dan OWS, maar toch. Er kwam ook toen snel navolging. Een en ander culmineerde onder andere in de tragische doden op een betoging in Italië. Aanvankelijk deden de massamedia dit af als ‘antiglobalisme’. Ze moesten zich snel neerleggen bij de door de beweging zelf gekozen (en correcte) omschrijving ‘andersglobalisten’.

9/11: het elan van de beweging valt stil

Deze nieuwe beweging was nog in volle ontplooiing toen een andere historische gebeurtenis roet in het eten gooide. 9/11 gaf veiligheidsdiensten overal ter wereld het ideale excuus om de andersglobalististische beweging in een verdacht daglicht te stellen. Op nauwelijks enkele dagen tijd leek de beweging door de feiten achterhaald.

Daarna zijn de Wereld Sociale Fora (WSF) gevolgd, die de draad op een andere manier poogden op te pakken. Ook dat fenomeen had zijn ups en downs, maar dreigt nu stilaan te verworden tot een traditioneel gebeuren waar progressieve bewegingen regelmatig samenkomen om na te denken over de toekomst. Dat is zeker niet onbelangrijk (!), maar een drijvende kracht zijn de WSF niet meer.

Eerst de Latijnse lente, daarna de Arabische …

Ondertussen doet zich al jaren een nieuwe verandering voor op een continent dat door de westerse massamedia grotendeels wordt verwaarloosd. In Latijns-Amerika waait een progressieve wind die niet meer te stuiten is. Het laatste woord is er nog niet over gezegd en succes is ook daar nog steeds niet gegarandeerd. Daar is de Amerikaanse boeman – ook al is hij fel verzwakt – nog steeds te sterk voor. Maar ondertussen houdt deze evolutie wel al zoveel jaren stand dat een nieuwe generatie jonge Latijns-Amerikanen opgroeit die niet anders heeft gekend en niet langer wordt geïndoctrineerd in een evidente onderdanigheid aan de Amerikaanse noorderbuur.

Dan was er de Arabische lente. Ook daar kwam deze beweging schijnbaar uit de lucht vallen. Ook dat kan nog alle kanten uit. Het is een zeer heterogeen fenomeen. Tunesië en Egypte kunnen niet echt vergeleken worden. In Bahrein werd de revolte in bloed gesmoord (met stilzwijgende instemming van het Westen). Het verhaal van Libië kennen we…

Echte verandering moet van binnen de VS zelf komen

Blijkbaar beweegt er nu in de VS zelf een en ander. Dat dit daar gebeurt, maakt het nog belangrijker dan in eender ander land. Of we dat nu leuk, terecht, relevant of eerlijk vinden, doet daarbij niet echt ter zake. Zoals ik ook in talloze artikels in Uitpers over de Amerikaanse verkiezingen heb geschreven: echte verandering zal er pas komen als de bevolking van de VS daar zelf voor opkomt.

Voor de Republikeinen is deze beweging uiteraard compleet onaanvaardbaar. Voor de Democraten eigenlijk ook, maar die zitten toch wat meer gewrongen. Als dit een beweging van African-Americans of Amerikaanse Indianen was geweest was ze al lang onderdrukt geworden. Dat het net de blanke middenklasse is die de bulk uitmaakt van de deelnemers aan OWS, maakt het voor de Amerikaanse elite en de commerciële massamedia bijzonder moeilijk om dit te negeren of te verbieden. Dit gaat over hun eigen electorale publiek.

Ondertussen doemen een aantal zware hindernissen op. De winter komt er aan. New York mag dan zuidelijker liggen dan Parijs, het is er bar koud. De politie weet dat ook en heeft alle stroomgeneratoren en verwarmingstoestellen in beslag genomen (voor de ‘brandveiligheid’ en wegens ontbreken van ‘vergunningen’).

De VS heeft een lange traditie van politieke repressie

Bovendien mag je er gif op nemen dat de FBI nu reeds overal zijn infiltranten ter plaatse heeft. Wall Street zit te hopen op een of ander gewelddadig incident om met de hele zaak komaf te maken. Als dat er niet vanzelf komt, wordt een en ander wel snel gecreëerd. Dat dit dan tien jaar later in een rechtszaak kan worden ontmaskerd, is geen probleem. Het doel is ondertussen al lang bereikt. Al zijn historische analogieën altijd riskant, toch denk ik dat de OWS beweging er goed aan doet om te bestuderen hoe de Amerikaanse politieke politie van de FBI in de jaren ’60 en ’70 omging met de nieuwe sociale bewegingen van toen. Google eens naar FBI-COINTELPRO-American Indian Movement-Black Panthers. 

Eenzelfde observatie kan je trouwens ook maken over de oorlog in Libië. De analisten van de NAVO zijn niet dom en weten dat de leugens ooit wel allemaal zullen uitkomen. Dat is niet zo erg. Het doel is ondertussen al lang bereikt. Het wordt dus oppassen in de komende weken voor OWS. In een aantal steden is de keiharde politionele repressie al volop aan de gang.

Het is ook tijd om over andere actievormen na te denken. Het elan is er nog steeds. Dat mag niet verloren gaan.

Blanke middenklassers, en dan?

In de opiniepeilingen in de VS blijft de steun voor de beweging gestaag stijgen. Dat is een goed teken, maar niet genoeg om er gerust in te zijn. Vanuit bepaalde linkse hoek wordt de beweging bekritiseerd wegens het overwegend blank middenklasse karakter van de deelnemers. Dat is juist. Maar dat biedt ook een groot potentieel. Als de beweging door zwarte Amerikanen was gelanceerd, was ze al lang onderdrukt. Dat het net de blanke middenklasse is die nu protesteert, is zeer vervelend voor Wall Street. Deze beweging kan je niet zomaar criminaliseren.

Sociale strijd wordt nooit met één succesvolle actie gestreden. OWS heeft potentieel. Benieuwd wat er uit voortkomt.

Lode Vanoost