De indignados hebben zichzelf afgelopen weekend definitief op de kaart gezet, en de ‘Occupy Wall street movement’ gaat stilaan wereldwijd. Je kunt er donder op zeggen dat de ‘powers that be’ stilaan verontrust raken. Enige nieuwsgierigheid en vage sympathie voor hun zaak vormden voor mij de aanleiding om in Brussel vandaag eens te gaan luisteren naar een paar van die indignados. Deze namiddag ging een ‘Citizen’s controversy’ door in de buurt van het Schumanplein, georganiseerd door ‘Madariaga – college of Europe foundation’, met als thema: wat kunnen de indignados en de EU van elkaar leren? Aangezien de Chathamhouse rules van toepassing zijn bij dit soort events, wil ik me hier beperken tot een paar algemene impressies en bedenkingen.
Een viertal woordvoerders van de indignados gingen het debat aan met een publiek dat op het eerste zicht nogal wat EU-bureaucraten bevatte, logisch gezien de setting. Niet iedereen sprak met evenveel kennis van zaken, maar grosso modo maakten de indignado woordvoerders toch een professionele indruk. Sommigen onder hen sloegen zelfs spijkers met koppen, en bleken verbaal sterk. Ze brachten hun zaak dus met verve.
Wat hun analyse betreft, zit ik grotendeels op hun lijn. Ze komen op voor sociale rechtvaardigheid en echte democratie waar het niet langer de financiële markten zijn die de lijnen uitzetten. Ze willen geen ‘tabula rasa’ van het hele systeem, zeiden ze uitdrukkelijk, ze willen enkel het systeem hervormen zodat terug rekening gehouden wordt met de wensen van de gewone mensen, ipv met die van de de 1 % “big shots” die nu de lakens uitdelen.
Waar ik hen minder goed in kon volgen is wat hen in ‘s hemelsnaam doet denken dat die 99 % mensen anders in elkaar zouden zitten dan de 1 % ‘greedy bankers’ en trawanten. Ik vrees dat ze de menselijke natuur een klein beetje onderschatten, of toch minstens idealiseren. Mensen hebben een sociale reflex, dat is geweten – zeker sinds De Wael – maar hebben ook een duidelijk egoïstisch kantje. Je maakt me dus niet wijs dat, zelfs als de indignados beweging er zou in slagen om komaf te maken met de almacht van instellingen en internationale organisaties als het WTO, IMF, Wereldbank, en andere Europese Commissie’s, dat wat ervoor in de plaats komt niet op termijn aan net dezelfde euvels zou beginnen lijden. Het is echt geen toeval dat dit soort bewegingen als een soort ‘golven’ om de paar decennia nodig blijken te zijn. Blijkbaar leren wij mensen niet uit onze fouten.
Zoals gesteld: ik deel hun mening dat er iets ‘fundamentally rotten’ is in dit systeem, en volgens reacties in het publiek lijken ook veel EU-ambtenaren die mening toegedaan, alleen is het vooralsnog niet duidelijk hoe je in de toekomst kunt vermijden dat we terug dezelfde weg opgaan, gesteld dat we er al in zouden slagen om met een schone lei te beginnen – iets waarvan ik geen voorstander ben, by the way. We hebben genoeg bittere ervaringen met “tabula rasa’s” in de geschiedenis.
Ik maak me echter sterk dat velen – toegegeven, niet allemaal – onder die 99 % niet minder of meer egoïstisch in elkaar zitten dan de lui die nu de grote bonussen binnenrijven. Een paar zaken die daarop wijzen: waarom komen de indignados overwegend uit landen waar het economisch erg moeilijk gaat, zoals Portugal, Spanje, Griekenland, … en lijkt het vooralsnog moeilijker om mensen te overtuigen in EU landen die de bezuinigingsdans tot dusver grotendeels ontspringen? De meeste mensen komen pas op straat als ze maar weinig meer te verliezen hebben, en als het over henzelf gaat. Ze hebben overigens een punt, maar je begrijpt waar ik naartoe wil.
Ander voorbeeld: waarom waren we met zijn allen veel minder ‘verontwaardigd’ toen dezelfde sociale bezuinigingspolitiek werd gepropageerd en doorgevoerd in de jaren ’80 en ’90 in lage-inkomenslanden in Afrika, Latijns Amerika, … ( cfr. de beruchte ‘Structural Adjustment programs’ van WB/IMF). Sommige mensen in het Westen fulmineerden daar wel tegen, maar het bleef toch een minderheid. In tegenstelling tot nu, nu de woede om het financiëel-economische systeem wijdverspreid is, ook bij ons. Omdat we nu zelf aan den lijve ondervinden wat het betekent als “democratie” een loos begrip blijkt, en we naar de pijpen moeten dansen van financiële markten, inhalige speculanten en schimmige ratingbureaus.
Sommige van de indignados lijken dat trouwens te begrijpen, ik hoorde bijvoorbeeld een van hen beklemtonen dat de belangrijkste strijd er een is om ‘geatomiseerde’ Europeanen van achter hun tv-scherm te krijgen, en gewoon met elkaar te laten discussiëren, op straat en op pleinen, overal in Europa. Want die bange geïsoleerde mensen blijken nu een makkelijke speelbal voor de markten (en hun al even bange politici).
Een andere indignado-vertegenwoordiger viel het ongebreidelde competitiedenken aan dat deze wereld kenmerkt. Ook daar raakt hij de kern van de zaak, en dan pas blijkt duidelijk hoezeer de indignados en de EU-mensen een erschillende taal spreken. Fundamenteel blijven EU-technocraten immers geloven in een sterke economie – die via competitiviteit moet uitgebouwd worden – vooraleer een sociaal Europa mogelijk is. Terwijl alle ‘evidence’ er tegenwoordig op wijst dat dit een heilloze weg is op lange termijn – of je nu kijkt naar de Noordpool die aan het smelten is in razend tempo, of de 10 % groei in China die de afgelopen 7 jaar slechts gemiddeld 1 % nieuwe jobs per jaar heeft gecreëerd (wat van de hypothese dat groei boven de 2 % zou leiden tot jobs, een lachertje maakt), en dergelijke. Waar streven naar louer kostenefficiëntie en rationaliseringen – zolang die niet in functie staan van het publieke belang – en streven naar behoud en versterken van concurrentiekracht uiteindelijk toe leiden, is zo onderhand duidelijk voor iedereen die ogen in zijn kop heeft: we zijn de wereld op dit ogenblik op een superefficiënte manier om zeep aan het helpen. Efficiëntie krijgt zo wel een erg bittere betekenis.
Laat me samenvatten: de woede van de indignados is echt en terecht, hun analyse is allerminst van de pot gerukt, en de EU onderschat best de woede niet die bij brede lagen van de bevolking leeft. Maar de indignados lijken me vooralsnog wat te idealistisch over wat er dan in de plaats zal komen, mochten ze er al in slagen om de wereld iets sociaal rechtvaardiger te maken. Met louter basisdemocratie en een afkeer van parlementen, internationale instellingen, en andere plaatsen waar het om de knikkers gaat en waar de echte beslissingen genomen worden, gaan we er niet komen, vrees ik. Al heb ik de indruk dat de beweging nu al haar eigen “Cohn-Bendits“ begint voort te brengen, mensen die op eloquente wijze kunnen duidelijk maken waarom ze woedend zijn. Wat mij betreft een uitstekende zaak. Het zou doodzonde zijn mochten ze zich laten kapen door de Pieter Maréchals van deze wereld.
Maar willen de indignados echt een sociaal rechtvaardiger en duurzamer wereld creëren, zullen ze bereid moeten zijn om het financiëel-economische systeem daar aan te vallen, waar het het meest nodig is: in de neoliberale mantra’s van ‘kostenefficiëntie’ en ‘concurrentiekracht’, en het doordrenken van hele sectoren van economisch rendabiliteitsdenken. Indignados moeten duidelijk maken dat ze dergelijk goedkoop economisch jargon – dat als ‘common sense’ verpakt wordt in de media – niet meer pikken. Als economen nog met kostenefficiëntie op de proppen komen, moeten ze ertoe gedwongen worden om die te koppelen aan het algemeen belang.
Terzelfdertijd moeten ze echter goed beseffen dat het kapitalisme niet toevallig zo succesvol is (geweest), en dus in meer dan een opzicht lijkt aan te sluiten bij hoe mensen in elkaar zitten. Vraag dat maar aan de jongeman die met een Jaguar onder de billen indruk probeert te maken op zijn lief, of aan mijn stiefzoontje dat nu al, op de prille leeftijd van 11, wegduikt op de achterbank van mijn Toyota als hij ziet dat zijn klasgenootjes er met een 4 x 4 komen aangedenderd.
Last but not least. Het lijkt het me ook dat, om echt kans te maken op wezenlijke globale veranderingen, de indignados ook in China iets teweeg zouden moeten kunnen brengen. Veel van hun verzuchtingen leven daar ook, onder meer het toenemende onbegrip voor de enorme kloof tussen rijk en arm. Maar materialisme en statushang zijn er helaas even wijdverbreid als de haat voor de nouveaux riches en corrupte KP-mandarijnen met opzichtige Rolex-horloges.
Zoals ik al zei: dat is iets wat de indignados best voor ogen houden, als ze een rechtvaardiger samenleving willen op poten zetten. “The enemy is within us. “