Op het terrein groeit het ongeloof over een leefbare Palestijnse staat en is de frustratie over de dubbelhartigheid groot. Ook al is het VN-initiatief niet de verhoopte game-changer, toch slaagden de leiders er in de Palestijnse kwestie opnieuw te internationaliseren en hoog op de agenda van de Verenigde Naties te plaatsen.

1. Hoe verloopt de procedure in de Veiligheidsraad?

President Abbas overhandigde een brief aan secretaris-generaal Ban Ki Moon. Die gaf het verzoek meteen door aan de Veiligheidsraad. Om het lidmaatschapsverzoek door te kunnen verwijzen naar de Algemene Vergadering voor een finale stemming, moeten er negen landen in de Veiligheidsraad voor stemmen en mag er geen veto zijn. De VS dreigde echter haar veto te gebruiken. Maar het kan ook zijn dat twijfelende landen zoals Bosnië en Colombia zich onthouden en de VS haar veto niet moet inzetten. Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zullen zich waarschijnlijk onthouden. Mocht er een negatief antwoord van de Veiligheidsraad zijn, kan de Palestijnse Autoriteit haar vraag om een upgrade van de status indienen bij de Algemene Vergadering (AV). De procedure in de Veiligheidsraad kan nog lang duren, en de kwestie kan er als het ware geparkeerd worden.

2. Waarom gingen de Palestijnen toch naar de Veiligheidsraad?

Dit was het oorspronkelijke plan toen de Palestijnse Autoriteit in het voorjaar van 2011 een nieuwe strategie zocht om druk op Israël uit te oefenen. Na besprekingen, onder meer met de Europese Unie, werd duidelijk dat de weg via de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties efficiënter zou zijn, ook al ging het slechts over een upgrade van het statuut tot waarnemende staat (zonder lidmaatschap).

Maar de Palestijnse leiders voelden zich niet gesteund door de EU. Hoge Vertegenwoordiger van het Buitenlands Beleid Catherine Ashton wilde onderhandelen over een resolutie maar voerde tevens druk uit om de optie om Israël aan te klagen voor het Internationaal Strafhof in Den Haag te schrappen.

Dit was een brug te ver voor de Palestijnse politici die uiteindelijk kozen voor een meer confronterende aanpak. Toch benadrukten ze dat het lidmaatschap geen doel was, maar een manier om de context te veranderen, en dat ze niet tegen onderhandelingen waren gekant, wel integendeel.

3. Hoe reageerde de internationale gemeenschap?

In zijn speech voor de Algemene Vergadering op 22 september veroordeelde president Obama de strategie van de Palestijnen en stelde hij dat er geen korte weg naar vrede is. Hij zweeg echter over de nederzettingen, net als het kwartet voor vrede (VN, VS, EU en Rusland). Op 23 september veroordeelde het kwartet ‘unilaterale stappen’ en riep het op tot het hervatten van de onderhandelingen zonder voorwaarden.

Hiermee volgen de belangrijkste internationale spelers de visie van Israël, namelijk dat een bouwstop in de nederzettingen geen voorwaarde is om het vredesproces opnieuw op te starten. Toen Israël een paar dagen later de bouw van nieuwe huizen in de nederzetting Gilo aankondigde, veroordeelden de VS en de EU dit wel. Maar toch weigeren ze de Palestijnen te volgen in hun visie dat vredesgesprekken en nederzettingenexpansie niet compatibel zijn en druk op Israël moet worden opgevoerd om te stoppen met de bouw van nederzettingen.

4. Wat is de visie van België?

België heeft geen uitgesproken visie. Toch verwachten waarnemers dat België voor een upgrade van het lidmaatschap zal zijn, indien het tot een stemming zou komen in de Algemene Vergadering. Premier Leterme toonde begrip voor het Palestijnse VN-initiatief tijdens zijn bezoek aan de regio begin september. Minister van Buitenlandse Zaken Vanackere benadrukte zowel voor als na de zitting van de AV dat Europese eensgezindheid van cruciaal belang is en dat hij hier actief aan meewerkt. Er is echter geen Europese consensus aangezien landen als Duitsland en Italië van meet af aan tegen het initiatief gekant waren.

Over de inhoud van de Belgische positie bleef minister Vanackere echter op de vlakte. Enerzijds noemde hij de Palestijnse VN-gang een unilaterale stap en zelfs contraproductief. Anderzijds uitte ook hij zijn begrip voor het initiatief en benadrukte hij dat de Palestijnse staatsopbouw succesvol is en niet kan worden genegeerd.

5. Wat zijn de volgende stappen?

Het kwartet (de VS, VN, EU en Rusland) wil dat er zo snel mogelijk onderhandelingen komen. Die zouden in november van start moeten gaan. Over drie maanden zou er een akkoord moeten zijn over veiligheid en grenzen. Eind 2012 zou er een finaal vredesakkoord op tafel moeten liggen.

Zoals afgelopen vredesonderhandelingen uitwezen, zijn die deadlines moeilijk haalbaar. Zo moest het Oslo-proces, gestart in 1993, reeds eind 1999 uitmonden in een Palestijnse staat. Zolang de Veiligheidsraad geen uitspraak doet (en het wordt verwacht dat dit nog een tijd kan duren), kunnen de Palestijnse leiders weinig doen.

6. Hoe evolueert de situatie op het terrein?

De Palestijnse bevolking reageerde aanvankelijk vrij onverschillig op het VN-initiatief omdat het weinig kan veranderen aan de situatie op het terrein: de bezetting, de blokkade van Gaza, de nederzettingenbouw, enzovoort. Naarmate de AV naderde en zeker toen president Abbas zijn speech gaf, groeide het enthousiasme.

De vrees blijft echter bestaan dat er geweld uitbreekt, ook al zijn de Palestijnse protesten vreedzaam. Het Israëlische leger dreef echter de spanning op in september, onder meer via de bewapening van kolonisten.

Indien de internationale gemeenschap de Palestijnen geen duidelijk perspectief geeft, en Israël ongestoord laat verdergaan met zijn nederzettingenexpansie, zijn de vooruitzichten voor de toekomst erg somber.

De Palestijnen maken zich ook zorgen over de interne verdeeldheid, en het gebrek aan interesse in verzoening tussen Fatah en Hamas. In september kantte Hamas zich ook uitdrukkelijk tegen het initiatief, waardoor de twee partijen nog verder van elkaar staan.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met 11.11.11, Broederlijk Delen, Pax Christi Vlaanderen, de Algemene Centrale-ABVV, Intal, Vrede vzw en FOS.

Meer informatie:

Middle East Quartet Statement http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/EN/foraff/124734.pdf

Verklaring minister Vanackere voor Algemene Vergadering
http://diplomatie.belgium.be/en/newsroom/news/press_releases/foreign_affairs/2011/09/ni_250911_statement_vanackere_66_general_assembly_un.jsp?referer=tcm:312-147701-64

EU opinions multiply on Palestinian state
http://euobserver.com/24/113734