Staat de Europese Commissie aan de zijde van Robin Hood?
Opinie, Nieuws, Europa, Opinie -

Staat de Europese Commissie aan de zijde van Robin Hood?

Trekt de Europese Commissie ten strijde aan de zijde van Robin Hood tegen de dominantie van de financiële markten?

vrijdag 30 september 2011 11:37
Spread the love

Het hek is van de dam: Europees voorzitter Barrosso heeft het plan van de Europese Commissie voorgesteld voor de installatie van een taks op financiële transacties. Om te vermijden direct euforisch te worden en op gevaar af een spelbreker op het feestje te zijn, blijft het toch noodzakelijk, naast enkele belangrijke positieve punten, ook goed te kijken naar enkele negatieve aspecten. En we weten reeds lang, dat de soep nooit zo heet wordt gegeten als opgediend.

Het eerste positieve is dat 12 jaar na de oproep van Ignacio Ramonet, toenmalig hoofdredacteur van Le Monde Diplomatique, “Ontwapen de markten”, waarin hij een oproep deed om de aloude Tobintaks, vanonder het stof te halen waar hij beland was en te gebruiken om de financiële markten te reguleren, de moordende speculatie af te remmen en ook nog eens financiële middelen te genereren voor de herverdeling van mondiale publieke goederen, er een uitgewerkt voorstel is vanuit de Europese Commissie, ondersteund door het Europees Parlement, om een taks op financiële transacties te organiseren.

Dat betekent ook dat de sociale bewegingen, vakbonden en NGO’s die de Tobintaks en soms de Robin Hood Taks en de voorbije jaren de FTT (Financiële Transactie Taks) verdedigd hebben en er ook volop voor gegaan zijn nu al een overwinning hebben geboekt. Een overwinning op het defaitisme en het cynisme, maar ook op de macht en dominantie van de financiële industrie, geruggesteund door een geoliede en invloedrijke lobbymachine. We hebben al hun ideologische, politieke en technische tegenargumenten in de loop der jaren op losse schroeven gezet.

Sinds tien jaar mobiliseert een brede beweging zich internationaal om het invoeren van een belasting op de internationale financiële transacties te vragen. De idee om deze transacties te belasten komt van James Tobin, winnaar van de Nobelprijs economie 1981 en ex-raadgever van president J.F. Kennedy. Hij was het die in 1972 voorstelde om “een zandkorrel in de tandwielen van de internationale financiën te gooien” en zodoende een antwoord te bieden aan de instabiliteit die een jaar eerder was ontstaan door de afschaffing van de “Overeenkomsten van Bretton Woods”. “De Tobintaks”, naam die aan zijn voorstel wordt gegeven, beoogde enkel de valutahandel op de internationale wisselmarkten te taxeren met minimum 0,25%.

Het verzet tegen die Tobintaks kwam even snel op gang. Financiële kringen probeerden te bewijzen dat de belasting technisch niet uitvoerbaar is, een veel te zware bureaucratische inspanning zou vergen en de financiële markten hun soepelheid zou doen verliezen. Al deze bezwaren kunnen makkelijk worden weerlegd. Het verzet moet dan ook gezien worden als een klassieke angst voor belastingen, zoals dat ook honderd jaar geleden met de gewone inkomensbelastingen het geval was.

Toegegeven, na 2004 (en na de stemming in het Belgische parlement over de Belgische Tobintakswet (in Spahnversie), viel de mondiale beweging stil en werd er jarenlang geen vooruitgang geboekt. Op het einde van 2008 bij het uitbreken van de kredietcrisis of bankencrisis, direct gevolgd door een financiële en economische crisis, volgens veel economen de ergste sinds de Grote Depressie van 1929, keerde ineens het tij. Stemmen stegen op om de schuldigen van de crisis, de banken, te laten meebetalen voor de crisis. Het idee van een “bankentaks” kwam bovendrijven, zelfs in de VS bij Obama en bij Gordon Brown in de UK.

Een verrassende steun kwam er eind augustus 2009 van Adair Turner, de voorzitter van de Britse autoriteit inzake financiële diensten, die erin een middel zag om paal en perk te stellen aan de wereldwijde uitwassen in de financiële sector. Opmerkelijk was ook zijn uitspraak, bijna een andersglobalistische boodschap, “dat meer dan 80% van de financiële transacties en speculaties geen enkel maatschappelijk nut beoogden”.

De huidige crisis die de wereld heeft getroffen is zo diep dat talrijke fanaten van de deregulering en de financialisering van de economie hun verbeelding pijnigen om de bressen die ze zelf hebben geslagen weer te dichten. De ommekeer van rechtse regeringsleiders zoals Sarkozy en Merkel, maar ook de bocht van Barrosso en de Europese Commissie, illustreert de impasse waarin de neoliberale politiek verstrikt is geraakt te midden de Europese schuldencrisis.

Alhoewel de mondiale sociale bewegingen de strijd nooit hebben gestaakt, en tussen de minimale ups vooral veel downs moesten incasseren, is het vooral de enorme publieke schuldenberg die de redding van de private banken heeft nagelaten bij vele nationale overheden, waardoor sociaal beleid wordt afgeknepen, die de taks heeft omhoog gestuwd de voorbije jaren.

Economen in de VS zoals Joseph Stiglitz, Paul Krugman, Dani Rodrik, Jeffrey Sachs en Paul Volcker keuren een FTT goed. Zelfs algemeen bekende speculanten zoals George Soros en Warren Buffett steunen een FTT omdat ze bezorgd zijn over de stabiliteit van het financiële systeem, dat hen mateloze rijkdom heeft verschaft (each man kills the thing he loves?). Op de top van Pittsburgh, in september 2009, hebben de staatshoofden het IMF gemachtigd om „de reeks van opties te onderzoeken die de landen zouden kunnen goedkeuren opdat de financiële sector een wezenlijke en rechtvaardige bijdrage kan leveren in de last van de financiering van de steun van de overheid om het banksysteem te redden“. Toenmalig directeur-generaal DSK was zelfs geen koele minnaar van een FTT, maar een tegenstander en verkoos een bankentaks om geld voor het IMF samen te sprokkelen zonder de gedereguleerde markten te reguleren. Zijn opvolgster Christine Lagarde, volgde tijdens haar laatste maanden als Frans minister van Financiën haar politieke baas Nicolas Sarkozy, maar heeft sinds haar aanstelling als directeur-generaal van het IMF nog niet in haar fiscale kaarten laten kijken.

Zij, en de andere politieke leiders, staan enerzijds oog in oog met een steeds luider klinkende afkeer van de publieke opinie tegenover de bonussencultuur van bankiers en managers, een publieke opinie waarvan een steeds groter deel ook twijfelt aan de “weldaden” van het kapitalisme. Anderzijds worden zij geconfronteerd met aan de ene kant een steeds verder uitdijende private rijkdom en aan de andere kant steeds hogere publieke schulden, de gaten in de begrotingen geslagen door de redding van de bankensector door de overheden, terwijl zich aan de horizon steeds nieuwe sociale catastrofes aandienen (Ierland, Griekenland, Portugal, Spanje,.Italië).

Hoe kunnen zij de komende besparingsrondes in de sociale zekerheid en publieke diensten aan hun bevolkingen verkopen?

Door nu volop de kaart te trekken van de “morele” strijd tegen de graaicultuur van bankiers en aanverwanten (“de financiële markten moeten nu ook hun verantwoordelijkheid nemen” is de diplomatieke versie van de populaire slogan “fuck the bankers”) gaan ze met tegenzin over tot regulering van die speculatieve graaicultuur door een politieke regulering van de financiële markten zelf. Toch zijn het diezelfde regeringen die het economisch bestuur van diezelfde EU promoten (het “six-pack” dat nu goedgekeurd is door het EP) om de overheden te dwingen binnen de krijtlijnen van de neoliberale politiek ingeschreven in de Grondwet en te onderwerpen aan de budgettaire orthodoxie waardoor de sociaaldemocratische verzorgingsstaten verder ontmanteld worden.

Na het Europees Parlement nu ook de Europese Commissie

Een Europese taks op financiële transacties (FTT of Financiële Transactie Taks), uitgezonderd de transacties op de wisselmarkten, zou vanaf 1 januari 2014 in voege kunnen treden, aldus een ontwerp van tekst van de Europese Commissie, voorgesteld tijdens de State of the Union door Europees voorzitter Barrosso aan het Europees Parlement.
De taks op financiële transacties is een omzetbelasting voor de financiële markten. Ze moet op deviezen, aandelen, obligaties, vreemde valuta, handel in afgeleide producten (waaronder futures en opties met betrekking tot aandelen, renteproducten, valuta en contracten met bepaalde tijdslimiet) worden toegepast en op alle markttransacties die met minnelijke schikking gepaard gaan. De taks zou beperkt worden tot transacties op de financiële markten. Transacties door gewone consumenten (zoals de betalingen van handelswaar, de betaling van lonen en stortingen naar het buitenland) zouden niet aan de FTT onderworpen worden; evenmin de kortetermijnleningen tussen banken, noch de bankverrichtingen).

De voorstellen voor het heffen van taksen op financiële transacties dateren uit de tijd van John Maynard Keynes (1943) en van James Tobin (1972). De Tobintaks, een heffing op de handel in valuta (taks op transacties van deviezen) was de eerste taks die op de geglobaliseerde financiële markten afgestemd is.

Binnen de Eurozone

Volgens het document waarin de taks werd voorgesteld, dat reeds via het agentschap Reuters een week eerder gelekt was, zouden transacties die buiten Europa gebeuren eveneens belast worden indien er een financiële instelling van het ‘oude continent’ bij te pas komt, dit om kapitaalvlucht te vermijden.

Zoals de sociale bewegingen altijd verdedigd hebben tegenover de tegenstanders zoals de financiële lobbygroepen, zal de taks echter geen particulieren treffen. De taks zal ook niet toegepast worden op transacties van de overheidsschuld op de primaire markt evenals niet op de uitgifte van aandelen op de beurs.

De taks zou onmiddellijk vereffend worden via de electronische verhandelingsplatforms.
“Transacties van contanten in plaatselijke wisselinstellingen vallen niet binnen het bereik van de taks, wat zo het principe van vrije circulatie van kapitalen beschermt” volgens het voorstel dat Aldirgas Semeta, de Europese commissaris bevoegd voor fiscaliteit.

De Commissie heeft gewerkt aan een formule die gebaseerd is op de vestiging in Europa van de financiële instellingen die de taks zouden moeten toepassen, wat op die manier kapitaalvlucht vermijdt. Om die taks uit de weg te gaan zal het niet volstaan dat zo een instelling de transacties buiten Europa doet doorgaan.

“Ook transacties die gebeuren via platformen buiten de Europese Unie, zullen wel belast worden indien minstens één instelling vanuit de EU er bij betrokken is” valt er nog te lezen in het document.

Er werd nog geen definitief tarief beslist maar de werkhypothesen van de Commissie gaan uit van een taks van 0.1% op de omzet van aandelen en obligaties, en van 0.01% op de omzet van derivaten.

Sommigen zoals Brown, Barroso, Kouchner die zich de voorbije jaren ten voordele van de belasting op financiële transacties (FTT) hadden uitgesproken beklemtoonden ofwel dat die taks globaal werd ingesteld of op vrijwillige basis of met een belachelijk lage aanslagvoet van 0.005%. Aan die fase komt met het EC document een eind. De “vrijwilligheid” is natuurlijk te gek voor woorden evenals de te lage aanslagvoet en de favoriete doodsteek voor de taks werd steeds gegeven door te wijzen dat alleen een “globale taks” kansen had. Omdat alle technische tegenargumenten geen enkele kracht meer bezitten trekken de zwaarste tegenstanders zoals de UK en de lobbygroepen van de bankensector en de financiële industrie vandaag hun laatste troefkaart: alleen een “globale taks” (hetgeen ongeveer wachten op Godot is) kan kapitaalvlucht tegengaan.

Volgens meerdere voorafgaande schattingen door de uitvoerende macht van de Europese Gemeenschap zou de maatregel jaarlijks tot een heffing van ongeveer 50 miljard Euro kunnen leiden. Ironisch genoeg besteedde James Tobin weinig of geen aandacht aan het inkomen uit deze taks, gezien hij de stabiliteit van de financiële markten belangrijker vond dan ontwikkelingsfinanciering. Anderzijds groeide de geldhandel dubbel zo snel sinds Tobin’s tijd, net zoals het mogelijke inkomen uit een wereldwijde Tobintaks.

Nieuwe tegenstanders van mondiale belastingen?

De lobby van de financiële industrie verzet zich tegen deze taks. Vele financiële ondernemingen zouden bij de invoering van de taks minder winstgevend worden. Enkele voorbeelden o.a. de zogenaamde zeer winstgevende ‘hoge frequentiehandel’ zou hierdoor massaal worden getroffen. De sterke tegenstand vanwege de financiële sector verwondert dan ook niet. Doch als men het bekijkt vanuit het standpunt van de lange termijn beleggers dan is die taks ook interessant voor hen die op de financiële markt opereren omdat die taks te grote speculaties beperkt en transacties op lange termijn nauwelijks belast. De economie zou van de invoering profiteren: de banken zouden zich opnieuw oriënteren op de financiering van investeringen op lange termijn in plaats van zo maar in een casino te gokken. De invoering van de FTT voorkomt bovendien financiële crises en aanvallen op het muntstelsel en zorgt er alzo voor dat ondernemingen een betere planning kunnen opstellen. Daarenboven gaat de financiële wereld er met een onredelijk hoog aandeel van de totale toegevoegde waarde vandoor. Ook deze wanverhouding zou door een FTT gecorrigeerd worden.

De taks, bekritiseerd door Jean-Claude Trichet, de voorzitter van de Europese Centrale Bank, en door andere Europese verantwoordelijken omdat zij nieuwe spanningen zou kunnen veroorzaken op de markten nu Europa een periode van financiële turbulenties doormaakt, zal niet gemakkelijk te implementeren zijn.

Gezien de weerstand van Groot-Brittannië tegen het project zou men het debat snel moeten toespitsen op een toepassing enkel binnen de Eurozone, een beperking die de steun kreeg van Frankrijk en Duitsland.
“Door Groot-Brittannië er buiten te houden zijn we bereid inkomsten te verliezen maar wint de Unie van de Eurozone aan een politiek symbolische betekenis” aldus een bron betrokken bij de discussies rond die taks.

Maar niet alleen Groot-Brittannië, die alles doet om de City buiten elke vorm van regulering en responsabilisering te houden, zijn er echter nog een pak tegenstanders: Nederland, Polen, Zweden (maar behoort niet tot de Eurozone); Denemarken was tot voor kort een tegenstander, maar sinds de electorale verschuiving van enkele weken geleden waardoor links opnieuw het heft in handen kon nemen, behoren ze tot het kamp van de voorstanders.

Belangrijke landen van de G20 staan er eveneens huiverig tegenover en Timothy Geithner, de Amerikaanse secretaris van de Schatkist, heeft in Wroclaw (Polen) aan zijn Europese collega’s meegedeeld dat de VS niet zinnens zijn zo een taks te heffen. Ook Canada is een notoir tegenstander terwijl BRIC landen zoals China, India en Rusland zeer twijfelachtig zijn.
De grootste opkomende industrielanden Brazilië, Rusland, India en China (‘BRIC’) zijn het niet eens over het voorstel voor een heffing, omdat zij in een andere economische situatie verkeren. De zogeheten BRIC-landen zien meer in krachtig monetair beleid en willen geen belastingvoorstellen die een verdere groei en ontwikkeling van hun financiële sectoren in de weg zouden kunnen staan.

De landen zien een voorstel voor een wereldwijde belastingheffing op banken vanuit de G20 als het instellen van een drempel op verdere economische groei van opkomende industrielanden die concurrentie zou bieden aan de economische positie van de Verenigde Staten en de EU.

Ook de president van de Financial Stability Board (een wereldwijde toezichthouder), Mario Draghi, en opvolger van Trichet, verklaarde geen heil te zien in een taks die tot doel heeft het wereldwijde kapitaalverkeer stabieler te maken. Volgens Draghi zijn andere oplossingen denkbaar en geeft een bankentaks, in welke vorm dan ook, alleen indirect een reden tot minder risicovol en speculatief gedrag. Dit zou volgens de president van de toezichthouder directer kunnen en gebaseerd moeten zijn op een striktere, juridische regelgeving.

Naast de City in Londen (en regering Cameron) blijven ook Wall Street en de bank- en financiële lobby.(Europese Banken Federatie) machtige tegenstemmen. En we mogen het “sloperswerk” van het magazine voor de economisce elites The Economist en het dagblad The Financial Times niet vergeten.

Dat echter de idee van de invoering van een algemene financiële transactietaks (FTT) de laatste tijd meer aandacht gekregen is niet verwonderlijk want het kapitalisme spartelt om te proberen overleven doorheen een systemische crisis. Veranderen om te overleven beheerst nu de politieke agenda van de Europese Monetaire Unie.

Een algemene FTT lijkt op het eerste gezicht aantrekkelijker dan een specifieke transactietaks, en wel om ten minste drie redenen. Ten eerste: een algemene taks discrimineert geen specifieke soorten markten. Ten tweede: door het enorme volume van de belastingbasis zou de belastingvoet heel laag kunnen zijn en zou de taks toch (heel) aanzienlijke inkomsten opleveren. Ten derde: zo een taks zou stapsgewijs kunnen worden ingevoerd, zodat (een groep) landen die hem willen opleggen, kunnen starten met binnenlandse beurzen, die bijna zonder administratieve kosten kunnen worden belast (het is bijvoorbeeld veel gemakkelijker om een belasting te heffen op transacties op georganiseerde beurzen in vergelijking met transacties op een dealermarkt als de wereldwijde deviezenmarkt).

De voorbije dertig jaar hebben financiële innovaties, vooral allerlei afgeleide instrumenten bijgedragen tot een spectaculaire toename van de omzet op alle vermogensmarkten. Tegelijk kenden de wisselkoersen en de prijzen van aandelen en grondstoffen sterke schommelingen. Maar het economisch beleid heeft niet geprobeerd om de wispelturigheid van de prijzen te temperen, bv. door middel van transactietaksen. De toenemende instabiliteit op de financiële markten en de daarmee verbonden crisissen hebben het debat over de voor- en nadelen van financiële transactietaksen een nieuwe impuls gegeven.  opnieuw doen oplaaien.

Allereerst werd de economische crisis verergerd door de instabiliteit van de aandelenprijzen, de wisselkoersen en de grondstoffenprijzen. Die instabiliteit zou door zo een taks kunnen worden getemperd. Ten tweede is de nood aan fiscale consolidatie als gevolg van de crisis enorm toegenomen. Een FTT zou de regeringen aanzienlijke inkomsten opleveren. Ten derde zouden de remmende effecten van een FTT op de reële economie veel kleiner zijn in vergelijking met andere belastingmaatregelen, zoals een verhoging van de BTW.
Aldirgas Semeta verklaarde onlangs: “Op het Europese niveau is er sterke steun, zelfs als enkele lidstaten hun houding nog niet kenbaar maken. Maar iemand moet op mondiaal niveau toch de spits afbijten, en wij moeten onze partners van de G20 wijzen op de mogelijke aanwendingen van de inkomsten uit die taks”.

Volgens een recente opiniepeiling door de Commissie zouden 65% van de Europeanen voorstander zijn van die Tobintaks.

De positieve elementen op een rijtje

Onder de positieve elementen vermelden wij:

  • Het vestigingsprincipe waardoor ontwijking van de taks kan vermeden worden.
  • Het mee opnemen van derivaten en Credit Default swaps (CDS).
  • Voor derivaten wordt de notionele waarde gebruikt als basis voor de taxering.
  • De taks wordt geheven op het ogenblik zelf van de transactie, wat betekent dat frequent speculeren er door wordt getroffen, in het bijzonder de snel opeenvolgende speculatieve transacties.(high frequency trading is ook het meest speculatief)
  • De taks geldt ook voor transfers die gebeuren binnen een financiële groep (bijvoorbeeld van de Deutsche Bank ‘New York’ naar de Deutsche Bank ‘Frankfurt’)
  • Alle soorten financiële actoren (banken, speculatieve beleggingsfondsen, verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen, enz. …) worden getaxeerd.

Voor sommigen lijkt de aanvangstermijn in 2014 een positief element en we weten dat ambtelijke en politieke molens trager draaien dan we zouden willen, maar wegens de hoogdringendheid van de mondiale problemen kan er volgens ons niet meer getalmd worden en zou het wenselijk zijn alles in het werk te stellen om vlugger de uitvoering van een taks op financiële transacties te bekomen. De politieke vooruitgang is een belangrijke stap, maar het feest is slechts compleet bij de concrete invoering ervan.

Enkele belangrijke negatieve elementen in het voorstel van de EC

Vooral de vrijstelling van belasting voor het wisselen van munten beschouwen wij als een negatief punt. Frankrijk en Duitsland hadden die wisseltransacties nochtans in hun voorstel opgenomen. Omdat we het regulerend en disciplinerend karakter van een FTT belangrijk vinden moeten we blijvend druk uitoefenen voor het opnemen van de wisseltransacties in de lijst van te belasten transacties.

Het tweede belangrijke discussiepunt is het te lage belastingstarief voor derivaten. Terwijl financiële experts aandragen dat derivaten het leeuwendeel van de transacties vertegenwoordigen en dat het de gevaarlijkste instrumenten zijn, zodat met een laag belastingstarief het regulerende effect en de inkomsten zwaar verminderd worden.
Ook de beslissingen met betrekking tot belastingsontwijking zouden aangescherpt moeten worden. Terwijl het versassen van transacties naar jurisdicties waar de taks niet wordt toegepast, zinloos zou zijn gezien het vestigingsprincipe, kan een wettelijke vestiging aldaar ontwijking mogelijk maken. Zo zou bijvoorbeeld een speculatief beleggingsfonds uit Parijs of Frankfurt kunnen verhuizen naar Singapore of naar de VS. Tegen dergelijke ontwijking zou men een boete kunnen opleggen zoals in het Britse zegelrecht het geval is. Verder onderzoek daartoe is nodig.

Een addertje onder het Europese gras

Barroso stelde in 2009 nog in de aanloop naar de G20 van Pittsburgh dat de fondsen die zo verzameld zouden worden kunnen gebruikt worden voor de strijd tegen “de honger in de wereld”, want “dit is een schandaal dat in onze 21ste eeuw plaatsvindt”. Zo een taks zou “Europa ook kunnen helpen om de Millenniumdoelstellingen te realiseren” (doelstellingen van de Verenigde Naties om de arme landen te helpen) of in het beste geval “om te strijden voor meer solidariteit in Europa”. Maar hij voegde er direct aan toe dat zo een taks maar zin heeft als ze “werkelijk wereldwijd wordt opgelegd” en dus de “competitiviteit van Europa niet in het gedrang brengt. Laat me heel duidelijk zijn. Ik zie geen enkel belang in het laten verdwijnen van de financiële diensten uit Europa, uit Londen, Frankfurt of Parijs. Wij zijn de wereldleiders op het vlak van de financiële dienstverlening. Welk nut zou het hebben dit leiderschap aan Dubaï af te staan?” vroeg hij zich af.

Zogezegde voorstanders zoals de vroegere Britse premier Brown en tot vorig jaar ook Barrosso verklaarden steeds dat een FTT alleen zin had wanneer die “mondiaal” werd geheven. Dat is natuurlijk het kind direct verdrinken want mondiaal maakt een belasting op financiële transacties weinig of geen kans op dit ogenblik. Daarom gebruiken ook tegenstanders zoals de UK en Nederland steeds opnieuw het “mondiale” argument.

Het aanwenden van de inkomsten heeft in het voorstel van de EC twee dimensies:

  • Toewijzing van de inkomsten aan het nationale zoniet het supranationale (E.U.) niveau.
  • Aanwending voor globaal algemeen nut.

Men kan het ontwerp hier op twee manieren lezen: ofwel dat de EU zelf de inkomsten (punt 4 van de inleiding) zou innen, ofwel dat de lidstaten simpelweg de eigen bijdragen aan de EU met FTT inkomsten kunnen betalen.
Hier is alvast zo vlug mogelijk meer duidelijkheid vereist. Het nationale gebruik van inkomsten zou beter zijn voor het democratisch beslissen over de aanwending van de middelen.

Wat betreft het gebruik van de opbrengst voor algemeen nut, wordt er eigenlijk niets vermeld. Alhoewel, in punt 1 op bladzijde 11 staat “… het genereren van bijkomende inkomsten voor overheidsbudgetten of voor bepaalde beleidsdoelstellingen”, wat een aanwending mogelijk maakt op een manier die de voorkeur wegdraagt van de sociale bewegingen. Wij zouden bijvoorbeeld kunnen vragen dat een bepaald deel onmiddellijk wordt overgemaakt aan instanties zoals UNITAID of het Klimaatfonds. Dit zal dus het onderwerp van politieke strijd worden in de komende maanden.

Terwijl Tobin eigenlijk vooral de speculaties met kapitaal wilde voorkomen, willen Barrosso & Cie deze speculatieve bewegingen veelal ongehinderd laten. Daarom is het een totaal verkeerde keuze om de wisseltransacties buiten het veld van de voorgestelde taks te houden. Het voorstel van de EC is inderdaad een grote stap vooruit, maar is onvoldoende om paal en perk te stellen aan de speculatie van de markten, ook tegen individuele landen van de Europese Unie, en dus tegen de welvaart en het welzijn van de bevolkingen.

Daarom moeten de sociale bewegingen alert blijven en zich vandaag vooral zorgen maken over de nieuwe beweegredenen waarom de FTT een doorbraak beleeft in de EC. Het gaat helemaal niet meer om de honger in de wereld, of een herverdeling van rijk naar arm of de politieke regulering van de markten of om het realiseren van de Millenniumdoelstellingen of de strijd tegen de klimaatverandering.

Het gaat bovenal om orde op zaken te kunnen stellen in de Europese schuldenberg en om het overleven van de Eurocrisis en om de stijgende sociale onrust de pas te kunnen afsnijden door een deel van de bezuinigingen en besparingen die op de schouders van de werkende en werkloze mensen zou terechtkomen te laten verzachten door de financiële markten te laten meebetalen.

Na de ontboezemingen van sommige superrijken de voorbije weken die meer wilden bijdragen tot de belastingen, maar met een nogal tijdelijk en soms vrijwillig karakter hetgeen overeenkomt met een nieuwe vorm van neoliberale liefdadigheid is het rapport van de Gates Foundation, besteld door Nicolas Sarkozy, om zijn argumenten voor een FTT in de komende weken kracht bij te zetten tegenover zijn politieke collega’s in de EU en de G20, zeer duidelijk: een FTT is niet alleen wenselijk maar ook mogelijk. Gates’ onderzoek richt zich vooral op innovatieve manieren om geld vrij te maken voor ontwikkelingshulp. Het rapport, dat werd aangeboden aan de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds, erkent de controverse binnen de G20 maar pleit ervoor een substantieel deel van de opbrengsten te bestemmen voor mondiale ontwikkeling.

Mededeling Gates Foundation: ‘Sommige modellen voorspellen dat zelfs een kleine heffing al 48 miljard dollar (35 miljard euro) kan opleveren in de G20. Of een vijfde daarvan als alleen de grote Europese landen meedoen.’

Vanaf nu is ook de ook de rijkste man ter wereld een kompaan van Robin Hood, hetgeen vooral belangrijk is voor de invloed op regeringsleiders die graag in het gezelschap van de financiële macht vertoeven: ‘Het schip is uitgevaren, en de rijkste man is aan boord’, zei een vertegenwoordiger van Oxfam International. ‘We zijn op weg naar een akkoord dat miljarden oplevert voor arme landen om armoede en klimaatverandering tegen te gaan.’

Wat met de gevreesde delocalisering van de transacties?

Als de belasting op financiële transacties niet globaal toegepast wordt op alle financiële instrumenten, zullen er waarschijnlijk pogingen zijn om het soort instrument te veranderen of de plaats van de transactie te veranderen om aan de belasting te ontsnappen; maar het effect op het verkregen inkomen zal zeer waarschijnlijk beperkt zijn. In de grote financiële centra, genieten de actoren van nabijheidsvoordelen (belangrijke partners, infrastructuren, enz). Zolang de kosten van de belasting lager blijven dan die van een verhuis, zullen de financiële instellingen verkiezen de belasting eerder te betalen dan zich elders opnieuw te installeren.

Bijvoorbeeld, er zijn nu reeds grote verschillen in de kosten van transactie per land, en nochtans emigreren de transacties niet naar de plaatsen waar de kosten het laagst zijn. De financiële bemiddelaars zullen denken aan de veiligheid van de voornaamste beurzen in de Verenigde Staten , in het Verenigd Koninkrijk, in de Europese Unie of in Japan; en ook aan de voordelen van netwerking die zij aanbieden en die de kosten van transacties compenseren. Het Britse “zegelrecht”, zelfs aan een betrekkelijk hoge koers van 0,5%, heeft in geen enkel opzicht de aantrekkelijkheid van de Beurs van Londen gewijzigd.

Voor Attac is een FTT slechts een eerste stap naar een echte regulering van de financiële markten die gevolgd moet worden door maatregelen om de belastingsparadijzen te sluiten en speculatieve handel in complexe derivaten en aangetaste activa te verbieden.

Voor de redding van de banken en voor de programma’s om de gevolgen van de crisis op te vangen, hebben de regeringen enorme schulden gemaakt. Gedurende jaren zullen de schuldenbergen op de begroting wegen. Drastische ingrepen in de sociale sector, op het gebied van onderwijs en cultuur komen eraan.

Dringende uitgaven voor nieuwe initiatieven inzake ecologie en sociaal leven gaan onbetaalbaar worden. Tegelijk zijn er nu al signalen waaruit blijkt dat de lasten van de crisis bij de bevolking gaan terechtkomen. Zie de verhoogde BTW. Dat mag niet gebeuren. In de plaats daarvan moeten de schuldigen voor de financiële, economische en sociale catastrofe – de banken, beleggingsfondsen (waaronder alle grote pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen die zich jarenlang ontpopt hebben als “speculatiefondsen”) en alle andere acteurs – nu eindelijk betalen en hun financiële en burgerlijke verantwoordelijkheden tegenover de gemeenschap opnemen.

Een zeer geschikt middel daarvoor is een belasting op alle financiële verhandelingen. Zulke belasting op financiële transacties (FTT, Financial Transaction Tax) wordt dan “omzetbelasting”. De heffing komt op handel met aandelen en op alle andere soorten waardepapieren, deviezen, kortom op alles wat met vermogen te maken heeft en in die branche wordt verhandeld.

Bij de gigantische omzet op de financiële markten zou de belasting zelfs bij een gering belastingpercentage van maar 0,1% veel opbrengen met als gevolg dat het binnen een korte tijdsspanne tot een saneren van het staatshuishouden zou komen.

De FTT zou niet alleen inkomsten genereren die kunnen aangewend worden voor de herverdeling van mondiale publieke goederen zoals water, gezondheidszorg en onderwijs, maar tevens een sociaal-economische sturing ontwikkelen. Daar inzake speculaties al koersverschillen van 0,01% worden toegepast, zou een rentevoet van slechts 0,1% een groot deel van de handel onrendabel maken. Het casino zou krimpen. Technisch gezien kan de belasting even eenvoudig tot stand komen als de hoofdbelasting op onze lonen en wedden.

Zonder problemen kan de FTT in één enkel land worden ingevoerd. Het ontduiken of omzeilen ervan zou slechts door af te zien van de electronische handelsplatformen en internationale compensatiesystemen inzake betaling mogelijk zijn. Maar dat zou echter voor de ontduikers meer kosten dan die belasting zelf.

Waarom controle verwerven over de financiële industrie?

  • De invoering van een taks op financiële transacties vormt een bescheiden maar beslissende eerste stap.
  • De financiële industrie brengt geen maatschappelijke rijkdom voort.
  • De financiële instellingen maken winst dankzij de rente die ze op het verhandelen van kapitaal verdienen.
  • Hun activiteit kan de economie ondersteunen maar ook parasiteren. Vandaag overheerst het parasiteren.
  • De gedereguleerde winsthonger heeft tot overkredietisering geleid omdat schuldbeleggingen (hen) meer opbrengen dan productieve investeringen en eerlijke verdeling van rijkdom.
  • Dit financiële systeem heeft de reële economie verziekt en verzwakt.

FTT is vanuit standpunt rechtvaardige fiscaliteit meest sociale belasting

Ze treft een kleine groep vermogenden die het zich kunnen veroorloven hun kapitaal in speculatieve ondernemingen te steken. Kleine spaarders worden nauwelijks door de taks getroffen. Per slot van rekening profiteren alle burgers van deze taks daar ze op deze wijze van meer belastingen door algemene belastingverhogingen gespaard worden.

Het kapitaal wordt gehaald waar het in overvloed voorhanden is. Enerzijds zou aan de nationale zowel als aan de internationale parlementen meer handelingsbevoegdheid worden gegeven, anderzijds zouden de nationale en internationale organisaties hierdoor de wereldproblemen zoals honger, watervoorzieningen, gezondheidszorg, onderwijs, kortom ontwikkeling en sociale gelijkheid, de rechtvaardige (her)verdeling van mondiale publieke goederen,  beter kunnen aanpakken.

Bovendien is de taks een stap in de richting om een democratische controle over de financiële markten terug te winnen.
Te midden de roes van een doorbraak bevestigt Attac Vlaanderen de volgende onontbeerlijke strijdpunten om tot meer mondiale sociale rechtvaardigheid te komen via rechtvaardige fiscaliteit:

       Een strikte controle op de kapitaalverrichtingen is onontbeerlijk om een einde te stellen aan de onstabiliteit en aan de financiële speculaties.

       Er moet een taks van het Tobintype opgelegd worden met een aanslagvoet die hoog genoeg is (Tobin zelf stelde 0,5 tot 1% voor) voor alle financiële transacties, met daarbij ingesloten de mogelijkheid om ze sterk te verhogen om de minste poging tot speculatie in de kiem te smoren.

       Die taks zal des te doeltreffender zijn naarmate ze op wereldvlak wordt opgelegd, maar ook op het niveau van de Europese Unie of de Eurozone kan ze al perfect operationeel zijn, als men overweegt in welke mate de Europese economieën nu al met elkaar verstrengeld zijn en als men rekening houdt met de plaats die de Unie in de wereld inneemt.
       Deze taks zou deel moeten uitmaken van een samenhangend geheel van maatregelen die in staat moeten zijn de greep te beperken die de financiële markten op de samenlevingen hebben: opheffing van de belastingparadijzen, begrenzing van de financiële inkomsten, afschaffing van de bonussen, oprichting van een democratisch gecontroleerde openbare kredietinstelling.
       Ten slotte: het is goed om de arme landen te helpen bij hun ontwikkeling, maar het is nog veel beter ze de mogelijkheid te bieden die ontwikkeling zelf te sturen. Dat houdt de volgende absoluut noodzakelijke voorwaarden in: soevereiniteit op het vlak van voedselvoorziening, kwijtschelding van de openbare schuld, onmiddellijke stopzetting van alle structurele aanpassingsplannen, herverdeling van de rijkdom, vrije circulatie van de wetenschappelijke en technische kennis om uit de crisis te geraken, onder meer op het vlak van ecologie.

De cirkel is rond: speculanten maken winst dank zij een crisis die ze zelf veroorzaakt hebben.

Daarbij komt nog dat de speculatie tegen de euro de tekortkomingen van onze Europese constructie nog eens duidelijk tegen het licht houdt. Die werd nochtans voorgesteld als een schild tegen de crisis maar niets blijkt minder waar. De Europese Unie heeft nooit afstand genomen tegenover de wereldeconomie om het verkeer van de kapitalen te verminderen. Integendeel zelfs, alle Europese verdragen betrekken de Unie in een oncontroleerbare financiële dynamiek

We moeten ons geen illusies maken, de tegenstand, zelfs de tegenaanval tegenover deze taks zal van de kant van de financiële wereld vandaag al losbarsten en de internationale machtige lobbymachines zullen hun sloopwerk zeker proberen verrichten.

Nuttig is dat nu ook de Europese Commissie (na eerder al het IMF) alvast de haalbaarheid van de FTT bevestigt.
Dat alleen reeds is een overwinning. Het document van de EC legt de basis voor een Europese fiscaliteit, een belangrijke voorwaarde voor de realisatie van een sociaal Europa en daarom een zware doorn in het oog van neoliberalen en conservatieven.

Attac Vlaanderen is voorlopig pessimistisch in de uitvoering van een FTT op G20 niveau wegens te veel tegenstand, ook binnen de Europese Unie is er nog veel tegenstand weg te werken. De Eurozone lijkt een haalbaarder niveau en zou alvast een politieke doorbraak zijn en een sterk signaal naar de rest van de wereld. Frankrijk is bereid een vierde optie, een soort “coalition of the willing” als speerpunt te organiseren. Hiervoor komen in aanmerking: Frankrijk, Duitsland, België, Oostenrijk, Spanje, Griekenland, Portugal, Noorwegen, Denemarken, Finland en misschien Italië. Zoals een UMP minister uit de regering Sarkozy tijdens een internationale samenkomst in de UNESCO in Parijs verklaarde op 14 september jl.: “Met zulk een coalitie kunnen we andere landen in verlegenheid brengen omdat zij door hun bevolkingen zullen bevraagd worden waarom zij de financiële markten niet willen laten meebetalen aan de crisissen waardoor hun bevolkingen de klappen ontvangen?”. Frankrijk heeft zelfs een plan uitgewerkt om het desnoods op eigen houtje te doen.

Het huidige stapsgewijze behaalde ideologische en politieke succes bewijst dat de mondiale bewegingen voor sociale rechtvaardigheid steeds gelijk hadden, nu komt het erop aan gelijk te krijgen. Want inderdaad, een Robin Hood Taks is een kleine stap voor het kapitalisme, maar een stap van levensbelang voor de mensheid. Voor ontwikkeling, het tegengaan van de klimaatverandering, voor een mondiale herverdeling van rijk naar arm van mondiale publieke goederen zoals gezondheidszorg, onderwijs, water, sociale rechten, recht op werk (er zijn 200 miljoen werklozen wereldwijd), de uitbouw van een mondiale verzorgingsstaat. We moeten op onze hoede zijn dat inderdaad de meerderheid van de opbrengsten niet wordt gebruikt om de Europese begroting aan te zwengelen en zeker niet om opnieuw de banken te redden tijdens een volgende crisis. We moeten er echt over waken dat de opbrengsten ten goede komen aan de zwaksten zowel in Europa als wereldwijd.

Voor meer sociale gelijkheid moeten we de financiële markten ontwapenen. Niet in 2014. Vandaag nog. Met een kleine taks is een andere wereld mogelijk.

Volgende etappes:

  • 11.11.11, Oxfam Solidariteit en Attac Vlaanderen, allen actief in FAN (Financieel Actie Netwerk) organiseren nog een actiemoment naar de onderhandelaars voor een nieuwe federale regering.
  •  Robin Hood acties tijdens Europese Top van 17 en 18 oktober in Brussel.
  • Van 1 tot 4 november: manifestatie en alternatief Forum in Nice tijdens de G20 op 3 en 4 november in Cannes

Omdat een andere wereld mogelijk is,

Eric Goeman is woordvoerder van Attac Vlaanderen

De link naar het voorstel van de Europese Commissie: http://ec.europa.eu/taxation_customs/taxation/other_taxes/financial_sector/index_en.htm

take down
the paywall
steun ons nu!