Het startschot is gegeven om de wijk van een nieuwe toegankelijke interculturele ontmoetingsplaats te voorzien. Want de ambitie blijft om de Turkse en ‘Vlaamse’ gemeenschap dichter bij elkaar te brengen. “Er moeten meer contacten tussen de twee groepen komen, meer communicatie is essentieel”, bepleit buurtbewoner en deelnemer aan het project, Semih Erikçi.

“We wilden met dit project in beeld brengen wat de bewoners zelf over hun wijk denken. We merkten bijvoorbeeld dat er heel wat gemeenschappelijke klachten zijn zoals agressief rijgedrag en het sluikstorten”, vertelt Dominique Willaert van Victoria Deluxe.

Het project was in het begin een samenwerking tussen verschillende universiteitsstudenten en begeleiders van de UGent en de KU Leuven. Ook mensen zoals Paul Blondeel en TiensTiens staken een handje toe om studenten de wijkruimtes te leren lezen, en verhalen te sprokkelen.

Maar, de participatie stopte daar niet. Men ging aan de slag aan de hand van digitalstorytelling. Een zeer gevarieerde groep van tien buurtbewoners leerde onder begeleiding van een professional werken met een filmcamera om hun leefomgeving op hun eigen manier in beeld te brengen.

“Zij kwamen samen om de beelden die zij maakten te bekijken en onderling te bediscussiëren. Dit was een zeer aangenaam leerproces voor alle deelnemers”, stelt Willaert, “een methodiek die absoluut voor herhaling vatbaar is”.

Een van de grote onderwerpen tijdens de ontwikkeling van het project was dat Belgen en Turken/Belgen in gescheiden werelden blijven leven. Een thema dat Victoria Deluxe na aan het hart ligt. Er werd dan ook gekozen om dit onderwerp centraal te stellen in de uitwerking van het project.

Dit leverde de kritiek op dat de gemeenschappelijke sociaal-economische problemen die vele buurtbewoners raken – ongeacht hun afkomst – te weinig in het project aanwezig waren.

“Het zijn keuzes die je moet maken”, zegt Willaert, “de zwaartepunten van het project werden de documentaires ‘Iets korter alstublieft?’, ‘De weg van de ontheemding’ van Semih Erikçi en enkele kortere video’s over het thema wonen”.

Deze kortere reportages waren te bekijken net voor toeschouwers de langere documentaire konden zien. Het project wonen toonde niet alleen een diversiteit van verhalen over manieren van wonen zoals een gemeenschapsproject, alleenstaande bewoners of een jonge dokwerker die je Gent rond meeneemt in zijn verhuisverhalen.

Ook de diversiteit aan groepen en mensen zoals burgers van Turkse origine, arbeiders, middenklassengroepen en de ‘onbewerkte’ spontaniteit waren een mooie aanvulling op de langere documentaire.

Turkse zelfcensuur

De aandacht en betrokkenheid van Turkse buurtbewoners verkrijgen, is geen makkelijke opdracht. “De Turkse gemeenschap is een zeer gesloten groep. Ook in dit project zijn we op die muur blijven botsen. De meest interessante gesprekken met Turkse vrouwen hebben we niet mogen registreren op camera. Zij deden aan zelfcensuur en wilden enkel off the record hun verhaal doen. Dat is bijzonder jammer”, vertelt Dominique Willaert.

Dit merk je ook aan de lange documentaire ‘Mag het een beetje korter?’ waar vooral het autochtone verhaal over migratie en allochtonen aan bod komt. Vooral autochtone bewoners die al decennia in de gemengde wijk wonen, nemen je mee doorheen hun leven, de veranderende ruimte en groepen in de wijk en vertellen je languit over de moeilijke, en soms dubbelzinnige interacties met de Turkse gemeenschap. Het vormt een mooi schilderij met diverse lagen die het historische verhaal van de wijk kleurt.

De burgerschapspraktijken die worden getoond, zijn soms grappig, incoherent en twijfelend, wat paternalistisch, vol geloof en ongeloof, … Eigenlijk schetsen ze vooral doorleefd en authentiek de wijk op het ritme van het alledaagse.

Burgerschap en participatie mogen dan wel mooi klinken, het zijn geen toverwoorden. Voor mensen die economisch proberen te overleven, zijn ze veeleer ridicuul. De belangstelling voor sociale interactie en verrijking wordt meestal groter als je een bepaald opleidingsniveau en een zekere socio-economische stabiliteit hebt bereikt.

Willaert: “Je ziet bijvoorbeeld zeer duidelijk dat hoger opgeleide Turken wegtrekken uit de wijk en in meer rustige randgemeenten van Gent gaan wonen. Zij zoeken zeer bewust meer interactie op met de ‘witte’ Vlamingen, willen hun kinderen naar gemengde scholen sturen. Lager geschoolden daarentegen blijven wel makkelijker in buurten wonen waar alle dagelijkse contacten – met de buren, met de bakker – in het Turks kunnen verlopen.”

Ontmoediging is echter niet op zijn plaats. Zoveel blijkt uit de vele andere bemoedigende signalen en samenwerkingen die tijdens het project naar voren kwamen. Uit de hoek van een aantal Turkse jeugdhuizen, zoals Jeugdhuis Istiklal, kwam de expliciete vraag naar meer initiatieven die hen in contact brengen met ‘Belgen’.

“Velen zijn laagopgeleide Turkse jongens die nauwelijks notie hebben van de ‘witte’ Belgische leefwereld”, vertelt Willaert. “De onderwijstypes die zij volgen, brengen hen steeds samen met andere Turkse jongens of Oost-Europese inwijkelingen”. Door op het niveau van het jeugdhuis samenwerking aan te gaan, hopen ze meer contactmogelijkheden te creëren.

Van voetbal en film

Wie alvast voor dit idee gewonnen is, is de jonge buurtbewoner Semih Erikçi, een 21-jarige student productietechnologie die gedichten schrijft en videoclips maakt. Hij speelde mee in de voetbalploeg van Kadanz (vzw Jong) en raakte op deze manier bekend met het project.

Het idee om te filmen in de wijk trok hem aan en hij stelde voor om de eerste generatie Turkse migranten te interviewen. Wat begon met vluchtige gesprekken op straat, eindigde met huisbezoeken en sofagesprekken. Mannen vertellen over wat zij achterlieten, hoe zij werk vonden en hoe relatief makkelijk de contacten verliepen met Belgen. Vroeger.

“Dat bijna iedereen vertelde hoe makkelijk het vroeger allemaal leek te gaan, is mij wel sterk opgevallen”, zegt Semih Erikçi. “Ik begrijp dat de context nu wel veranderd is, er zijn veel meer migranten dus gaan zij elkaar ook veel meer opzoeken. Terwijl ze vroeger meer genoodzaakt waren om zich te vermengen”.

Op zijn vraag aan de eerste generatie migranten wat ze vandaag anders zouden doen, kwam vaak het antwoord dat ze onmiddellijk de taal zouden gaan leren. Erikçi: “Dat belang zagen ze vroeger niet in omdat je toen bijna direct na aankomst kon gaan werken en het idee om terug te keren naar Turkije ook nog sterk aanwezig was”.

Integratie en acceptatie

Ook Erikçi stootte op heel wat terughoudendheid van zijn gesprekspartners. “Vragen over racisme werden beantwoord, maar lagen toch dat wat gevoelig, dan verstoppen zij zich makkelijk als er een camera bij komt kijken.”

Volgens hem ligt het antwoord bij meer contact en meer communicatie tussen de twee groepen. “Het probleem ligt bij beide groepen. De Turkse gemeenschap isoleert zich, maar er leven ook veel vooroordelen bij de ‘Belgen’. Ik doe bijvoorbeeld graag mee aan de wijkdebatten en heb er geen enkele moeite mee om dingen uit te leggen en vragen over onze cultuur te beantwoorden”.

Ook geboren en getogen in de wijk is Gents schepen van Personeelsbeleid en Informatica, Resul Tapmaz (SP.A). Hij verzorgde de opening van de tentoonstelling en bevestigt Erikçi dat “eens er contacten zijn tussen de mensen en ze elkaar een beetje leren kennen, er geen samenlevingsproblemen zijn”.

Hij was onder de indruk van de authenticiteit waarmee de buurtbewoners geportretteerd werden en benadrukt hoe hij het glas liever ziet als half vol dan half leeg. “Integratie en acceptatie gaan hand in hand, maar we moeten blijven geloven in multiculturaliteit. Het is aan het middenveld, Turks en Vlaams, om meer projecten uit te werken die mensen in contact brengen.”

Niets dan lof uiteraard voor het stadsbestuur van Gent dat “zulke initiatieven steeds met heel veel enthousiasme onthaalt en stimuleert”.

Als het aan Victoria Deluxe en Erikçi ligt, zal dat geen probleem zijn. Nieuwe documentaireplannen staan in de steigers. Semih Erikçi: “Dit keer zal het niet meer over de eerste generatie migranten gaan, maar wel over het samenleven tussen Belgen en Turken, in samenwerking met de jongeren van Jeugdhuis Istiklal. Ik wil graag een soort brug vormen tussen de twee gemeenschappen, voor een nog betere samenleving”.

En wij kijken ernaar uit om ondergedompeld te worden in nieuwe wijkverhalen.

An Van Raemdonck en Pascal Debruyne

An Van Raemdonck en Pascal Debruyne schreven deze tekst voor TiensTiens in Gent.