Hoewel de levensstandaard van de bevolking er tot de hoogste in Afrika behoort en de gemiddelde levensverwachting die van België benadert, heeft het Khaddafi-regime zich in de afgelopen vier decennia ook ontpopt als uitermate autoritair met clowneske trekjes. Khaddafi duldde weinig oppositie en zijn veiligheidsdiensten aarzelden niet om tegenstanders fysiek uit te schakelen. Dat maakte hem niet meteen geliefd bij een groot deel van de bevolking.

Heterogene overwinnaars

Westerse politici en media portretteren de val van het regime graag als het resultaat van de collectieve volkswil naar meer democratie. De werkelijkheid is iets ingewikkelder. De voormalige rebellen vormen een heterogene groep van sterk uiteenlopende politieke en etnische gezindheid, waaronder ook tal van voormalige Khaddafi-figuren die zich aansloten uit opportunisme of omwille van machtsbehoud.

De moord op Fatah Younes deze zomer, de militaire rebellenleider, illustreert de gevaarlijke spanningen in de rangen van de nieuwe machthebbers. Younes was onder Khaddafi jarenlang verantwoordelijk voor de binnenlandse veiligheid. Zijn dood wordt op rekening geschreven van een fractie islamistische opposanten als wraak voor zijn aandeel in de begane wreedheden. De leider van de Militaire Raad van Tripoli is Abdelhakim Belhadj, een Afghanistan-veteraan en leider van de aan Al Qaida verbonden Libische Islamitische Strijders Groep (LIFG). Het cynische is dat hij in 2004 door de CIA aan Libië werd uitgeleverd waar hij is gefolterd, maar dat hem dan met een Amnestiemaatregel in 2010 weer vrijliet. Verder zijn er nog de rivaliserende etnische groepen en het valt niet uit te sluiten dat aanhangers van het oude regime in het gewapend verzet gaan. Voldoende ingrediënten dus voor een Irak-scenario.

De agenda van de vrienden

Maar er is ook de agenda van de fameuze ‘Vrienden van Libië’ die een hypotheek legt op de Libische toekomst. Politiek België nam bijna unaniem en enthousiast deel aan een oorlog van inmiddels meer dan 8.000 bombardementsvluchten (NAVO-cijfers) onder het label van een humanitaire operatie. In Bengazi dreigde een bloedbad, zo klonk het in koor, ook al bleef elke overtuigende indicatie uit.

Tijdens de gehele of gedeeltelijke herovering van steden als Zawiya, Misurata of Ajdabiya bleven grote slachtpartijen uit. De propagandamachine draaide op volle toeren. De bombardementen gebeurden, in de beste Orwelliaanse traditie, allemaal loepzuiver. De NAVO beschermt burgers en dus was het vergeefs wachten op berichten over slachtoffers en grootschalige vernietigingen. In het makke parlement kon Defensieminister De Crem dan ook apetrots aankondigen dat 97 procent van de Belgische bommen doel trof. Dat Tripoli en andere steden onder een regen van bommen werd bedolven, leek geen enkele parlementariër te inspireren tot een kritische houding. Het was inderdaad ‘One Hell of a Humanitarian Mission’.

Opereren onder VN-mandaat?

De NAVO beweerde te opereren met een mandaat van de Veiligheidsraad van de VN. Maar in plaats van burgers te beschermen, koos ze openlijk de kant van de rebellen en streefde ze naar een verandering van regime. Een nieuw regime, minder wispelturig en met hechte banden met de NAVO-landen, is een veel handigere zakenpartner.

Het is inmiddels bekend dat de deelnemende landen van de militaire campagne rekenen op een ‘return on investment’. Franco Frattini, de Italiaanse minister van Buitenlandse Zaken, zei op de openbare omroep dat het Italiaanse petroleumbedrijf ENI “een nummer 1 rol zal spelen in de toekomst”. Ook Belgische ondernemers – in het zog van de Belgische F-16s – hebben al hun vliegtuigticket voor een veelbelovende zakenreis gekocht.

De rebellenleiders hebben op hun beurt laten verstaan dat ze hun vrienden zullen weten te herinneren. Een woordvoerder van Agoco, het oliebedrijf van de rebellen, zei dat ze geen problemen zullen maken voor Italiaanse, Franse en Britse oliebedrijven, in tegenstelling tot de Russen, Chinezen en de Brazilianen. De groeiende activiteiten van China op het Afrikaanse continent zijn al langer een doorn in het oog van de VS en Europa. Beijing probeert nu de schade te beperken en doet er alles aan om Chinese investeringen in projecten ter waarde van 18,8 miljard dollar veilig te stellen.

Mensenrechten waren nooit een maatstaf

Als de NAVO beslist heeft om een dure operatie tegen het Libische regime op te zetten, is dat geen liefdadigheid. Khaddafi kreeg in het verleden wapens, sloot met gemak economische akkoorden en onderhield goede relaties met Amerikaanse en Britse inlichtingendiensten.

Mensenrechten zijn nooit een maatstaf geweest voor de NAVO, te oordelen aan de historisch vele goede relaties met dictaturen uit de hele wereld. Er zijn weinig redenen om aan te nemen dat nu plots wel morele drijfveren spelen. In dat geval had men gekozen voor politieke inspanningen die een escalatie van het geweld met duizenden slachtoffers konden vermijden.

Responsability to Protect? Onzin. De NAVO-inspanningen zijn een berekende zet in een groter geostrategisch schaakspel dat eerder al gespeeld werd in Afghanistan of Irak. Als de NAVO optreedt, dan gaat het over handelsroutes, grondstoffen, militaire belangen en dies meer. Zou het kunnen dat in eigen land Defensieminister De Crem als trouwe luitenant aast op het ambt van NAVO-secretaris-generaal?

Dit is het redactioneel van het september-oktobernummer van het Tijdschrift Vrede. Vraag een gratis proefnummer of neem meteen een abonnement

Ludo De Brabander is stafmedewerker bij Vrede vzw. Hij is co-auteur van het boek: ‘Als de NAVO de passie preekt’ (EPO, 2009)