Nog maar eens gaan er mensen dood onder het onverschillige oog van de rest van de wereld. Sinds het begin van de hongersnood die de Hoorn van Afrika teistert, vermenigvuldigen de choquerende beelden zich om iedere éénentwintigste-eeuwse burger eraan te herinneren dat honger nog steeds dodelijke slachtoffers maakt.

Terwijl de internationale gemeenschap slechts moeizaam fondsen vindt om deze volkeren te hulp te schieten (de bankrekeningen zijn zonder twijfel leeg na drie jaar financiële crisis) komen van overal oproepen tot privégiften.

Dikwijls gevoed door een schuldgevoel en zonder voorafgaande diepgaande analyse, lost deze reactie van overvloedig inzamelen van noodhulp als gevolg van een humanitaire ramp helaas de kern van het probleem niet op.

Kijken we maar naar de huidige levensomstandigheden van de mensen getroffen door de tsunami van 2004 in het zuidoosten van Azië of naar die van zij die getroffen werden door de aardbeving in Haïti in januari 2010. Niks is er verbeterd ondanks de aanzienlijke bedragen die wereldwijd in noodfondsen verzameld werden (1).

Deze twee voorbeelden tonen aan dat het slechts een illusie om te proberen problemen op te lossen die geworteld zijn in armoede. Hulp bieden in een noodsituatie werkt niet duurzaam als niet gezocht en omgegaan wordt met het basisprobleem: zonder kennis te verwerven van de bestaande rapporten betreffende de landen in noodsituaties en de daarmee samenhangende problemen op (inter)nationaal niveau.

En naastenliefde zal de wereld redden…

Het moment dat liefdadigheid armoede en uitbuiting zal onderdrukken, zullen we waarschijnlijk in een idyllische wereld leven. Helaas zijn we daar nog ver van af, zo leert ons het voorbeeld van Somalië eens te meer. Daarom is het misschien nu tijd om te breken met onze invulling van solidariteit die we sinds meerdere decennia in onze ontwikkelingsstrijd hanteren.

De huidige visie op liefdadigheid is een holle versie waarvan het niet-politieke karakter kenmerkend is. “Wij zijn daar om hulp te bieden waar nodig, niet om ons in politieke verwikkelingen te mengen”, luidt het alomtegenwoordige discours bij vele NGO’s voor noodhulp. De intenties zijn misschien lovenswaardig, maar kunnen zich op diverse niveaus nefast manifesteren.

Meer dan oppervlakkig steunen

Ten eerste, door de systematische fout te maken van enkel strikte humanitaire hulp te verstrekken zonder zich te bekommeren om de dieperliggende problemen, houden we onvermijdelijk het systeem dat verantwoordelijk is voor de tragedie, in stand.

Het is naïef, ja zelfs hypocriet, om naar aanleiding van de voedselramp in Somalië en de omringende landen van de Hoorn van Afrika, mensen van een zekere dood te redden zonder het heersende economische systeem in vraag te stellen.

Dit economische systeem is de oorzaak waarom we vandaag nog met hongersnood geconfronteerd worden in een wereld die 12 miljard mensen zou moeten kunnen voeden. Een toestand waardoor we er niet in slagen om ongunstige klimatologische omstandigheden, zoals grote droogtes, het hoofd te bieden.

Het is even rampzalig niet te beseffen dat dit systeem de katalysator is voor onvermijdelijke catastrofes als gevolg van meer dan dertig jaar neoliberale politiek met vrije markten, open grenzen, het gebrek aan regulering op financiële markten, ….

Deze politieke visies die de lokale landbouw vernietigen, hebben tegelijkertijd ook aan de financiële markten de controle over de voedselprijzen gegeven, dat wil zeggen de mogelijkheid gegeven om te speculeren over het leven van miljoenen mensen.

Honger is geen recent fenomeen. Vandaag treft chronische ondervoeding wereldwijd bijna één miljard mensen. En dat terwijl bijna een derde van de wereldwijde voedselproductie verspild wordt. Met de steun van de grote meerderheid van de regeringen wereldwijd worden hele oppervlakten landbouwgrond gebruikt voor de productie van biobrandstoffen ten koste van voedsel.

Noodhulp heeft zeker nut, maar kan slechts echt zin hebben wanneer ze tegelijkertijd de oorzaken van de noodsituatie aanpakt. Zoniet zullen dit soort van catastrofes zich opnieuw en opnieuw voordoen.

Zonder de historische, economische en politieke context van een tragedie in vraag te stellen, is noodhulp slechts een lapmiddel bestemd om de problemen te verzachten zonder ze echt op te lossen.

Zo moet het geven van giften, zelfs al is dit helaas noodzakelijk in een wereld waarin geld het zenuwstelsel voedt, gepaard gaan met sterke en duurzame inspanningen zoals het kwijtschelden van de schuldenlast van het land in nood.

Het is wreed om een volk fondsen toe te kennen zonder het aflossingssysteem van schulden in vraag te stellen waarbij aanzienlijke schulden bovenop de oorspronkelijke schulden gemaakt worden.

Eindige noodhulp

De tweede nefaste bijwerking van humanitaire hulp is het feit dat dit soort van acties tot gevolg kan hebben dat verschillende actoren hun verantwoordelijkheden ontnomen worden die zich in de strijd werpen voor de verdediging van de mensenrechten.

Door geld te geven, krijgt de gulle gever een goed geweten, en denkt men weer voort te kunnen leven als voorheen. De perversiteit van het kapitalistische systeem bestaat uit het instandhouden van een gevoelen van onmacht, wat vaak correct is op het niveau van het individu.

Of wanneer financiële generositeit makkelijk en concreet lijkt (‘ik heb toch iets gegeven’), heeft een financiële gift ook het nadeel dat ze mensen in hun individualisme kan doen wentelen en zo het belang van collectieve mobilisering minimaliseert.  Dat is nochtans de enige optie die merkbare veranderingen kan teweegbrengen.

We hebben het ondertussen door, de context waarin noodhulp werkt, is cruciaal. Ook al is het duidelijk moeilijk om het huidige systeem aan het wankelen te brengen, het is vandaag, meer dan ooit, mogelijk. De volksbewegingen die de wereld momenteel in vraag stellen, zijn er om ons daaraan te helpen herinneren.

In feite is het paradoxaal om zich in te zetten voor buitenlandse humanitaire projecten, zonder de aanslagen op fundamentele mensenrechten door onze eigen regeringen in vraag te stellen (2): de oorlogen in Libië en Afghanistan, de onderdrukking van de sans-papiers in de rijke landen, wapenhandel, de criminalisering van sociale bewegingen, … De ‘exotische’ kant van noodhulp mag ons niet doen vergeten dat er ook bij ons in het Noorden grote ‘nood’ is aan verandering.

Voor een gecoördineerde mobilisatie

Deze stand van zaken heeft niet tot doel om het werk van duizenden personen vol goede bedoelingen te kelderen. We kunnen het meer beschouwen als een oproep naar de verschillende NGO’s gespecialiseerd in nood- en/of humanitaire hulp om, niet hun acties te stoppen, maar om ze aan te vullen met duidelijke politieke eisen.

De kwijtschelding van de schuldenlast van ontwikkelingslanden kan een goed begin zijn, ook al is het opnieuw een illusie om te geloven dat alle problemen van het Zuiden daarmee zouden zijn opgelost.

We moeten komen tot echte sociale gerechtigheid om de dominerende misleidende systemen die sinds eeuwen heersen omver te werpen (3). En om dat te realiseren hebben we ‘nood’ aan een wereldwijde en solidaire mobilisatie.

Noten

(1) Voor deze twee voorbeelden zie: Damien MILLET, Eric TOUSSAINT, Les tsunamis de la dette, éditions Syllepse/CADTM, 2005. En Sophie PERCHELLET, Haïti, entre colonisation, dette et domination, éditions CADTM, 2010.

(2) Meer informatie over dit onderwerp is te vinden in het werk van Jean BRICMONT, Impérialisme Humanitaire. Droit de l’Homme, droit d’ingérence, droit du plus fort?, Aden, 2005.

(3) Zie Eric TOUSSAINT: http://www.cadtm.org/La-globalisati..

Renaud Duterme

Renaud Duterme is een Canadese auteur die onder meer bijdragen schrijft over Afrika voor de linkse website Presse-toi à Gauche  (Québec) en meewerkt aan CADTM, het wereldwijde netwerk dat ijvert voor de opheffing van de schuldenlast.

Deze bijdrage verscheen onder de titel ‘Pourquoi l’aide d’urgence est insuffisante?’ op de Franse versie van Pambazuka News, nummer 202, van 15 augustus 2011.

(vertaling uit het Frans: Stephanie Leliaert)